Najważniejsze informacje (kliknij, aby przejść)
Dr. Grzegorza Zarzecznego z Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego zapytaliśmy natomiast o to, w jaki sposób te zmiany będą wprowadzane w życie. Czy od 1 stycznia 2026 wszyscy mamy zacząć pisać inaczej niż dotąd? Co się stanie, jeśli tego nie zrobimy?
Spokojnie, nikt nie zginie! To rzeczywiście pierwsza tak duża reforma ortografii od 90 lat (po 1936 roku wprowadzano już tylko niewielkie korekty), jednak są to zmiany, które wychodzą naprzeciw naszym potrzebom i przyzwyczajeniom. Zachęcam wszystkich, by poznali nowe zasady i stosowali je, bo są logiczne i upraszczają nam życie. Jednak pamiętajmy, że to nie jest kwestia życia i śmierci - i że nie wszystko musi się zmienić od razu.Dr Grzegorz Zarzeczny, językoznawca z Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego
Maturzyści mogą spać spokojnie. A co z innymi?
Choćby uczniowie nie muszą się zamartwiać zmianami: Centralna Komisja Egzaminacyjna ogłosiła pięcioletni okres przejściowy, a to oznacza, że do końca 2030 roku na egzaminach ósmoklasisty i na maturze akceptowane będą zarówno stare, jak i nowe zasady pisowni – mówi dr Zarzeczny.
Od 1 stycznia nowe zasady powinny już stosować media, na zmiany przygotowały się także wydawnictwa.
A co z urzędami?
– Uważam, że w pismach urzędowych od nowego roku powinny być stosowane nowe zasady, a więc np. zapis „Park Szczytnicki”, a nie jak dotąd „park Szczytnicki”. To jednak nie oznacza, że na hurra trzeba będzie zmieniać tabliczki z nazwami zapisanymi po staremu. Tu, jak sądzę, wygra podejście zdroworozsądkowe, tzn. te tabliczki będą zmieniane stopniowo.
Będzie łatwiej!
Reforma ortografii wywołuje spore emocje.
– To zrozumiałe, jednak większość wprowadzanych właśnie zasad nie narusza jakoś drastycznie naszych przyzwyczajeń – uspokaja dr Zarzeczny. – Reforma ujednolica np. zapis nazw mieszkańców miast, osiedli i wsi względem tego dotyczącego mieszkańców kontynentów, państw czy regionów. Będziemy pisać „Wrocławianie”, „Szczepinianie”, a więc dużą (lub, jak wolą niektórzy, wielką) literą. Wiele osób pisało tak już wcześniej, a teraz będą to robić „legalnie”. Reforma sankcjonuje to, co w polszczyźnie dzieje się od lat.
Podobnie jest z nazwami wszelkich obiektów w przestrzeni publicznej. Dotąd zasada była taka, że pisaliśmy „most Grunwaldzki”, „plac Grunwaldzki” i wiele osób nieświadomie popełniało błędy. Teraz sprawa będzie jasna: oba człony nazwy zaczynamy dużą literą, a więc napiszemy „Park Szczytnicki” i „Most Grunwaldzki”.
Najważniejsze zmiany
Zmian w polskiej ortografii jest jedenaście (wymieniamy je wszystkie pod tekstem), ale zdaniem dr. Zarzecznego powinniśmy pamiętać przede wszystkim o pięciu z nich.
- Wspomniane już nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi zaczynamy od dużej litery. Od nowego roku piszemy „Wrocławianin”, „Szczepinianin”, „Domasławianin”, tak samo jak „Polak” czy „Europejczyk”, a nie jak dotąd „wrocławianin”, „szczepinianin”, „domasławianin”.
- Nazwy obiektów przestrzeni publicznej zapisujemy dużą literą, a więc piszemy „Most Grunwaldzki”, „Bulwar Dunikowskiego”, „Park Szczytnicki”, „Aleja Wielkiej Wyspy”. Wyjątkiem jest słowo „ulica”. Nadal piszemy „ulica Józefa Piłsudskiego”. Dużymi literami zapisujemy również takie nazwy jak „Kino Nowe Horyzonty”, „Karczma Rzym”, „Restauracja Bella Storia”.
