Na skróty (kliknij, aby przejść)
Beata Turska: Rada Języka Polskiego, której jest pan członkiem, ogłosiła, że od 1 stycznia 2026 roku zmienią się zasady polskiej ortografii. Czeka nas rewolucja?
Prof. Jan Miodek: Media donoszą o przewrocie, trzęsieniu ziemi i innych kataklizmach, ale spokojnie: żadnej rewolucji nie będzie. To tylko 11 zmian, które sprawią, że nasze życie stanie się prostsze. Chodzi w nich o to, by w ortografii czyhało na nas jak najmniej „haków”.
Chodzi o to, żeby nie było „haków”
Czym są te „haki”? Chodzi o ortograficzne pułapki, takie jak „rz” i „ż”, „ó” i „u”?
Nie, to wszystko jest dziecinnie proste i poza ludźmi z dysortografią nikt nie ma z tym większych problemów. Męczą i sprawiają trudność przede wszystkim zasady dotyczące pisowni łącznej i rozłącznej albo małych i dużych liter.
Najczęściej sięgamy do słownika po to, by upewnić się, jak się pisze „na co dzień”, a jak „codziennie” albo sprawdzić, która forma jest prawidłowa: „nie najgorszy” czy „nienajgorszy”. Teraz sprawa będzie jasna, np. „nie” z przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym („nielepszy”, nienajgorszy”, „nienajweselszy”) będziemy pisać tak samo jak te w stopniu równym („niezły”, „niemiły”, „niesympatyczny”), czyli łącznie. Podobnie jest z pozostałymi zmianami: ich celem jest uproszczenie ortografii.
I co jeszcze zostanie uproszczone?
Na przykład pisownia „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi. Stare zasady rodziły niekończące się wątpliwości. Ludzie dzwonili i pytali: „uczeń nieklasyfikowany” czy „nie klasyfikowany”, „urlop niewykorzystany” czy „nie wykorzystany”? Od stycznia takie słowa zawsze będziemy pisać łącznie bez względu na ich znaczenie. Napiszemy „niepalący” niezależnie od tego, czy ktoś nie pali w ogóle, czy w tylko w tej chwili.
Wrocławianie przez duże „w”
O czym od stycznia powinni pamiętać mieszkańcy naszego miasta? No właśnie: „wrocławianie” czy „Wrocławianie”?
Od stycznia pisownia nazw mieszkańców miast będzie jednolita. Napiszemy „Wrocławianie”, „Paryżanie”, „Londyńczycy”. Ta zasada odnosi się również do nazw mieszkańców osiedli, np. „Szczepinianin”, „Ołbinianin” oraz wsi, np. „Domasławianin”. Witam tę zmianę z radością, bo to jeszcze jedno ułatwienie, usunięcie kolejnego „haka”.
A co z nazwami marek samochodów i innych pojazdów? Wrocławianie będą jeździć Mercedesami czy mercedesami? Autobusem Solaris czy solaris? Tramwajem Moderus czy moderus?
Dotychczas było z tym różnie. Pisaliśmy „Marek zajechał pod mój dom mercedesem”, a więc używaliśmy małej litery, ale w zdaniu „Marek zajechał pod mój dom samochodem marki Mercedes” musieliśmy użyć dużej. Od stycznia w obu zdaniach pojawi się duża litera.
Ujednolicony zostanie także zapis takich słów jak „różewiczowski”, „mickiewiczowski”, czyli przymiotników tworzonych od nazw osobowych. Do tej pory zapis takich słów zależał od tego, czy w zdaniu odpowiadały na pytanie „czyj?” czy „jaki”. Teraz zawsze będziemy zapisywać je małą literą.
Będziemy pisać: „most Grunwaldzki” czy „Most Grunwaldzki”?
Dotąd reguła była taka, że pisaliśmy „park Szczytnicki”, „most Pomorski”, „plac Grunwaldzki”. To wbrew intuicji, dlatego ludzie, nawet ci świetnie wykształceni i uważni, często robili błędy.
Teraz nazwy wszelkich obiektów w przestrzeni publicznej będziemy pisać dużą literą: „Park Szczytnicki”, „Most Pomorski”, „Plac Grunwaldzki”. To kolejny „hak”, który został właśnie usunięty.
Ta reguła będzie dotyczyć także pałaców kościołów, bulwarów, pomników itd.?
