Wrocław ponadprzeciętnie przygotowany na kryzysy. Raport Banku Gospodarstwa Krajowego

W raporcie „Samorządy wobec współczesnych zagrożeń. Odporność polskich gmin i miast” tytułowa odporność samorządów definiowana jest jako:

• poziom przygotowania do kryzysu,
• zdolność reakcji
• oraz zdolność do odbudowy.

Odporność rozpatrywana jest w odniesieniu do czterech zagrożeń, którymi są:

• klęski naturalne (np. powodzie, upały, susze),
• klęski zdrowotne (różnego rodzaju epidemie),
• klęski humanitarne (przede wszystkim niekontrolowany napływ ludności z państw trzecich)
• oraz zagrożenia militarne (nie tylko pełnoskalowa wojna, ale również różnego rodzaju działania hybrydowe, wojna informacyjna i cyberataki).

W raporcie BGK dla każdego samorządu obliczono poziom zagrożenia, który mierzy stopień jego narażenia na kryzysy.

W naszym badaniu podjęliśmy próbę oceny odporności polskich samorządów. Za ramy analizy przyjęliśmy cztery kategorie zagrożeń, które w ostatnich latach okazały się wyjątkowo aktualne. Są to zagrożenia związane z gwałtownymi zjawiskami pogodowymi, zagrożenia zdrowotne, zagrożenia o charakterze militarnym i zagrożenia humanitarne, które w polskim kontekście wynikają przede wszystkim z niekontrolowanych ruchów migracyjnych o dużej skali.

Mateusz Walewski, dyrektor Departamentu Badań i Analiz Banku Gospodarstwa Krajowego

Wrocław odporny - większość kryzysów przetrwał

O tym, że miastu zagraża natura, we Wrocławiu nie trzeba nikomu przypominać. W kategorii kryzysów humanitarnych autorzy raportu „Samorządy wobec współczesnych zagrożeń” wymieniają wybuch pełnoskalowej wojny w Ukrainie i związaną z nim falą uchodźców z tego kraju, którą Wrocław był w stanie przyjąć. W 2022 roku, gdy wybuchła pełnoskalowa wojna, przez stolicę Dolnego Śląska przewinęło się aż 334 tys. uchodźców, którymi się zaopiekowano, a wielu z nich zostało z nami do dziś.

Zagrożenia militarnego sensu stricto na szczęście nie doświadczyliśmy, ale BGK badał nie tylko odporność na atak militarny, ale również różnego rodzaju działania hybrydowe, wojnę informacyjną czy cyberataki.

W przypadku zdrowotnych kryzysów chodzi głównie o epidemię. Wrocław jest tu wymieniony wśród miast „względnie niezagrożonych", ale też odpornych.

Biorąc pod uwagę wydarzenia ostatnich lat, można stwierdzić, że stolica Dolnego Śląska wyszła obronną ręką z takich kryzysów jak zagrożenie powodzią czy epidemia, ale poradziła sobie również z falą uchodźców.

Wrocław przystosowuje się do zmian klimatu

Autorzy raportu zwracają uwagę, że to od władz lokalnych zależy, jaka będzie powierzchnia terenów zielonych i jak wiele stref sztucznego zacienienia powstanie na danym terenie – te czynniki mogą istotnie ograniczyć negatywne skutki upałów.

Jak w raporcie wypadają wszystkie samorządy?

Według raportu BGK, 15,7 mln Polaków mieszka w miastach i wsiach, które osiągnęły ponadprzeciętny poziom odporności na zagrożenia. Największa grupa osób (6,7 mln) mieszkających w samorządach odpornych na kryzysy to mieszkańcy 23 miast na prawach powiatu, a 3,7 mln to ludzie żyjący w małych gminach wiejskich w całej Polsce.

Zgodnie z raportem 107 samorządów osiągnęło „ponadprzeciętny poziom odporności” na wszystkie cztery zagrożenia - zdrowotne, naturalne, humanitarne i militarne. Mieszka w nich łącznie 1,1 mln osób.

O poziomie narażenia samorządu na poszczególne zagrożenia „decydują w dużej mierze czynniki, na które społeczności lokalne nie mają istotnego wpływu – lokalizacja, ukształtowanie terenu, demografia”.

