Najważniejsze informacje (kliknij, aby przejść)
Plac Nowy Targ we Wrocławiu i jego historia
Plac Nowy Targ, usytuowany we wschodniej części Starego Miasta, na przestrzeni lat wiele razy zmieniał swoje oblicze. Związany z ulicami: Piaskową (w średniowieczu nazywaną Pod Malarzami), Drewnianą (obecnie nie istnieje), Jodłową, Kotlarską (w średniowieczu Piekarską), Nożowniczą (w średniowieczu Płaszczarską), Krowią, św. Wita, św. Katarzyny oraz Purkyniego długo był kojarzony z handlem.
Pierwsza wzmianka o tym miejscu – jak czytamy w „Encyklopedii Wrocławia” – pochodzi z 1266 roku. Nowy Targ w obecnym kształcie powstał prawdopodobnie właśnie w latach 60. XIII w. W 1534 roku plac wybrukowano kamieniami z rozbiórki opactwa św. Wincentego na Ołbinie. W 1592 roku na jego środku powstała studnia, która w 1732 została zamieniona na fontannę Neptuna, o której w ubiegłym roku ponownie zrobiło się we Wrocławiu głośno za sprawą odkrycia Tomasza Sielickiego. Ale po kolei...
Fontanna Neptuna, czyli Jurka z widłami
Barokowa Fontanna Neptuna powstała w tym miejscu na zlecenie rady miejskiej w 1732 r. Zbudował ją z piaskowca wrocławski kamieniarz Johann Adam Karinger wspólnie z Johannem Baptistą Lembergergiem, a za rzeźby odpowiadał Johann Jakob Bauer.
Neptun, bóg wód, odpowiednik boga morza Posejdona, stanął na Nowym Targu m.in. w nawiązaniu do prowadzonego przez wrocławskich kupców zamorskiego handlu. Nie od razu jednak podbił serca mieszkańców. Po pierwsze, co niektórych kłuła w oczy jego golizna, po drugie kojarzył się wrocławianom z postacią diabła. Potocznie nazywano go Gabeljürgen, czyli Jurkiem z widłami.
„Bywało jednak, iż przed gniewem zdesperowanego ludu – ludu podnoszącego na mnie rękę, widzącego w mej osobie symbol rozpusty – stawiano nocą straże dla mojego bezpieczeństwa” – pisze niejako w imieniu Neptuna Grzegorz Sobel w książce „Jarmark bożonarodzeniowy w dawnym Wrocławiu” (Księży Młyn Dom Wydawniczy). Autor przytacza również wspomnienia niejakiego Hoffmanna von Fallerslebena (1798–1874), poety, historyka i teoretyka literatury, który tak widział Neptuna z Nowego Targu:
Jurek z widłami nagością straszy –
Bez spodni stoi i bez kamaszy.
Piękni się za to antycznym stylem –
Cięty na ciele greckim profilem.
Sensacyjny powrót pierwszego Neptuna do Wrocławia
W drugiej połowie XIX w. fontanna składała się z 10-bocznego basenu, w centrum którego znajdowała się muszla oparta na czterech nereidach. Górowały nad nią delfiny podtrzymujące Neptuna. Do niedawna myślano, że wspomniany barokowy posąg boga wód, podobnie jak cała fontanna, został zniszczony w 1945 roku podczas wojny.
Jak wykazał Tomasz Sielicki z Wrocławia, podczas generalnego remontu fontanny na Nowym Targu w 1874 roku powstała druga rzeźba Neptuna autorstwa Alberta Rachnera, twórcy popiersia Linneusza w Ogrodzie Botanicznym. I to właśnie ta nowa została zniszczona podczas drugiej wojny światowej.
Pierwszy, oryginalny Neptun trafił na prywatną posesję byłego radnego miejskiego, porucznika Carla Müllera w Wielowsi koło Sycowa. I po latach został tam odnaleziony przez wspomnianego Tomasza Sielickiego. W ubiegłym roku w częściach, zniszczony (bez głowy i rąk), przyjechał ponownie do Wrocławia i jako depozyt Muzeum Miejskiego trafił do zakładu kamieniarskiego na terenie Starego Cmentarza Żydowskiego przy ul. Ślężnej. Czy ponownie kiedyś stanie na Nowym Targu? Tego na razie nie wiadomo.
