„Światowy ranking jakości powietrza” – o co właściwie chodzi
Istnieją różne źródła informacji o jakości powietrza: strony www, aplikacje mobilne czy informacje na tablicach na przystankach. Korzystając z różnych źródeł informacji, warto zawsze zweryfikować najpierw ich wiarygodność, szczególnie w internecie.
Za najbardziej wiarygodne dane na temat jakości powietrza możemy uznać dane opracowywane i przygotowywane przez GIOŚ (Główny Inspektorat Ochrony Środowiska), który posiada w Polsce sieć profesjonalnych stacji pomiaru. Dane opracowywane przez inspektorat można śledzić na stronie internetowej GIOŚ, gdzie sprawdzimy informacje na temat aktualnej jakości powietrza w danym mieście. Właśnie z informacji udostępnianych przez GIOŚ korzysta wiele serwisów i aplikacji – w tym strona www.wroclaw.pl.
Czytaj także: Rekordowy rok wymiany pieców we Wrocławiu. Zniknęły tysiące kopciuchów
Poza oficjalnymi serwisami prezentującymi jakość powietrza, istnieje wiele stron, mających własne źródła danych lub agregujących informacje z innych, często kilku różnych systemów czy źródeł. Jednym z najpopularniejszych miejsc tego typu jest serwis IQAir, tworzony przez komercyjną firmę, zajmującą się sprzedażą oczyszczaczy, maseczek czy domowych czujników jakości powietrza.
Strona IQAir korzysta z zarówno z własnych pomiarów, jak i danych oficjalnych
Serwis prezentuje na swoich stronach informacje o jakości powietrza także z polskich miast. Ma aplikację mobilną, z której korzystają tysiące Polaków. Dane, zarówno na stronie, jak i w aplikacji, są zaprezentowane w atrakcyjnej formie, a sam serwis, dzięki temu, że zbiera dane z całego świata, umożliwia ich łatwe – przynajmniej w teorii – porównanie.
Ranking miast z najgorszym powietrzem – czy na pewno?
Na stronie znajduje się także jeden element, budzący szczególne emocje – „Live city index – Cities with high air pollution”, który przez wielu internautów oraz niektóre media odczytywany jest jako „ranking miast z najgorszą jakością powietrza”. Opisana sytuacja ma niestety niewiele wspólnego z rzeczywistością, o czym jasno informują na stronie właściciele serwisu:
- Obecnie nasz ranking głównych miast (lub po prostu „ranking”, jak widać w naszej aplikacji) składa się z około 90 głównych miast, chociaż liczba ta może nadal rosnąć, gdy otrzymujemy prośby o dodanie dodatkowych lokalizacji.
- Lista zawiera 1, 2 lub więcej odpowiednich miast na kraj w celu zapewnienia ogólnoświatowego kontekstu dotyczącego jakości powietrza w tych miastach. Ranking Głównych Miast NIE ma obejmować wszystkich miast na świecie. Pełny ranking miast można znaleźć w rocznym raporcie rankingowym najbardziej zanieczyszczonych miast.
Na którym miejscu w rankingu naprawdę jest Wrocław?
Jak więc mamy reagować na taki ranking i bazujące na nim informacje? Odpowiedź na to pytanie jest prosta, ale zanim będziemy jej mogli z czystym sumieniem udzielić, najpierw musimy zagłębić się w serwis IQAir, bowiem nawet powyższy opis rankingu niewiele nam jako użytkownikom mówi, co tam (na stronie) właściwie widzimy i co to oznacza.
Na wstępie ważna uwaga: konkretne wyniki indeksów jakości powietrza zmieniają się non stop i różnią się w zależności od pory dnia czy aktualnej sytuacji pogodowej w danym rejonie świata. Pomimo że wartości w danej chwili będą inne od zaprezentowanych poniżej, to mechanika funkcjonowania całego serwisu jest stała i na to zwracamy poniżej uwagę.
Zapraszamy do naszej analizy rankingu/zestawienia/ listy miast, poprzedzonych numerami na stronie IQAir z 9 stycznia 2022 r. z danymi na godzinę 00.00 (środek nocy w Polsce, kopciuchy rozgrzane do czerwoności, dym i smog unoszą się z kominów).
Jak widzimy, Wrocław znalazł się tego dnia (9 stycznia) o tej konkretnej godzinie (00.00) w czołówce rankingu miast z najgorszą jakością powietrza – wysoka, 9. pozycja. Prawda? Mówimy sprawdzam i weryfikujemy dane na stronie IQAir!
