Najważniejsze informacje (kliknij, aby przejść)
Częściej Szermierz traci szpadę, czy Fredro pióro? Pierwszy – średnio kilka razy w roku, drugi – kilkanaście. Zdarzyło się pewnej nocy, że młodzieniec i hrabia oddali rekwizyty tej samej osobie. Wysokiemu mężczyźnie w płaszczu i białej koszuli.
Hej! Gerwazy! daj gwintówkę!
niechaj strącę tę makówkę!
„Cała ta historia złamania pióra, cóż za awantura, jedyna w literaturze!” – orzekł w „Obrachunkach fredrowskich” Tadeusz Boy-Żeleński. Nie miał jednakże na myśli łupów złodziei z Wrocławia. „Złamane pióro” to przerwa, jaką hrabia zrobił sobie w pisaniu. Trwała ona kilkanaście lat.
Boy-Żeleński napisał o tym tak: „Harakiri popełnione przez autora, aby ukarać krytyka. To zemsta godna Rejenta Milczka: czterdzieści lat, w obliczu rozżalonego narodu, milczeniem swoim trzymać pod pręgierzem biednego Goszczyńskiego...”
Za co ów Goszczyński, publicysta, miałby siedzieć pod pręgierzem lat czterdzieści? Ano za to, że odważył się hrabiego skrytykować: za komedie w martyrologicznej Rzeczpospolitej i brak patriotycznego ducha, za niemoralność i uleganie wzorcom francuskim. Poza tym stwierdził z kolegami, że talent pisarz może i ma, ale podrzędny.
Dr Floryńska-Lalewicz ocenia, że powody złamanego pióra są niejasne i zastanawia się, czy wpływ miała rosnąca u pisarza wraz z wiekiem skłonność do mizantropii. Hrabia ponoć zgorzkniał na starość.
„Zemsta" i „Ożenić się nie mogę” na deskach
A przecież znany jest głównie z komedii. Niektóre wersy przeszły do języka powszedniego i słychać je do dziś. Niech się dzieje wola nieba… – kto nie dokończy tego zdania, szuka zguby (krokodyla daj mi, luby).
„Zemsta” jest słodka, a do najsmaczniejszych należą także: „Mąż i żona”, „Pan Jowialski”, „Śluby panieńskie” i „Dożywocie”. Te komedie łączą pieniądze, miłość i małżeństwo. Te trzy są zazwyczaj osią intryg wokół dylematu głównego: ślub z serca, czy dla majątku.
Oprócz komedii pisał Fredro inne formy literackie: opowiadania, poematy i wiesze, a także bajki – z „Pawłem i Gawłem” na czele. Jest autorem pamiętnika, który ekspertka ocenia jako znakomity, jak również zbioru przysłów, sentencji i przypowieści.
Dla teatrów napisał kilkadziesiąt tekstów scenicznych. Większość na scenę we Lwowie. Jego utwory chętnie wystawiały także teatry w Warszawie i Krakowie. We współczesnym Wrocławiu teatr komedii pokazywał „Zemstę” (premiera w 2008 roku), natomiast Polski grał „Ożenić się nie mogę” (premiera w 2019).
Po odłożeniu pióra do kałamarza utworów nie publikował ani nie udostępniał teatrom. Ujrzały światło dzienne dopiero po jego śmierci. Aleksander Hrabia Fredro zmarł 15 lipca 1876 roku we Lwowie w wieku 82 lat. „Żył jak na owe czasy długo, a jak na polskiego pisarza w wieku XIX – zamożnie i wygodnie. Młodość miał bujną” – oznajmia dr Floryńska-Lalewicz.
Dlaczego pomnik przyjechał do Wrocławia?
W mieście, z którym na zawsze połączyła go scena teatralna i śmierć, wzniesiono mu pomnik w roku 1897, autorstwa Leonarda Marconiego – polskiego rzeźbiarza pochodzenia polskiego. Po drugiej wojnie – i włączeniu Lwowa do ZSRR – odlanego z brązu hrabiego wywieziono do Warszawy, a w 1956 roku przeniesiono stamtąd do Wrocławia. Pomnik stoi w samym sercu miasta – w Rynku, koło starego i nowego ratusza.
Dlaczego do Wrocławia? Żeby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba przypomnieć ważny moment w historii Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, który został założony we Lwowie. Pod koniec wojny ewakuowano stamtąd stare druki, rysunki, dyplomy i rękopisy, które przywieziono w okolice Złotoryi, a następnie do Wrocławia. W pierwszych latach po wojnie inna część lwowskiej kolekcji została przekazana stolicy Dolnego Śląska jako dar narodu ukraińskiego dla narodu polskiego.
Kilkadziesiąt lat wcześniej dary w lwowskim Ossolineum złożyły kobiety z rodziny pisarza, a jeszcze wcześniej sam hrabia. – W okresie międzywojennym wnuczka i prawnuczka przekazały znaczną część literackiej spuścizny po nim, w tym rękopisy – opowiada Małgorzata Orzeł, kierownik działu historii i interpretacji ossolińskiego Muzeum Pana Tadeusza.
