Zabytki Wrocławia – warte opieki szczególnej

Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r., kompetencje i obowiązki co do sprawowania pieczy nad historycznym dziedzictwem kulturowym należą do organów administracji rządowej i samorządowej w sensie ochrony, zaś co do opieki – do właścicieli zabytków. 

We Wrocławiu Miejski Konserwator Zabytków realizuje wszelkie zadania co do ochrony zabytków w granicach miasta, jest także, między innymi, powołany do udzielania dotacji na remonty i konserwację obiektów zabytkowych. W przypadku tej ostatniej powinności, w takim mieście jak Wrocław, opieka nad materialnymi zabytkami przeszłości właśnie z punkt widzenia finansów to ogromne wyzwanie, a przyznawanie wszelkich dotacji często opiera się na mniejszych lub większych kompromisach. 

Pawilon Czterech Kopuł – niezwykłe miejsce, przywrócone miastu nakładem dużych sił i środków, fot. T. Walków

Wysokość dotacji na remonty zabytków, które płyną z Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków na wniosek różnych podmiotów, udzielane w zakresie ustalonym przez Radę Miejską, na rok bieżący, a także za lata ubiegłe – jest do wglądu: na tej stronie.

Pieniędzy jednak na ochronę materialnego dziedzictwa nigdy za wiele, a wręcz ciągle zbyt mało. Kołem ratunkowym jest więc możliwość sięgania po środki pozostającące w gestii Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Z wnioskami o pomoc finansową występują zarówno instytucje kultury, jak i wspólnoty religijne (parafie, klasztory katolickie i prawosławne), jednostki samorządu terytorialnego, fundacje i stowarzyszenia regionalne, przedsiębiorstwa i inwestorzy indywidualni z całej Polski. W tej ogromnej grupie „potrzebujących” znajduje się oczywiście Wrocław.

Niesamowite wnętrze kapilcy Hochberga, fot. J. Krzeszowski

Wsparcie z Warszawy – rok 2016

W wyniku ogłoszonych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego programów na rok 2016, w priorytecie „Ochrona zabytków”, w dwóch naborach pozytywnie rozpatrzono 10 „wrocławskich” wniosków o dofinansowanie.   

•  Wnioskodawca: archikatedra pw. św. Jana Chrzciciela – Kolegiata pw. św. Krzyża i św. Bartłomieja (1288-1350 r.): prace konserwatorskie i restauratorskie, obejmujące elewacje zakrystii, ściany nad zakrystią, wschodniej ściany północnego ramienia transeptu – kontynuacja, 200 000 zł 
• Wnioskodawca: kościół rektoralny pw. św. Macieja (XIII w.): prace konserwatorskie kruchty –zakończenie prac przy wnętrzu i elewacji – VI etap, 70 000 zł 

Kościół św. Macieja, źródło: Fotopolska-eu

• Wnioskodawca: parafia rzymskokatolicka pw. św. Mikołaja – kościół pw. św. Antoniego (XVII w.): rewitalizacja Sanktuarium Jasnogórskiej Matki Kościoła, czyli dokończenie prac konserwatorsko-restauratorskich w nawie głównej i bocznych kościoła – kontynuacja, 80 000 zł
• Wnioskodawca: diecezja wrocławska Kościoła polskokatolickiego – kościół pw. św. Marii Magdaleny –elewacje wieży południowej (XIV w.): remont – kontynuacja, 300 000 zł
• Wnioskodawca: rzymskokatolicka parafia NMP na Piasku – kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku (XIV w.): konserwacja elewacji masywu wieżowego – kontynuacja, 300 000 zł

Kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku, źródło: Fotopolska.eu

• Wnioskodawca: Diecezja Wrocławsko-Gdańska Obrządku Greckokatolickiego – kościół pw. św. Wincentego i św. Jakuba (XIV w.): remont elewacji – kontynuacja 60 000 zł
• Wnioskodawca: Diecezja Wrocławsko-Gdańska Obrządku Greckokatolickiego – kościół pw. św. Wincentego i św. Jakuba (XIV w.): dokończenie izolacji ścian kościoła – izolacja prezbiterium i pomieszczenia administracyjnego – kontynuacja, 60 000 zł
• Wnioskodawca: parafia rzymskokatolicka pw. św. Karola Boromeusza – kościół pw. św. Karola Boromeusza (XX w.): rewitalizacja Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w zakresie prac konserwatorsko-restauratorskich na elewacji absydy i zakrystii kościoła – kontynuacja, 100 000 zł
• Wnioskodawca: parafia rzymskokatolicka pw. św. Stanisława, Doroty i Wacława – kościół pw. św. Stanisława, Doroty i Wacława (XIV w.): remont wnętrza – konserwacja i pomalowanie tynków wewnątrz kościoła, dokończenie nawy północnej – kontynuacja, 200 000 zł

Kościół pw. św. Stanisława, Doroty i Wacława, źródło: Castellum

• Wnioskodawca: parafia rzymskokatolicka pw. św. Wawrzyńca – kościół pw. św. Wawrzyńca (XIII w.): montaż systemu sygnalizacji pożaru, systemu sygnalizacji włamania i napadu oraz instalacji telewizji dozorowej, 35 000 zł

Tylko kościoły?

Jak widać z powyższego, i taki wniosek nasuwa się przede wszystkim, największe wsparcie ze stronypaństwa otrzymują niezmienne obiekty sakralne. Poprzednia minister kultury, Małgorzata Omilanowska, w raporcie o ochronie zabytków w Polsce w latach 2008-2015, wyjaśniała, że: „wynika to z kilku przesłanek: kościoły, kaplice czy klasztory to jedyna grupa polskich zabytków, która zachowała do dziś swoją pierwotną funkcję, w przeciwieństwie na przykład do architektury rezydencjonalnej, dworów i pałaców, przez dziesięciolecia porzuconych i dewastowanych; nieprzerwanie pozostają też w rękach pierwotnego właściciela i gospodarza, dbającego o nie i wykorzystującego zgodnie z celem do którego powstały”.

Katedra Marii Magdaleny, fot. J. Krzeszowski

Wspomniany raport wylicza wszystkie dotacje na projekty związane z ochroną historycznego dziedzictwa materialnego w całym kraju. Na to wsparcie wydatkowano 1 miliard 706 milionów złotych – to pieniądze pochodzące zarówno z programów własnych ministra na ochronę zabytków (684 mln zł), ze środków unijnych z Programu Operacyjnego Integracja i Środowisko (466 mln zł), jak i z funduszy popularnie nazywanych norweskimi, czyli z priorytetu „Ochrona europejskiego dziedzictwa kulturowego” Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (556 mln zł).

Wrocławiowi udało się „uszczknąć” z tego źródła 111 572 222 zł, co daje ok. 33% śródków przekazanych całemu regonowi dolnośląskiemu (338 988 000 zł) na 606 projektów.  

Stare jak „nowe”

Warto sprawdzić, jakie wrocławskie obiekty zabytkowe otrzymały w latach 2008-2015 dotację ze środków publicznych za pośrednictwem MKiDN. Informacji o kwocie dotacji i jej celu towarzyszy krótka nota o samym zabytku. Niech będzie ona jednocześnie zachętą do odwiedzenia tych miejsc, z których Wrocław jest bardzo dumny.

• Archidiecezja Wrocławska Kościoła rzymskokatolickiego: remont budynku dawnej biblioteki kapitulnej, obecnie siedziby Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego.Dotacja z programów ministra: 2012-2014 – 912 000 zł.Dawny Dom Kapituły, gotycko-renesansowy, ceglano-kamienny, wzniesiony w latach 1519-1520, rozbudowany o barokowy dom mieszkalny ok. 1756 r. i neogotycki budynek z 1896 r., od 1898 r. siedziba Muzeum Archidiecezjalnego.

