Remontują zabytkowe wrocławskie pojazdy. Co udało się zrobić w 2024 roku?

To kolejne z wiekowych pojazdów poddawanych restauracji w ostatnich latach ze środków miejskich (po tramwaju Maximum z 1901 r., tramwaju-opryskiwaczu z 1927 r. i autobusie-kabriolecie Jelcz 272 MEX, zwanym Fredrusiem, z 1972/74 r.)

 – Wrocław może poszczycić się bardzo dużą kolekcją zabytkowych pojazdów pokazujących rozwój komunikacji miejskiej od końca XIX w. po początek XXI w. W ostatnich latach staramy się sukcesywnie remontować kolejne pojazdy, które potem kursują na Wrocławskich Liniach Turystycznych lub uczestniczą w różnych imprezach promujących komunikację zbiorową – mówi Sebastian Wolszczak, Zastępca Dyrektora Wydziału Partycypacji Społecznej Urzędu Miejskiego Wrocławia, który ogłasza konkursy na remonty kolejnych pojazdów.

Doczepa tramwajowa z połowy XX wieku, jedyna taka zachowana we Wrocławiu

– Wyremontowana doczepa tramwajowa typu ND #3560 reprezentuje pierwszy typ tramwajów produkowanych w powojennej Polsce – wyjaśnia Krzysztof Kołodziejczyk, Prezes Zarządu Klubu Sympatyków Transportu Miejskiego.

Tramwaje silnikowe typu N oraz odpowiadające im budową wagony doczepne typu ND to pierwsze tramwaje polskiej produkcji powstałe po II wojnie światowej. Były one możliwie najszybszą – a tym samym obarczoną niestety wieloma wadami – odpowiedzią na niedobór wagonów tramwajowych. Charakteryzowały się prostą i niezbyt nowoczesną konstrukcją. Musiały jednak służyć przez wiele lat i wpisały się w krajobraz kulturowy szeregu polskich miast, w tym Wrocławia.

– Tramwaje typu Konstal N i ND przewoziły wrocławian przez 35 lat, to jest od 1956 do 1991 r. Wóz o numerze 3560 w służbie liniowej pozostał aż do 25 września 1991 r., a zatem należał do ostatnich wagonów tego typu kursujących regularnie po Wrocławiu. Jest to ponadto jedyny zachowany do dziś wóz typu ND w mieście. W naszej opinii czyni to ten wagon bardzo cennym. Obecnie, kiedy zakończył się już jego remont, wrocławianie będą mogli poczuć, jak podróżowało się w pierwszej połowie lat 70. XX w., bo na ten okres ustylizowano wagon – wyjaśnia Kołodziejczyk.

Wagon stacjonował w zajezdni przy Ślężnej

Wagon doczepny o numerze 3560 należy do serii warszawskich tramwajów dostarczonych do Wrocławia w latach 60. Wyprodukowany został w 1952 r. i posiada fabryczne oznaczenie ND. W Warszawie nosił numer 1647. Był to wagon dwustronny i dwukierunkowy i w takiej wersji przybył do Wrocławia w 1968 r., gdzie do ruchu skierowany został 25 kwietnia pod numerem taborowym 3560. Stacjonował w zajezdni nr I „Gaj” przy ul. Ślężnej.

Modernizacja za Gierka: drzwi otwierane na łańcuch od roweru i silnik z wiertarki

Doczepa należała do grupy wagonów, które przechodziły remont generalny od 1973 r. Modernizacja objęła kompletną przebudowę na pojazd jednostronny i jednokierunkowy. Zlikwidowano drzwi w lewej – od tej pory – burcie. Zmodyfikowano także drzwi w prawej burcie, montując dwudzielne. Nowe drzwi rozsuwane były za pomocą mechanizmu składającego się z łańcucha rowerowego, dwóch zębatek, dwóch prętów oraz silnika od wiertarki, uruchamianego elektrycznie z pulpitu motorniczego. Dobrze ilustruje to realia funkcjonowania komunikacji miejskiej w okresie PRL-u.

Remont w 2024 roku: odtworzono wygląd wagonu z lat 70. XX wieku

Nadwozie wagonu odrestaurowano już rok wcześniej. Założeniem prac realizowanych w 2024 r. było przywrócenie funkcjonalności wagonu i wyglądu jego wnętrza z lat 70. XX w. Zadbano o drewniane elementy, okładziny ścian z beżowych płyt czy chromowane uchwyty.

– Przy odtwarzaniu instalacji elektrycznej należało wziąć pod uwagę, że wagon ma być jednokierunkowy, przystosowany do ciągnięcia przez tramwaj silnikowy wyposażony w układ napięcia niskiego – wyjaśnia Kołodziejczyk.

Odtwarzając wnętrze bazowano na licznych elementach zachowanych w wagonie, a także na archiwalnych zdjęciach i filmach pokazujących wrocławskie wagony generacji N w latach 70. XX w., zwłaszcza w pierwszej połowie dekady. Niektóre elementy trzeba było zrekonstruować.

Dylemat pojawił się w przypadku podłogi. W tym okresie we wrocławskich tramwajach sukcesywnie wprowadzano wykładzinę gumową, zastępującą drewniane deszczułki. W trakcie remontu zdecydowano się jednak ostatecznie na rozwiązanie wcześniejsze, z deszczułkami.  