Tak. Wyjątkiem będzie jedynie „ulica”. Tu nadal obowiązuje pisownia małą literą: „ulica Świdnicka”, „ulica Piłsudskiego”. W potocznej mowie tę „ulicę” często się zresztą pomija. Na ogół mówimy po prostu „Spotkajmy się na Świdnickiej”, „Jutro na Curie-Skłodowskiej”, „Pojedźmy Grabiszyńską”.
11 zmian w polskiej ortografii
Zmian jest 11. Czy któraś z nich budzi pana niechęć?
Nie, bo każda z nich ułatwi nam życie. Żałuję tylko, że przy okazji obrad nie upomniałem się o pisownię wyrazów typu „szyja”, „knieja”, „żmija” i nazwisk takich jak Mateja, Kreja, Nicieja. Warto ją ujednolicić, bo generuje problemy. Piszemy „nie ma racji, pensji, lekcji”, ale „nie ma szyi, Mai”. Szkoda, że nie zabiegałem o zmianę, ale być może zajmą się tym moi młodsi koledzy.
Jak będzie wyglądało wprowadzanie zmian w życie?
Zachęcam nauczycieli, by dali uczniom czas na przyswojenie nowości, nie podkreślali od razu błędu pięcioma czerwonymi kreskami. Warto też pamiętać, że jest ogromna różnica między „przyjacielem” napisanym błędnie przez „sz”, a „na pewno” napisanym z błędem, czyli łącznie. No co tu dużo mówić: dla mnie zasady dotyczące tego drugiego przykładu są pośledniejszej rangi. Chodzi o to, że są umowne, a nie wynikają z historii języka.
Prof. Miodek: Polska ortografia nie jest taka trudna, jak sądzimy
Czy polska ortografia jest aż tak trudna, jak większość z nas sądzi?
Należę do pokolenia, które w szkole panicznie się bało błędów ortograficznych, bo mogły unieważnić nawet najlepiej napisaną pracę – za trzy „ortografy” otrzymywało się ocenę niedostateczną. Jednak pamiętajmy o tym, że język polski to nie chińszczyzna i wbrew temu, co często o nim myślimy, nie jest ekstremalnie trudny. Powiedziałbym, że średnio.
Z pełną odpowiedzialnością za słowo mogę powiedzieć, że nasza ortografia jest sto razy łatwiejsza niż angielska, francuska czy niemiecka. To dlatego, że jest stosunkowo młoda, a różnice między mową a pismem nie są aż tak duże jak w przypadku języków, które rozwijały się od wczesnego średniowiecza.
Ale przecież często co innego słyszymy, a co innego piszemy…
Narzekamy, że trzeba pisać „krzak”, choć wyraźnie słyszymy w tym słowie „sz”, ale to nic wobec tego, co się dzieje w innych językach. Na przykład we francuskim wiele słów zapisuje się w sposób zupełnie nie odzwierciedlający wymowy. Czasem trzeba wielu liter, żeby oddać jedną głoskę. Na przykład „beaucoup” czytamy jako „boku”, a „faux-pas” wymawiamy jako „fopa”. Problemy z „krzakiem” to przy tym drobiazg.
Zmiany zasad pisowni polskiej, obowiązujące od 1 stycznia 2026 roku
Komunikat Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk
1. Pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi, np. Warszawianin, Zgierzanin, Ochocianka, Mokotowianin, Nowohucianin, Chochołowiani.
Dopuszczenie alternatywnego zapisu (małą lub wielką literą) nieoficjalnych nazw etnicznych, takich jak kitajec lub Kitajec, jugol lub Jugol, angol lub Angol, żabojad lub Żabojad, szkop lub Szkop, makaroniarz lub Makaroniarz.
2. Wprowadzenie pisowni wielką literą nie tylko nazw firm, marek i modeli wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów (samochód marki Ford i pod oknem zaparkował czerwony Ford).
3. Wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek –bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami, np. Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry.
4. Ustanowienie pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi (bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową), tj. zniesienie wyjątku zezwalającego na „świadomą pisownię rozdzielną”.
5. Ujednolicenie zapisu (małą literą) przymiotników tworzonych od nazw osobowych, bez względu na to, czy ich interpretacja jest dzierżawcza (odpowiadają na pytanie czyj?), czy też jakościowa (odpowiadają na pytanie jaki?), np. dramat szekspirowski, epoka zygmuntowska, koncert chopinowski, koncepcja kartezjańska, filozofia sokratejska, dialogi platońskie, wiersz miłoszowski.
Przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk) zakończone na -owy, -in (-yn), –ów będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą, np. jackowe dzieci lub Jackowe dzieci, poezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa, zosina lalka lub Zosina lalka, jacków dom lub Jacków dom.
6. Wprowadzenie łącznej pisowni członu pół– w wyrażeniach:
półzabawa, półnauka;półżartem, półserio;półspał, półczuwał
oraz pisowni z łącznikiem w połączeniu typu: pół-Polka, pół-Francuzka (odniesionym do osoby będącej w połowie Polką, w połowie Francuzką).
7. Dopuszczenie w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących zwykle razem, trzech wersji pisowni:
– z łącznikiem, np. tuż-tuż; trzask-prask; bij-zabij;
– z przecinkiem, np. tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij;
– rozdzielnie, np. tuż tuż; trzask prask; bij zabij.
8. W zakresie użycia wielkich liter w nazwach własnych:
a) w nazwach komet wprowadzenie zapisu wszystkich członów wielką literą, np. Kometa Halleya, Kometa Enckego;
b) dopuszczenie wariantywnej pisowni wielką lub małą literą wyrazów cieśnina, góra, jaskinia, jezioro, kanał, morze, nizina, półwysep, przełęcz, przesmyk, przylądek, pustynia, wyspa, wyżyna, zatoka itp., jeśli poprzedzają one nazwę geograficzną będącą rzeczownikiem w mianowniku, np. Cieśnina Bosfor lub cieśnina Bosfor; Góra Tabor lub góra Tabor; Jezioro Gopło lub jezioro Gopło.
c) w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazu aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz (przy utrzymaniu pisowni małą literą wyrazu ulica), np.
ulica Józefa Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska, Plac Zbawiciela, Park Kościuszki, Kopiec Wandy, Kościół Mariacki, Pałac Staszica, Zamek Książ, Most Poniatowskiego, Pomnik Ofiar Getta, Cmentarz Rakowicki;
d) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np.
Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Kino Charlie, Apteka pod Orłem, Bar Flisak, Hotel pod Różą, Hotel Campanile, Restauracja pod Żaglami, Winiarnia Bachus, Zajazd u Kmicica, Pierogarnia Krakowiacy, Pizzeria Napoli, Trattoria Santa Lucia, Restauracja Veganic, Teatr Rozmaitości, Teatr Wielki;
e) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników oraz wyrazów typu imienia) w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych, np.
Nagroda im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, Nagroda Nobla, Nagroda Pulitzera, Nagroda Templetona, Nagroda Kioto, Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus, Nagroda Artystyczna Miasta Lublin, Nagroda Literacka Gdynia, Śląska Nagroda Jakości, Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia Naukowe, Nagroda Newsweeka im. Teresy Torańskiej, Nagroda Wielkiego Kalibru, Mistrz Mowy Polskiej, Ambasador Polszczyzny, Honorowy Obywatel Miasta Krakowa.
9. W zakresie pisowni prefiksów:
a) uzupełnienie reguły ogólnej: W języku polskim przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. super-Europejczyk;
b) dopuszczenie rozdzielnej pisowni z wyrazami zapisywanymi małą literą cząstek takich jak super-, ekstra-, eko-, wege-, mini-, maksi-, midi-, mega-, makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np.
miniwieża lub mini wieża, bo jest możliwe: wieża (w rozmiarze) mini;superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe: pomysł super;ekstrazarobki lub ekstra zarobki, bo jest możliwe: zarobki ekstra;ekożywność lub eko żywność, bo jest możliwe: żywność eko.
10. Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np.
nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy, nibyorientalny, nibyromantycznie;nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki, nibytorebka;quasiopiekun, quasinauka, quasipostępowy, quasiromantycznie,
przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np.
niby-Polak, quasi-Anglia.
11. Wprowadzenie łącznej pisowni nie– z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, a więc także w stopniu wyższym i najwyższym, np.
nieadekwatny, nieautorski, niebanalny, nieczęsty, nieżyciowy;niemiły, niemilszy, nienajmilszy;nieadekwatnie, niebanalnie, nieczęsto, nieżyciowo;nielepiej, nieprędzej, nienajlepiej, nienajstaranniej.
Komunikaty Rady Języka Polskiego w sprawie zmian w ortografii można znaleźć na stronie RJP w zakładce Zmiany pisowni 2026.
Można tam znaleźć także pełne Zasady pisowni i interpunkcji polskiej.