– Fredro, i jego ojciec, był związany z Ossolineum, wspierając jego działalność jako pracownik wydziału stanowego Galicji, któremu, jakbyśmy dziś powiedzieli, podlegała kultura – wyjaśnia Małgorzata Orzeł.
W 1828 roku Aleksander Fredro powierzył bibliotece dwa tomy pierwodruku swojej komedii. W latach późniejszych pełnił w zakładzie funkcję zastępcy kuratora. Obecnie w Ossolineum znajduje się cenny fragment archiwum całej rodziny, w tym liczący ponad 20 tomów zbiór rękopisów: 23 dzieła sceniczne, w tym „Zemsta”, „Śluby Panieńskie” i „Pan Jowialski”, 3 zbiory wierszy, autograf pamiętnika „Trzy po trzy” i memoriału politycznego „Uwagi nad stanem socjalnym Galicji”, a także 27 listów.
Rękopis „Trzy po trzy” był wystawiony 17 i 18 czerwca 2023 roku w Muzeum Pana Tadeusza.– Większość autografów jest dostępna w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej – informuje kustosz Małgorzata Orzeł.
Można zatem powiedzieć, że Fredro przyszedł do Wrocławia za zbiorami i zakładem Ossolińskich. Przenosiny nie byłyby jednak możliwe bez starań społeczności lwowskiej, która po wojnie osiedliła się we Wrocławiu.
– To było silne środowisko, prężnie działająca grupa, wpierana przez profesorów-humanistów, którzy przybyli z Lwowa na tutejszy uniwersytet. Wszyscy byli zdeterminowani, żeby chronić pamiątki polskie – tłumaczy Małgorzata Orzeł. – Pomnik wyjechał z Lwowa na mocy układu między Polakami a Ukraińcami, którzy pozostawili u siebie figurę Mickiewicza – dodaje.
Kciuk ukryty w ścianie kościoła
Aleksander Fredro jest we Wrocławiu od prawie 70 lat i nigdzie się nie wybiera. Niedaleko jest ulica imienia hrabiego – biegnie pomiędzy placem Uniwersyteckim a Grodzką. Widać z niej Ossolineum. Komediopisarz jest także patronem XIII liceum. Uczniowie tej szkoły w czerwcu wystawili imprezę urodzinową. Przyszli pod pomnik przebrani w stylu fredrowskich postaci, tańczyli belgijkę i recytowali wiesze.
No i jeszcze jest palec, a konkretnie kciuk prawej ręki! Opięty rękawiczką ze skóry jelenia. Świecka relikwia jest wmurowana w ścianę kościoła św. Maurycego przy ulicy Traugutta. Miejsce jest oznaczone tablicą „PAMIĘCI ALEKSANDRA FREDRY”.
Palec przywiózł do Wrocławia prof. Bogdan Zakrzewski, badacz literatury, z Rudek (niedaleko Lwowa), gdzie znajduje się mauzoleum rodziny Fredrów, które podczas wojny splądrowali Sowieci.
Profesor Uniwersytetu Wrocławskiego odwiedził Rudki w 1970 r. Wspomina, że schodząc do grobowca, trzeba było podnieść z posadzki zrudziałe i nadwątlone czasem żelazne drzwi i po kilku stromych schodach zejść do piwnicy, czyli ciemnej krypty. W pomieszczeniu stały cztery drewniane trumny i jedna kamienna. Badacz i jego przewodnicy otworzyli wieka. W jednej z trumien profesor rozpoznał mumię Aleksandra. Całą tę historię opisała u nas Mariola Szczyrba.
Aleksander Fredro jest w gronie patronów 2023, wybranych przez sejm. Skoro pada słowo „wybrany”, to na koniec przestroga dla kochanków (których u Fredry przecież nie brakowało). Jeżeli twój wybranek na miejsce spotkania wskaże pomnik hrabiego w Rynku, nie idź; albo pójdź, ale spodziewaj się, że to będzie spotkanie pożegnalne…
20 czerwca 2023 roku przypada 230. rocznica urodzin pisarza.
Dotychczas na www.wroclaw.pl z cyklu „Patroni 2023”:
- „Praca zdalna w renesansie!? O geniuszu, który zmienił świat, i jego związkach z Wrocławiem” – Mikołaj Kopernik
- „Wyjątkowe ikony, niezwykłe witraże. Dzieła Jerzego Nowosielskiego we wrocławskich świątyniach”
- "Sto lat, Wisława Szymborska! Jaką dała się poznać pośmiertnie poetce z Wrocławia?"
- „Jan Matejko. Co mówią o malarzu obrazy, które oglądamy we Wrocławiu?”
- „Odważna feministka z dynamitem w gorsecie. Poznajcie Aleksandrę Piłsudską”
- "Ojciec niepodległości i czwórki dzieci. Wojciech Korfanty i jego związki z Wrocławiem"
- Australia we wspomnieniach o wielkim odkrywcy i na zdjęciach przesyłanych przez wrocławian – Paweł Edmund Strzelecki
- „Jak trup blady siadł przy klawikordzie”. Maurycy Mochnacki – muzyk, publicysta i żołnierz powstania