– Jeden z filmów kręconych we Wrocławiu na początku lat 70. potwierdza, że wagony w takiej kompletacji nadal znajdowały się wówczas w eksploatacji – podkreśla Kołodziejczyk.

Doczepa ND będzie teraz jeździć ciągnięta przez historyczny wagon typu N. Stowarzyszenie wyremontowało go z własnych środków

 – Trzeba podkreślić zaangażowanie Klubu Sympatyków Transportu Miejskiego w remont wagonu. Co prawda specjalistyczne prace w ramach tego etapu zostały zlecone firmie Polmat, która uczestniczyła m.in. w odbudowie tramwaju Maximum, ale wiele elementów wyposażenia wnętrza do doczepy ND zostało przekazanych przez KSTM, na przykład niektóre elementy galanterii aluminiowej, gniazda do łączenia doczepy z tramwajem silnikowym czy niektóre podzespoły elektryczne – mówi Michał Maliczkiewicz z Wydziału Partycypacji Społecznej, który ze strony Urzędu Miejskiego był bezpośrednio odpowiedzialny za projekt i uczestniczył w odbiorach.

– Doczepa ND będzie najczęściej ciągnięta przez wagon silnikowy typu N o numerze taborowym 1332. Jest to także wagon gminny, ale w 2018 r. użyczony Klubowi Sympatyków Transportu Miejskiego. Co ważne, stowarzyszenie bardzo szybko usprawniło tramwaj, który wcześniej przez około dekadę stał nieużywany, a w 2023 r. polakierowało go, realizując to wszystko z własnych środków. Dzięki temu cały skład wagonów N plus ND będzie prezentował się jednolicie – wyjaśnia Maliczkiewicz.

Składem tym można było się już przejechać przy okazji eventów mikołajkowych i przedświątecznych, a kolejne planowane są na początku 2025 r.

Przyczepa autobusowa z Jelcza. Prace potrwają prawdopodobnie do 2026 roku

Drugi pojazd, przy którym z funduszy gminnych prowadzono prace w 2024 r., to przyczepa autobusowa Jelcz PO-1 z 1976 r.

– W tym przypadku był to drugi etap remontu, obejmujący remont konstrukcji i odtworzenie poszycia wraz z zabezpieczeniem antykorozyjnym oraz wykonanie podłogi drewnianej. Nie jest to więc jeszcze koniec prac, gdyż przed nami między innymi szereg prac związanych z mechaniką, lakierowanie i odtworzenie wnętrza – mówi Krzysztof Wasilewski, Wiceprezes Klubu Sympatyków Transportu Miejskiego, który w stowarzyszeniu odpowiada przede wszystkim za autobusy. – Docelowo, po realizacji kolejnych etapów, planuje się przywrócenie przyczepie stanu fabrycznego – dodaje.

Przyczepy PO-1 było odpowiedzią na problemy komunikacji zbiorowej w wielu polskich miastach. – Odpowiedzią dość prostą i prowizoryczną – zaznacza Wasilewski. Miejskie Jelcze 272 MEX oraz turystyczne Jelcze 043 miały dość ograniczoną pojemność pasażerską w stosunku do potrzeb. Do większych miast dostarczano przegubowe Jelcze 021, jednak nie było możliwości wyprodukowania odpowiedniej liczby autobusów w tej wersji. Także zaplecze techniczne (kanały, podnośniki), nie były przystosowane do obsługi długich, przegubowych autobusów. Zdecydowano się więc na inne rozwiązanie – zaprojektowanie przyczepy pasażerskiej.

Prace konstrukcyjne w Jelczańskich Zakładach Samochodowych ruszyły w 1964 r. Początkowo próbowano zbudować przyczepę na licencji czechosłowackiej Karosy, jednak plany te nie powiodły się. Kierownictwo fabryki zdecydowało, że należy zaprojektować przyczepę według własnego, niezależnego pomysłu. I tak w 1965 r. wyprodukowano pierwszą serię 400 sztuk przyczep oznaczonych symbolem PO-1 (PO – przyczepa osobowa). Do jej konstrukcji wykorzystano fragmenty nadwozia Jelcza 043. Właściwie są to zespolone dwie tylne części nadwozia autobusu. Dlatego zarówno przód, jak i tył przyczepy wyglądają identycznie.

– Jeśli wszystko pójdzie dobrze, gotową przyczepę będziemy mogli zaprezentować w 2026 r., ale tu wszystko zależy od funduszy, a także dostępności elementów wyposażenia – mówi Michał Maliczkiewicz.

– W tym ostatnim względzie trzeba podkreślić, że przyczepa była wielu elementów pozbawiona, więc trzeba będzie je pozyskać z rynku wtórnego lub zakupić nowe. Co ciekawe, niektóre części do autobusów Škoda RTO, bo do tej rodziny należą Jelcze 043, na przykład listwy ozdobne, są na małą skalę nadal produkowane w Czechach – wyjaśnia Krzysztof Wasilewski.

W 2024 r. Wrocław wzbogacił się o jeszcze jeden sprawny tramwaj

W maju zakończył się bowiem trwający dwa lata remont tramwaju Linke-Hofmann Standard z 1929 r., który z własnych środków i w większości własnymi siłami realizował Klub Sympatyków Transportu Miejskiego. W 2024 r. stowarzyszenie prawie zakończyło też remont Ikarusa 260.43, a obecnie prowadzi zaawansowane prace przy Jelczu PR110.

Źródło: materiały prasowe