Zobacz też: Skarby z Nowego Targu, czyli co wykopano podczas przebudowy tego miejsca
Targowisko na Nowym Targu i słynna Madame Zwippeln
Już w średniowieczu odbywał się na Nowym Targu handel (m. in. śledziami, drobiem, łojem oraz chlebem) oraz produkcja piwa. Jak można przeczytać w przepisach cechowych z przełomu XIII i XIV wieku, przez trzy dni w tygodniu mieli tu handlować ubodzy przekupnie. Później stoiska te przeniosły się na Rynek.
Jedną z najbardziej znanych postaci związanych z targowiskiem na Nowym Targu była Madame Zwippeln, „znana z dobrego towaru, stroju i dystynkcji wrocławska handlarka warzyw, obecna na targu od około 1880 r.” – pisze Grzegorz Sobel w swojej książce. Postać handlarki została utrwalona m.in. w serii widokówek, zatytułowanej Breslauer Typen, prezentującej dawnych wrocławskich „celebrytów” ulicy, a także na płaskorzeźbie umieszczonej na fasadzie pobliskiej Hali Targowej. To właśnie tutaj w 1909 r. przeniesiono handel z Nowego Targu.
Jarmark bożonarodzeniowy na Nowym Targu
W 1914-18 r. przy pierzei południowej wybudowano biurowiec, zaprojektowany przez Löwego, a w latach 40. XX w. powstał tu schron.
W 1920 r. magistrat postanowił zorganizować na Nowym Targu jarmark bożonarodzeniowy. Pisze o tym Grzegorz Sobel we wspomnianej książce. Kto wówczas rządził na placu?
Sprzedawano tu także – jak pisze Grzegorz Sobel - cygaretki, mydło, buty, farby, męską garderobę, kiełbasy, rajstopy, karmę dla zwierząt i wyroby drewniane. Panie bywały na małej czarnej w Kaffeehalle pani Ottilie pod 24. W okolicy działała też jadłodajnia dla ubogich.
W 1920 roku na Nowym Targu stanął jarmark bożonarodzeniowy, czyli Kindelmarkt z ponad 70 budami. W ofercie przeważały zabawki, pierniki, czekoladki i inne słodycze, nie brakowało też ozdób choinkowych.
Gwiazdą sezonu stał się przed świętami Bożego Narodzenia likier Breslauer Dom z gorzelni Galewsky’ego, który sprzedawał się na pniu.
Przebudowa Nowego Targu po wojnie
Nowy Targ został niemal całkowicie zniszczony pod koniec drugiej wojny światowej. Zachowały się jedynie budynek administracyjny (obecnie oddział Urzędu Miejskiego) oraz kamienica na rogu ul. Jodłowej. W latach powojennych na Nowym Targu działało targowisko, na którym handlowano m.in. starzyzną. W 1963 roku przeniesiono je na ul. Krakowską. W latach 50. i 60. wzniesiono wokół placu bloki według projektu Ryszarda Natusiewicza, Włodzimierza Czerechowskiego oraz Anny i Jerzego Tarnawskich. Zlikwidowano przy tym biegnącą środkiem placu ul. Drewnianą.
W dawnym schronie w podziemiach Nowego Targu znajdowały się sklepy, a pod koniec lat 90. XX wieku działał popularny klub muzyczny Kolor, w którym odbywały się imprezy i koncerty. Kiedy w 2013 r. zakończyła się przebudowa placu, w miejscu klubu powstał podziemny parking.
Zobacz też: Nowy Targ. Koniec budowy biurowca Skanska
Według zapowiedzi urzędników, Nowy Targ w przyszłości czekają kolejne zmiany. Po uruchomieniu Strefy Gastro z food truckami, kolejnym etapem będzie wprowadzenie na plac w 2023 r. większej ilości zieleni. W dalszych planach jest też postawienie na placu fontanny.