- Nazwy firm, marek i modeli samochodów i wyrobów przemysłowych, a także ich pojedynczych egzemplarzy zapisujemy dużą literą, a więc piszemy „samochód marki Ford” i „Pod oknem zaparkował czerwony Ford”. Dotąd w pierwszym przypadku pisaliśmy dużą, a w drugim małą literą, co powodowało problemy.
- „Nie-” z imiesłowami odmiennymi piszemy łącznie bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową, a więc piszemy „niepalący”, „niepijący”, niezależnie od tego, czy ktoś nie pali i nie pije w ogóle, czy tylko w tej chwili. Dotąd te zapisy się różniły.
- „Nie-” z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi piszemy łącznie zarówno w stopniu równym („niemiły” – jak dotychczas), jak i w stopniu wyższym i najwyższym („niemilszy” i „nienajmilszy” – które dotąd pisaliśmy osobno). Reguła staje się zatem prostsza.
– Pozostałe zmiany dotyczą kwestii, z którymi stykamy się rzadziej, a więc nie powinny nam spędzać snu z powiek. Regulują m.in zapis cząstek „niby-„ „quazi-”, „mini-” itd. – mówi dr Zarzeczny.
Gdzie szukać informacji, gdy nie mamy pewności, jak coś napisać?
Rada Języka Polskiego opublikowała na swojej stronie Zasady pisowni i interpunkcji polskiej. Zapowiedziała również publikację słownika ortograficznego, który powinien ukazać się pod koniec 2026 roku.
– W razie wątpliwości warto także korzystać z pomocy bezpłatnych poradni językowych, np. Poradni PWN, gdzie można poszukać odpowiedzi na swoje pytanie albo zadać je ekspertowi. Wśród odpowiadających są najlepsi z najlepszych, jak choćby przewodnicząca RJP prof. Katarzyna Kłosińska czy prof. Ewa Kołodziejek – radzi językoznawca. – Zachęcam również do korzystania z pomocy Telefonicznej Poradni Językowej Uniwersytetu Wrocławskiego. Podobne poradnie mają także inne uczelnie.
Przydatne adresy:
- Pełne Zasady pisowni i interpunkcji polskiej znajdziemy na stronie Rady Języka Polskiego.
- Poradnia językowa PWN
- Telefoniczna Poradnia Językowa Uniwersytetu Wrocławskiego, Dyżury Telefonicznej Poradni Językowej w semestrze zimowym 2025/2026: wtorki, godz. 14:00–15:00 – dr Marta Śleziak, środy, godz. 13:00–14:00 – dr Paulina Witkowska, środy, godz. 14:00–15:00 – dr hab. Agnieszka Małocha, prof. UWr, tel. 71 375 24 30, e-mail: [email protected]
Zmiany zasad pisowni polskiej, obowiązujące od 1 stycznia 2026 roku
Komunikat Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk
1. Pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi, np.:
- Warszawianin, Zgierzanin, Ochocianka, Mokotowianin, Nowohucianin, Chochołowian.
Dopuszczenie alternatywnego zapisu (małą lub wielką literą) nieoficjalnych nazw etnicznych, takich jak:
- kitajec lub Kitajec, jugol lub Jugol, angol lub Angol, żabojad lub Żabojad, szkop lub Szkop, makaroniarz lub Makaroniarz.
2. Wprowadzenie pisowni wielką literą nie tylko nazw firm, marek i modeli wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów:
- samochód marki Ford i pod oknem zaparkował czerwony Ford.
3. Wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek –bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami, np. Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry.
4. Ustanowienie pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi (bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową), tj. zniesienie wyjątku zezwalającego na „świadomą pisownię rozdzielną”.