Przypomnijmy jednak, że powyższa tabela, opisana jako Live city index, prezentuje ustawione rankingowo – od najgorszej jakości powietrza – wybrane przez właściciela strony miasta. Nie są to ani największe metropolie, ani wszystkie duże miasta w danym kraju. Po prostu wybrane. Na liście nie znajdziemy np. miasta Patna w Indiach, z ponad 2,5 mln mieszkańców, pomimo że jest ono ogólnie uwzględniane na stronach IQAir.
Wiemy już więc, że ranking tak naprawdę rankingiem nie jest, ale może wybrano te miasta, które faktycznie mają najgorszą jakość, a pozostałych nie ujęto, bo i tak nie są istotne rankingowo? Sprawdziliśmy, jak wygląda sytuacja w miastach dostępnych na stronie, choć serwis nie udostępnia nigdzie miejsca, gdzie można to sprawdzić w jednej tabeli.
Aby zweryfikować, jaka jest jakość powietrza w konkretnych miastach, możemy albo sprawdzić je po kolei w wyszukiwarce, albo wejść na zestawienia danych krajów, gdzie dostępne są wyniki 10 miast z największym stężeniem pyłów. I znów zdziwienie, dlaczego tylko 10 miast, a nie wszystkie? Tego nie wiemy, jednak zaczynajmy nasze dochodzenie... a dokładniej – weryfikację wyników. Skoro Wrocław jest na 9. miejscu na świecie, to sprawdzamy na początek, jak wygląda sytuacja ogólnie w Polsce.
Ale gdzie tu jest Wrocław? Serwis prezentuje nam tabele z miastami o największym zanieczyszczeniu w danej chwili w Polsce, ale Wrocławia nie ma. A przecież na świecie był na 9. miejscu? Jak widać w tabeli, 9. miejsce zajmuje w Polsce w tamtej chwili Rzeszów, z wynikiem 169 US AQI. a Wrocław miał w tym samym momencie 164. Nawet w zestawieniu krajowym ten wynik klasyfikuje Wrocław poza pierwszą dziesiątką miast. Ale zobaczmy, jak to wygląda na świecie, może to tylko „błąd” i wszędzie jest lepiej niż we Wrocławiu.
Po sprawdzeniu sytuacji w innych państwach powtarza się sytuacja z Polski. Trudno znaleźć tam miasto, przed którym mógłby pojawić się Wrocław. Chiny, Indie, Korea Południowa – tak jak i w Polsce, wynik Wrocławia plasuje nas poza pierwszą dziesiątką miast. Patrząc na jakość powierza w Chinach, można zaryzykować stwierdzenie, że nawet poza pierwszą „15” czy „20”.
W serwisie IQAir nie dowiemy się, na której pozycji realnie w danym momencie jesteśmy, to jak to zweryfikować? Niestety żadnego gotowego rozwiązania serwis nam nie dostarcza. Jeśli chcemy poznać rzeczywistą pozycję danego miasta w odniesieniu do danych dostępnych na stronie, pozostaje nam ręczne sprawdzanie wyników z dziesiątek linków i stron.
Aby pomóc w zweryfikowaniu opisanej sytuacji, przygotowaliśmy tabelę z podsumowaniem. Aby ułatwić porównanie miast i czytelność rankingu, umieściliśmy je w posortowanej tabeli – według wartości indeksu ze strony IQAir. Aby oddać szerszy kontekst tym informacjom, dodaliśmy kolumnę z liczbą mieszkańców danego miasta/regionu, aby zweryfikować, czy tylko małe miasta pominięto w „oficjalnym rankingu” serwisu IQAir. Poszukiwania Wrocławia czas, start:
Szybka weryfikacja zestawienia, szukamy, szukamy, szukamy... - miał być na 9. pozycji, a nie ma. Oszukali nas? Uff, jest, Wrocław znaleziony! Jest, ale... na 59. pozycji. 59. pozycji w zestawieniu, bazującym na tych samych danych, co strona, która umiejscowiła stolicę Dolnego Śląska na miejscu 9. Rozumiecie już, jak działa ranking na stronie IQAir? My ciągle nie, ale już wiemy że przynajmniej ten "oficjalny" (ranking) ma niewiele wspólnego z rzeczywistą sytuacją na świecie.
Nie jest też prawdą, że w zestawieniu nie pokazano tylko miast małych, mało znaczących. Pomimo dużych poziomów przekroczeń norm jakości powietrza, w rankingu nie ujęto 10 miast ze strony IQAir, których liczba mieszkańców wynosi ponad 1 mln osób. Rekordzista w tej grupie, wspomniana wcześniej indyjska Patna, liczy ponad 2,5 mln mieszkańców.
