Najważniejsze informacje (kliknij, aby przejść)
Inspiracją do podjęcia tego tematu jest wydana w 2023 roku książka. „Zamki i dwory księstwa wrocławskiego od XIII do XVI wieku” to opracowanie monumentalne. I aż dziw, że jego premiera przeszła we Wrocławiu bez większego echa. Prof. Dominik Nowakowski z Polskiej Akademii Nauk opisuje w niej 185 dworów, gródków i majątków z Wrocławia i okolic. Wiele z nich nie zostało skatalogowanych nigdy wcześniej. W ubiegłym roku „Zamki i dwory (…)” wyróżnione zostały przez niemiecką fundację Pro Archaeologia Saxonia nagrodą im. Wernera Coblenza. To trzecia taka nagroda dla Wrocławianina w ponad 20-letniej historii fundacji (2004 prof. Sławomir Moździoch, 2014 prof. Paweł Konczewski).
To wcale nie było grodzisko
W parku z łatwością znajdziecie kamienne tablice: „Grodzisko XIII-XIV w.”, „Sołysowice podgrodzie z XIII-XIV w.”, "Sołtysowice ruina grodu z XIII-XIV w." Od czasów w których je umieszczono, stan wiedzy o tym obiekcie trochę jednak się zmienił. Dziś wiadomo już, że nie było to grodzisko.
Głównym elementem założenia obronnego w Sołtysowicach jest otoczony fosą kopiec. W drugiej połowie XIV wieku zbudowano na nim wieżę. Budynek miał wymiary 5,8 x 6,35 metra. W trakcie prac wykopaliskowych ustalono, że jej fundamenty zbudowane były z ręcznie formowanych cegieł „palcówek” spajanych gliną. Jak podkreśla prof. Dominik Nowakowski – niewielka grubość ścian (0,6 m) sugeruje, że wyższe partie zbudowano z drewna w konstrukcji ramowej lub zrębowej.
Obok wieży stał również drewniany budynek gospodarczy na planie kwadratu o boku 4,6 m. Archeolodzy znaleźli w tej okolicy całkiem sporo drobnych zabytków ruchomych. Kilkaset fragmentów ceramiki, ołowianą kulkę, grzebień, ostrogę, monety, 6 żelaznych dzwonków…
Dzwonki świadczą, że hodowane tu były zwierzęta. To racjonalne wyjaśnienie. Zalewowe tereny doliny Widawy nie sprzyjały uprawie roli, natomiast porastające je łąki doskonale nadawały się do wypasu bydła i owiec. Zygmunt Antkowiak wspomina w „Starych i nowych osiedlach Wrocławia”, że jeszcze w XIX wieku w Sołtysowicach kwitła hodowla owiec.
Zwierzęta przetrzymywano najpewniej na drugim, gospodarczym członie założenia, którego reliktem jest przylegające od południa do głównego kopca rozległe plateau otoczone fosą. Niestety w tej części nigdy nie były prowadzone badania wykopaliskowe.
Co ciekawe, wieża z XIV wieku nie była ostatnią. Ślady archeologiczne wskazują, że budynek po jakimś czasie rozebrano, a na kopcu wzniesiono nowy. Zbudowano go na planie kwadratu o boku 5,2 m. Do budowy użyto cegieł i polnych kamieni, spajanych wapienną zaprawą. Mury od wewnątrz zostały oblicowane cegłą.
Budynek został zniszczony w nieznanych okolicznościach. Okazji było ku temu w XV stuleciu co najmniej parę. Od inwazji husytów (1427-32), przez najazd Jerzego z Podiebradów (1459), po inwazję czesko-polskich wojsk Jagiellonów (1474), zakończoną nieudanym oblężeniem Wrocławia, wiernego wówczas węgierskiemu królowi Maciejowi Korwinowi.
Na przełomie XIX i XX wieku kopiec z fosą wkomponowano w park krajobrazowy, a na szczycie wzniesienia zbudowano kwadratowy, murowany budynek altany (nieistniejący).
Kto zbudował to założenie obronne? Tropy prowadzą do pewnej wrocławskiej rodziny
Na podstawie odkrytych materiałów początki opisywanej siedziby pańskiej sięgają XIV w. W tym czasie majątek ten należał do wrocławskiej rodziny mieszczańskiej Dumlose. Wiadomo, że dobra w Sołtysowicach od lat 30. XIV w. posiadali bracia Paweł i Piotr Dumlose. Do pierwszego z wymienionych w 1364 r. należał dwór (Hof), natomiast dziedzicami Piotra byli bracia Mikołaj i Franciszek – pisze prof. Nowakowski.
Obecne Sołtysowice w XIII-XIV w. składały się z trzech folwarków: Kegil, Molnsdorf i Schulthesowicz (Sołtysowice). W jedną wieś, która przejęła nazwę ostatniego z wymienionych w 1411 r. dobra te scalił wspomniany Mikołaj Dumlose, po czym sprzedał je klasztorowi św. Wincentego.
Galeria zdjęć
Śladami rodziny Dumlose po Wrocławiu i… nie tylko
Jeśli chcecie pogrzebać głębiej w tej historii, zajrzyjcie do kościoła garnizonowego św. Elżbiety. Dzisiejsza kaplica Najświętszego Sakramentu, była dawniej kaplicą rodziny Dumlose. W 1393 roku jej fundację przez Dywina Dumlose zatwierdził papież. Członkowie tej rodziny przez kilka pokoleń zasiadali we wrocławskiej radzie miejskiej.
Jak pisze Maja Sypniewska z portalu historia.org, niezwykle ciekawym przykładem śląskiej rzeźby z XV wieku, jest pochodząca z kaplicy rodu Dumlose - Grupa Ukrzyżowania. Niestety, nie obejrzymy jej we Wrocławiu. Zabytek znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Grodzisko, wieża mieszkalna czy dwór?
– Próbując odpowiedzieć na postawione w tytule pytanie, musielibyśmy wdać się w dość zawiłe rozważania semantyczne dotyczące terminologii stosowanej w typologii średniowiecznych obiektów warownych. Upraszczając zatem, termin grodzisko używany jest przede wszystkim dla określenia reliktów tego typu obiektów powstałych w czasach plemiennych (IX-X w.) oraz w młodszych fazach wczesnego średniowiecza (X-XIII w.). Dla dużych założeń obronno-rezydencjonalnych budowanych przez władców terytorialnych (królów, książąt) w późnym średniowieczu (2 poł. XIII - XV w.) używa się określenia zamek. Obiekty prywatne (rycerskie, mieszczańskie) o mniejszej skali, w zależności od ich formy, określa się jako gródki stożkowate (obiekty typu motte), dwory na kopcu, wieże mieszkalne, czy po prostu dwory - wyjaśnia prof. Dominik Nowakowski.
