W ramach socjalistycznych gigantów prowadziły działalność zakładowe domy kultury oraz kluby sportowe. Warto przypomnieć, że legendarny wrocławski pływak, Marek Petrusewicz, który ustanowił dwa rekordy świata, był zawodnikiem klubu Stal Pafawag!
Pafawag. Od czego się zaczęło?
Fabryka Linke-Hoffman-Werke była w czasach przedwojennych największym zakładem przemysłowym Wrocławia. Za początek jej działalności przyjmuje się rok 1839. Firma specjalizowała się w produkcji pojazdów szynowych. Były to zatem nie tylko lokomotywy, lecz także wagony kolejowe o rożnym przeznaczeniu, w tym te przeznaczone dla kolejek górskich oraz tramwaje. Podczas I wojny światowej podjęto tam produkcję zbrojeniową. Powstawały wówczas we Wrocławiu między innymi samoloty „Wallfisch”.
Podczas II wojny światowej na terenie owych zakładów Niemcy zmuszali do niewolniczej pracy robotników przymusowych, których zakwaterowano w obozie zlokalizowanym na terenie fabryki. Rozpoczęto wówczas tam produkcję pociągów pancernych, części do czołgów, a nawet elementów silników rakiet V2. To było jedna z przyczyn, dla których zakłady zostały w znacznym stopniu zniszczone podczas oblężenia Festung Breslau. Po wojnie, w sytuacji, gdy we Wrocławiu władzę praktycznie przejęli sowieci, część wyposażenia została wywiedziona do ZSRR.
Po względnym ustabilizowaniu sytuacji zakład został przejęty przez stronę polską, a pierwsza wyprodukowana tam węglarka opuściła halę produkcyjną już w październiku 1945 roku. W roku 1948 było to już 10 tysięcy wagonów. Od roku 1946 zakład rozpoczął produkcję tramwajów przeznaczanych na potrzeby komunikacji stołecznej. W latach 50. były to także platformy kolejowe i wagony osobowe. W tym czasie firma zaczęła swoje wyroby eksportować między innymi do ZSRR, Czechosłowacji, Indii, Węgier, Syrii, Jugosławii i Chin. Z biegiem czasu Pafawag stał się głównym dostawca taboru kolejowego dla polskich kolei.
Zakład, który dbał o pracowników
Jak wspomniałem na początku, zakład, jak każde szanujące się przedsiębiorstwo socjalistyczne, starał się organizować życie swoich pracowników także po pracy. Służyły do tego między innymi zbudowane w latach 50. i 60. nieopodal Wrocławia, w Sułowie i Karłowie, ośrodki wypoczynkowe. To były imponujące inwestycje – ośrodek sułowski liczył 115 domków letniskowych.
Zgodnie z socjalistyczną koncepcją inżynierii społecznej przy jednym stole w stołówce miał zasiadać dyrektor wydziału obok robotnika, a na sąsiednich kocach mieli opalać się szef organizacji partyjnej i spawacz. Jeszcze ważniejszą rolą w budzeniu zapału do pracy miały pełnić wizyty dostojników państwowych i partyjnych, co zresztą w tamtych czasach oznaczało to samo. W latach 70. wizyty w wiodącym wrocławskim zakładzie pracy składali Wojciech Jaruzelski i Edward Gierek. Bywały tam delegacje zagraniczne z krajów socjalistycznych, do których Pafawag eksportował swoje pojazdy.
Po sierpniowych strajkach 1980 roku w Pafawagu działały bardzo silne struktury Solidarności. Dlatego gdy generał Jaruzelski w grudniu 1981 wprowadził stan wojenny i zastrajkowały największe wrocławskie zakłady pracy, załoga Pafawagu włączyła się w protesty. Niektóre z wrocławskich fabryk, takie jak Dolmel, FAT, Fadroma, Polar czy właśnie Pafawag, pacyfikowano kilkakrotnie.
Po roku 1990, gdy znaczenie transportu kolejowego zaczęło spadać, obiekty na terenie fabryki wynajmowano różnym firmom i instytucjom. W procesie tak zwanej komercjalizacji w roku 1997 Pafawag został przejęty przez grupę Adtranz, utworzoną przez koncerny ABB z Zurychu i Daimler-Benz ze Stuttgartu.
W roku 2000 zakład przeszedł na własność firmy Bombardier, która w roku 2021 została przejęta przez firmę Alstom. Powstają tam lokomotywy elektryczne, nadwozia lokomotyw, wyposażenie kolejowe oraz ramy wózków pojazdów szynowych. Obecnie firma zatrudnia 4000 pracowników w zakładach zlokalizowanych w 9 miejscach na terenie Polski. Pafawag przeszedł do historii.