5. Ujednolicenie zapisu (małą literą) przymiotników tworzonych od nazw osobowych, bez względu na to, czy ich interpretacja jest dzierżawcza (odpowiadają na pytanie czyj?), czy też jakościowa (odpowiadają na pytanie jaki?), np.:
- dramat szekspirowski, epoka zygmuntowska, koncert chopinowski, koncepcja kartezjańska, filozofia sokratejska, dialogi platońskie, wiersz miłoszowski.
Przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk) zakończone na -owy, -in (-yn), –ów będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą, np.:
- jackowe dzieci lub Jackowe dzieci,
- poezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa,
- zosina lalka lub Zosina lalka,
- jacków dom lub Jacków dom.
6. Wprowadzenie łącznej pisowni członu pół– w wyrażeniach:
- półzabawa, półnauka;
- półżartem, półserio;
- półspał, półczuwał
oraz pisowni z łącznikiem w połączeniu typu: pół-Polka, pół-Francuzka (odniesionym do osoby będącej w połowie Polką, w połowie Francuzką).
7. Dopuszczenie w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących zwykle razem, trzech wersji pisowni:
- z łącznikiem, np. tuż-tuż; trzask-prask; bij-zabij;
- z przecinkiem, np. tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij;
- rozdzielnie, np. tuż tuż; trzask prask; bij zabij.
8. W zakresie użycia wielkich liter w nazwach własnych:
a) w nazwach komet wprowadzenie zapisu wszystkich członów wielką literą, np. Kometa Halleya, Kometa Enckego;
b) w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazów:
- aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz (przy utrzymaniu pisowni małą literą wyrazu ulica), np. ulica Józefa Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska, Plac Zbawiciela, Park Kościuszki, Kopiec Wandy, Kościół Mariacki, Pałac Staszica, Zamek Książ, Most Poniatowskiego, Pomnik Ofiar Getta, Cmentarz Rakowicki;
c) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np.
- Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Kino Charlie, Apteka pod Orłem, Bar Flisak, Hotel pod Różą, Hotel Campanile, Restauracja pod Żaglami, Winiarnia Bachus, Zajazd u Kmicica, Pierogarnia Krakowiacy, Pizzeria Napoli, Trattoria Santa Lucia, Restauracja Veganic, Teatr Rozmaitości, Teatr Wielki;
d) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników oraz wyrazów typu imienia) w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych, np.:
- Nagroda im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, Nagroda Nobla, Nagroda Pulitzera, Nagroda Templetona, Nagroda Kioto, Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus, Nagroda Artystyczna Miasta Lublin, Nagroda Literacka Gdynia, Śląska Nagroda Jakości, Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia Naukowe, Nagroda Newsweeka im. Teresy Torańskiej, Nagroda Wielkiego Kalibru, Mistrz Mowy Polskiej, Ambasador Polszczyzny, Honorowy Obywatel Miasta Krakowa.
9. W zakresie pisowni prefiksów:
a) uzupełnienie reguły ogólnej: W języku polskim przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. super-Europejczyk;
b) dopuszczenie rozdzielnej pisowni z wyrazami zapisywanymi małą literą cząstek takich jak:
- super-, ekstra-, eko-, wege-, mini-, maksi-, midi-, mega-, makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np.
- miniwieża lub mini wieża, bo jest możliwe: wieża (w rozmiarze) mini;
- superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe: pomysł super;
- ekstrazarobki lub ekstra zarobki, bo jest możliwe: zarobki ekstra;
- ekożywność lub eko żywność, bo jest możliwe: żywność eko.
10. Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np.
- nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy, nibyorientalny, nibyromantycznie, nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki, nibytorebka, quasiopiekun, quasinauka, quasipostępowy, quasiromantycznie,
przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np.
- niby-Polak, quasi-Anglia.
11. Wprowadzenie łącznej pisowni nie– z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, a więc także w stopniu wyższym i najwyższym, np.
- nieadekwatny, nieautorski, niebanalny, nieczęsty, nieżyciowy;
- niemiły, niemilszy, nienajmilszy;
- nieadekwatnie, niebanalnie, nieczęsto, nieżyciowo;
- nielepiej, nieprędzej, nienajlepiej, nienajstaranniej.