 

Dawny dom kapitulny i Muzeum Archidiecezjalne, źródło: Fotopolska-eu

• Archikatedralna Parafia Rzymskokatolicka św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu: konserwacja i restauracja elewacji kolegiaty św. Krzyża i św. Bartłomieja.Dotacja z programów ministra 2011-2013 – 594 000 zł.Gotycki kościół parafialny (kolegiata) św. Krzyża i św. Bartłomieja, wzniesiony od ok. 1288 do ok. 1400 r. z fundacji księcia wrocławskiego i krakowskiego Henryka IV Probusa, wnętrza barokizowane w XVII i XVIII w., regotycyzowany w XIX w.; świątynia odbudowana w duchu gotyckim w latach 1946-1956; ceglany, dwukondygnacyjny (górny – św. Krzyża, dolny – św. Bartłomieja), halowy, z transeptem, przy którym dwie wieże.
• Archikatedralna Parafia Rzymskokatolicka św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu: rewitalizacja kościoła św. Marcina na Ostrowie Tumskim.Dotacja z programów ministra 2010-2011 – 849 000 zł.Gotycki kościół pomocniczy św. Marcina na Ostrowie Tumskim, ceglany, pierwotnie dwukondygnacyjny, wzniesiony ok. 1275 r. jako zamkowa kaplica grobowa książąt wrocławskich (tzw. kermer), przebudowany w 1. połowie XIV w., zniszczony w 1945 r., odbudowany w latach1957-1960; jednonawowy.

Kościół św. Marcina, fot. J. Krzeszowski 

• Parafia Rzymskokatolicka Bożego Ciała we Wrocławiu: renowacja elewacji północnej kościoła parafialnego.Dotacja z programów ministra 2008 r. – 250 000 zł.Gotycki kościół parafialny Bożego Ciała, pierwotnie klasztorny Joannitów, ceglany, wzniesiony w 2. połowie XIV w., zniszczony w 1945 r., odbudowany w latach 1955-1970; bazylikowy.
• Parafia Rzymskokatolicka św. Elżbiety we Wrocławiu: restauracja trzech portali kamiennychw bazylice parafialnej.Dotacja z programów ministra 2011 r. – 100 000 zł. Gotycki kościół parafialny św. Elżbiety, ceglany, wzniesiony etapami od 1309 do 1480 r. jako fara Starego Miasta Wrocławia, restaurowany w XIX i XX w., bazylika z bazylikowym prezbiterium, z rzędami kaplic i peudotranseptem; przy zachodnim przęśle nawy głównej od południa dostawiona wieża z końca XV w.

 

Górująca nad miastem wieża bazyliki św. Elżbiety Węgierskiej, źródło: Fotopolska.eu

• Parafia Rzymskokatolicka Najświętszej Marii Panny na Piasku: remont dachu kościoła parafialnego. Dotacja z programów ministra 2010 r. – 1 098 000 zł.Gotycki kościół parafialny Najświętszej Marii Panny na Piasku, pierwotnie klasztorny Kanoników Regularnych, ceglany, wzniesiony w 2. tercji XIV w. przez mistrza Pieszkę, przesklepiony w latach 1386-1395, restaurowany w XIX w., odbudowany po II wojnie światowej w latach 1946-1963; halowy z dwuwieżową fasadą (wieża północna niedokończona) i czterema kaplicami gotyckimi i barokowymi po północnej stronie.
• Parafia Rzymskokatolicka św. Karola Boromeusza: rewitalizacja kościoła parafialnego – Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej.Dotacja z programów ministra 2014-2015 – 170 000 zł.Neoromański kościół św. Karola Boromeusza, wzniesiony w latach 1911-1913 przez Josepha Maasa, odbudowany po zniszczeniach II wojny światowej w latach 50. XX w.; bazylika transeptowa z jednowieżową fasadą i dwuwieżowym masywem wschodnim.