Przykładowo gminy położone w okolicach tzw. przesmyku suwalskiego są relatywnie silnie zagrożone wrogimi działaniami zbrojnymi, region ten jest nawet uznawany za jeden z najbardziej zapalnych punktów w całej Europie.

Samorządy wobec współczesnych zagrożeń. Odporność polskich gmin i miast

Podobnie gminy położone nad rzekami o wysokim potencjale powodziowym są relatywnie bardziej narażone na podtopienia - np. Kłodzko, które w 2024 r. było jednym z najbardziej zniszczonych powodzią miast, a podobna klęska dotknęła miasto w 1997 r.

Samorządy w obliczu kryzysów naturalnych

W przypadku kryzysów naturalnych najbardziej odporne są miasta na prawach powiatu i jednocześnie zagrożone są w stopniu umiarkowanym. To np. Sopot, Katowice, Warszawa, Poznań i Rzeszów.

Stosunkowo wysoki poziom odporności mają też miasta o poziomach zagrożenia, które przekraczają średnią, np. Opole, Krosno i Wrocław.

„Przykładowo, Wrocław po powodzi w 1997 r. znacząco rozbudował system ochrony przeciwpowodziowej, co znacznie zwiększyło odporność miasta na ryzyka związane z zagrożeniami naturalnymi" - piszą autorzy raportu.

Samorządy w obliczu kryzysów zdrowotnych

Miasta względnie zagrożone i przeciętnie odporne na zagrożenia zdrowotne „wyróżniają się dobrą infrastrukturą, a także dużą intensywnością inwestycyjną i dość zdywersyfikowanymi dochodami własnymi".

Ponad połowa (63 proc.) Polaków mieszkających w miastach na prawach powiatu to mieszkańcy samorządów, które można uznać za względnie niezagrożone i odporne. W tej grupie jest 25 miast na prawach powiatu, np. Warszawa, Kraków, Poznań, Wrocław i Gdańsk.

Samorządy w obliczu kryzysów humanitarnych 

W przypadku zagrożeń kryzysami humanitarnymi autorzy wskazali, że samorządy, które są relatywnie bardziej wrażliwe na zagrożenia humanitarne, to również te samorządy, które są najbardziej odporne.

W miastach względnie zagrożonych i jednocześnie ponadprzeciętnie odpornych mieszka 54,7 proc. mieszkańców miast na prawach powiatu, to np. Warszawa, Wrocław, Kraków, Gdańsk i Poznań.

Wśród miast relatywnie zagrożonych i nieodpornych znalazły się miasta z woj. śląskiego (np. Jaworzno, Rybnik i Sosnowiec). Najbardziej zagrożone w skali kraju są największe miasta, tj. Warszawa, Gdańsk i Kraków oraz okoliczne gminy np. Raszyn i Pruszcz Gdański).

Autorzy raportu zauważyli, że miasta, które ze względu na m.in. dobrą sytuację ekonomiczną osiągają zwykle wysokie poziomy odporności, są tymi, które przyciągają potencjalnych migrantów.

„W przypadku pozostałych typów zagrożeń o wrażliwości samorządu w większym stopniu decydują czynniki mniej powiązane z poziomem rozwoju, takie jak położenie albo demografia" - wskazuje raport.

Samorządy w obliczu kryzysów militarnych 

Kryzysem militarnym względnie zagrożone są miasta zamożne i o dużym znaczeniu gospodarczym, które to cechy jednocześnie mogą decydować o ich odporności. W takich relatywnie zagrożonych miastach mieszka aż 72,9 proc. ludności wszystkich miast na prawach powiatu, a 54,3 proc. mieszka w 22 samorządach, które są względnie odporne. To duże miasta np. Warszawa, Kraków, Wrocław, jak i mniejsze ośrodki takie jak Krosno i Ostrołęka.

Najwyższy poziom zagrożenia mają Warszawa i Gdańsk, gdyż leżą relatywnie niedaleko granicy i mają kluczowe znaczenie dla gospodarki i stabilności politycznej kraju. W Gdańsku mieści się rafineria, ważny port morski i lotnisko, a w Warszawie lotnisko, siedziby kluczowych instytucji państwowych i inne obiekty o krytycznym znaczeniu.

Źródła:

Bank Gospodarstwa Krajowego

Serwis Samorządowy PAP