 Kościół św. Karola Boromeusza (franciszkanie), źródło: Fotopolska-eu

• Parafia Rzymskokatolicka św. Macieja we Wrocławiu (Centralny Ośrodek Duszpasterstwa Akademickiego): prace restauratorskie elewacji i wnętrza kościoła parafialnego.Dotacja z programów ministra 2008-2014 – 2 050 000 zł.Gotycki kościół parafialny (akademicki) św. Macieja, pierwotnie klasztorny Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, ceglany, wzniesiony w XIV w. z wykorzystaniem wcześniejszych murów z XIII w., odbudowany po zniszczeniach wojennych w latach 1961-1966; na planie krzyża, z wieżą przy transepcie.
• Parafia Rzymskokatolicka św. Michała Archanioła we Wrocławiu: remont dachu kościoła parafialnego.Dotacja z programów ministra 2008-2009 – 465 000 zł.Neogotycki kościół parafialny Michała Archanioła na Ołbinie, wzniesiony w latach 1862-1871 według projektu Alexisa Langera i Carla Lüdeckego, odbudowany przez salezjanów po II wojnie światowej; bazylika transeptowa z dwuwieżową fasadą (wieża północna runęła przed ukończeniem prac, odbudowana w obniżonej wersji).
• Parafia Rzymskokatolicka św. Mikołaja we Wrocławiu: rewitalizacja kościoła św. Antoniego – Sanktuarium Jasnogórskiej Matki Kościoła: remont elewacji i wnętrza.Dotacja z programów ministra 2008-2015 – 580 000 zł.Barokowy kościół parafialny św. Antoniego Padewskiego, pierwotnie franciszkanów-reformatów (ob. Paulinów), wzniesiony w latach 1685-1692; jednonawowy, z wieżą przy prezbiterium.

 

Kościół św. Antoniego z Padwy, fot. J. Krzeszowski

• Parafia Rzymskokatolicka św. Stanisława, Doroty i Wacława we Wrocławiu: remont elewacji i wnętrza kościoła parafialnego.Dotacja z programów ministra 2008-2015 – 1 500 000 zł.Gotycki kościół parafialny św. Stanisława, Doroty i Wacława, pierwotnie Augustianów, ceglany, wzniesiony w 2. połowie XIV w. z fundacji cesarza i króla czeskiego Karola IV; bazylika z wydłużonym prezbiterium i niską wieżą od północy.

Kościół św. Wawrzyńca, źródło: Fotopolska-eu

• Parafia Rzymskokatolicka św. Wawrzyńca we Wrocławiu: remont i rewitalizacja kościoła parafialnego.Dotacja z programów ministra 2012-2014 – 329 000 zł.Gotycki kościół parafialny św. Wawrzyńca, w dawnej wsi Żerniki (dziś dzielnica Wrocławia), ceglany, wzniesiony w 3. ćwierci XIII w.; jednonawowy z wieżą od frontu z końca XV w.
• Parafia Rzymskokatolicka św. Anny we Wrocławiu-Praczach Odrzańskie: remont generalny kościoła parafialnego.Dotacja z programów ministra 2008 r. – 600 000 zł.Kościół parafialny św. Anny w dawnej wsi Pracze Odrzańskie (obecnie dzielnica Wrocławia), pierwotnie ewangelicko-augsburski, wzniesiony ok. 1550 r., rozbudowany w 1648 r., o konstrukcji szachulcowej, salowy z emporami i wieżą frontową.

Kościół św. Anny na Praczach, źródło: Fotopolska-eu

• Eparchia Wrocławsko-Gdańska Obrządku Greckokatolickiego: remont kościoła św. Wincentego i Jakuba, w tym krypty pod kaplicą Matki Bożej Bolesnej oraz restauracja barokowej kaplicy Hochberga.Dotacja z programów ministra 2009-2015 – 1 599 000 zł.Gotycki kościół św. Wincentego i Jakuba, pierwotnie Franciszkanów, następnie Norbertanów (obecnie katedra greckokatolickiej eparchii wrocławsko-gdańskiej), ceglany, wzniesiony w XIII w. z fundacji księcia wrocławskiego i krakowskiego Henryka I Brodatego, kilkukrotnie przebudowany do XV w., odbudowany po zniszczeniach II wojny światowej; bazylika z wydłużonym prezbiterium, wieżą i barokową kaplicą Hochberga od południa.

Kościół św. Wojciecha (dominikanie), źródło: Fotopolska-eu

• Klasztor Zakonu Kaznodziejskiego (Dominikanów) we Wrocławiu: remont dachu kościoła św. Wojciecha. Dotacja z programów ministra 2012-2014 – 700 000 zł.Gotycki kościół Dominikanów św. Wojciecha, ceglany, wznoszony w kilka etapach od połowy XIII do końca XV w., odbudowany po zniszczeniach wojennych w latach 1946-1955; jednonawowy z transeptem, z wieżą od południa i barokową kaplicą bł. Czesława Odrowąża z lat 1711-1718.
• Klasztor Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej we Wrocławiu: prace konserwatorsko-budowlane w klasztorze i w kościele św. Klary. Dotacja z programów ministra 2008-2013 – 464 000 zł.Gotycki kościół św. Klary, pierwotnie Klarysek (obecnie Urszulanek), wzniesiony w połowie XIII w. z fundacji księżnej wrocławskiej Anny, zbarokizowany w końcu XVII w., odbudowany w latach 1957-1958; jednonawowy z kaplicą św. Jadwigi od południa; klasztor barokowy z końca XVII w.,  przebudowany w XIX w.

Dawny klasztor Urszulanek, w środku Mauzoleum Piastów, fot. J. Krzeszowski

• Dom Zakonny Zgromadzenia Córek Marii Wspomożycielki (Salezjanek) we Wrocławiu: rewaloryzacja elewacji kościoła św. Anny.Dotacja z programów ministra 2013 r. – 200 000 zł.Dawny gotycki kościół św. Anny na Piasku, pierwotnie Kanoników Regularnych, ceglany, wzniesiony w końcu XIV w., w XIX w. sekularyzowany i przebudowany na szpital, ob. dom zakonny Salezjanek.
• Dom Zakonny Zgromadzenia Sióstr Szkolnych de Notre Dame we Wrocławiu: prace konserwatorsko-budowlane przy reliktach Zamku Piastów Śląskich.Dotacja z programów ministra 2014 r. – 97 000 zł.Relikty grodu i zamku książąt wrocławskich na Ostrowie Tumskim, obecnie na posesji Zgromadzenia Notre Dame, zachowane głównie fundamenty i kościół św. Marcina.
• Katedralna Parafia Prawosławna we Wrocławiu: remont elewacji, wieży i dachu cerkwi katedralnej (soboru) Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy.Dotacja z programów ministra 2011-2015 – 1 127 000 zł.Dawny kościół św. Barbary, pierwotnie katolicki, następie ewangelicko-augsburski (obecnie sobór Narodzenia Przenajświętszej Dziewicy), gotycki, ceglany, wzniesiony w XV w., po zniszczeniach w 1945 r., odbudowany z dostawianiem wnętrza do liturgii prawosławnej; halowy z dwuwieżową fasadą (wieża północna nie ukończona).

Kościół św. Macieja, źródło: Fotopolska-eu

• Katedralna Parafia Prawosławna we Wrocławiu: remont kamiennego cokołu elewacji cerkwi św. Cyryla i Metodego.Dotacja z programów ministra 2014 r. – 80 000 zł.Dawny kościół św. Jakuba (obecnie cerkiew św. Cyryla i Metodego), barokowy, wzniesiony na wyspie Piasek w latach 1686-1690 przy klasztorze Augustianek, po zniszczeniach w 1945 r., odbudowany z dostawianiem wnętrza do liturgii prawosławnej.
• Muzeum Narodowe we Wrocławiu: rewaloryzacja i przebudowa Pawilonu Czterech Kopuł na cele wystawiennicze.Dotacja ze środków POIiŚ 2013-2015 – 52 822 000 zł.Klasycystyczno-modernistyczny Pawilon Czterech Kopuł w sąsiedztwie Hali Stulecia, wzniesiony w latach 1912-1913 34 według projektu Hansa Poelziga na wystawę z okazji rocznicy zwycięstwa nad Napoleonem pod Lipskiem; założenie złożone z czterech krytych kopułami na tamburach budynków wokół prostokątnego dziedzińca.
• Muzeum Architektury we Wrocławiu: remont dawnego kościoła i klasztoru pobernardyńskiego, obecnie siedziby muzeum.Dotacja z programów ministra 2013-2015 – 1 836 000 zł.Dawny kościół św. Bernardyna, pierwotnie Bernardynów, gotycki, ceglany, wzniesiony w 2. połowie XV w., po zniszczeniach w 1945 r., odbudowany w latach 1947-1967 na cele muzealne; bazylika z wydłużonym prezbiterium i barokowym szczytem fasady z ok. 1619 r.; klasztor, wzniesiony na przełomie XV i XVI w., czworoboczny wokół wirydarza.

Dawny kościół bernardyński, fot. T. Walków

• Zakład Narodowy im. Ossolińskich: przebudowa kamienicy Pod Złotym Słońcem na Muzeum Pana Tadeusza i skarbiec muzealny oraz digitalizacja obiektów ze zbiorów Ossolineum.Dotacja ze środków priorytetu ochrona europejskiego dziedzictwa kulturowego MF EOG i NMF 2014-2015 – 37 858 000 zł.Barokowa kamienica Pod Złotym Słońcem w Rynku, powstała u schyłku XVII w. z przekształcenia dwóch średniowiecznych kamienic, przebudowana w 1. połowie XVIII w.; pięcioosiowa, trzykondygnacyjna, z wysokim dachem z lukarnami.
• Fundacja Bente Kahan: rewaloryzacja synagogi Pod Białym Bocianem.Dotacja ze środków priorytetu ochrona europejskiego dziedzictwa kulturowego MF EOG i NMF 2008-2011 – 8 104 000 zł.Klasycystyczna synagoga Pod Białym Bocianem, wzniesiona w latach 1819-1829 według projektu Karla Ferdinanda Langhansa, przebudowywana w 2. połowie XIX i 1. połowie XX w.; na rzucie prostokąta z płytkim ryzalitem od wschodu, ozdobionym wielkoporządkowym pseudoportykiem.

W Kamienicy pod Złotym Słońcem mieści się Muzeum Pana Tadeusza, fot. T. Walków

• Wieża Perperuny: remont dachu obronnej Baszty Niedźwiadka w obrębie dawnych fortyfikacji miejskich.Dotacja z programów ministra 2013 r. – 97 000 zł.Baszta Niedźwiadka, pozostałość gotyckich umocnień miejskich, ceglana, wzniesiona w XIII w., przebudowana w XIV i XV w., po zniszczeniach wojennych odbudowana w latach 1957-1958.
• Wrocławskie Centrum SPA Sp. z o.o.: wymiana stalowych okien w hali basenu zabytkowej Łaźni Miejskiej (Miejskich Zakładów Kąpielowych) przy ul. Teatralnej.Dotacja z programów ministra 2010 r. – 90 000 zł.Secesyjny gmach użyteczności publicznej (łaźnie, baseny pływackie, zakład balneologii i hydroterapii), wzniesiony w latach 1895-1897 według projektu Wilhelma Werdelmanna, rozbudowany ok. 1910 r.

Wykorzystano dane i publikacje MKiDN, w tym „Ocalone dziedzictwo. Ochrona zabytków 2008-2015” (2015)