Chwila szczerości nie zaszkodzi
Zanim przejdziemy dalej, odpowiadamy szczerze na ważne pytanie, które niektórzy pewnie zadają nam w myślach: Czy uważacie, że jakość powietrza we Wrocławiu o 00.00 9 stycznia 2022 r. była dobra?
Odpowiadamy krótko i szczerze: Nie, była zła, bardzo zła. Jednak czy Wrocław był tego dnia 9. miastem na świecie pod względem jakości powietrza? Również nie. Zadajmy też sobie wszyscy pytanie, czy od zaniżania naszej pozycji w niechlubnym rankingu jakość powietrza w naszym mieście poprawi się choć trochę? A i czy my sami poczujemy się od tego lepiej choć trochę?
33 razy bardziej zła, niż zła być powinna – czyli jak można naginać fakty
Wchodząc na stronę IQAir głębiej, możemy znaleźć inne informacje, których medialny i clickbaitowy zakres jest duży, a które mają niewiele wspólnego z prawdą – a czasami nic nie mają. Przykład? Na podstronach danych miast serwis podaje, jak bardzo w danym momencie przekroczona jest wartość rocznego indeksu jakości powietrza wg WHO.
Zweryfikujmy to na przykładzie danych dla Katowic (gdzie nie tylko interpretacja samego wyniku budzi wiele wątpliwości. Ale o tym szerzej opowiemy później).
World Health Organization (Światowa Organizacja Zdrowia) to instytucja, która cieszy się powszechnym uznaniem i renomą, dlatego trudno nie wierzyć w mierniki przez nią ustanowione. Pomimo że w Polsce oficjalnie obowiązują inne mierniki jakości powietrza, warto się z nimi zapoznać na stronach WIOŚ. Jednak nawet przyjmując indeksy WHO, warto pamiętać – na przykładzie choćby „rankingu miast IQAir”, że diabeł tkwi w szczegółach – tego, co i jak się liczy oraz prezentuje.
Wspomniany indeks odnosi się do rocznego (średniego) poziomu pyłów w danym miejscu, dlatego nie można go przyrównać do sytuacji w danej chwili. Co więcej, WHO ma dwa indeksy: dzienny – 15 µg/m³ oraz roczny – 5 µg/m³. Dlaczego wybrano akurat indeks roczny, a nie dzienny do ilustracji poziomów przekroczenia, skoro oczywisty wydaje się fakt, że bliżej odczytowi z konkretnej godziny do indeksu dziennego niż rocznego?
O tym czy zasadne jest w ogóle porównywanie sytuacji z danej godziny do indeksu, który z założenia analizuje całe 24 godziny lub cały rok dyskutować nie będziemy - choć opinię w tym zakresie łatwo wyrobić sobie samodzielnie. Bezdyskusyjne w tej sytuacji jest jednak to, że wybór takiego a nie innego indeksu wpływa na deklarowane na stronie poziomy przekroczeń jakości powietrza (wpływa w sposób, który zawyża 3 krotnie te przekroczenia) i wprowadza internautów w błąd. Zapamiętajmy jednak najważniejsze: tak jak średnich zarobków w Polsce nie porównujemy do własnej wypłaty, tak nie równajmy indeksu chwilowego do rocznego.
Weryfikacja źródeł to podstawa i szkoda że nikt tego nie robi
Ostatnia rzecz o której musimy także pamiętać to jakość źródeł i liczba danych, z których serwis korzysta. Są państwa, w których jakość powietrza jest bardzo zła, a mamy odczyty tylko z 1-2 czujników. Czy to oznacza, że w innych miastach jakość jest dobra? Tego nie wiemy, jednak z drugiej strony zweryfikować nie możemy.
Jest jednak i druga strona medalu. Są w zestawieniu na IQAir takie miasta i dane, co do których wiarygodności warto być ostrożnym. Przykładem może być odczyt z Katowic. Pomimo tego, że w tym mieście są dwie stacje badania jakości powietrza GIOŚ, to na stronie IQAir danych dostarcza nieznany czujnik. Robi to w sposób niezgodny z pomiarami i danymi z powszechnie dostępnych źródeł: GIOŚ oraz dla znanego w Polsce systemu czujników Airly.
Jak bardzo "mylą" się dane ze strony IQAir, bo może nieznacznie tylko i znowu afera o nic? Oficjalne czujniki - i te mniej oficjalne od Airly - prezentowały w tym czasie liczbę µg/m³ w PM 2.5 na poziomie 83-84 dla danych w GIOŚ oraz ok. 100 jednostek w Airly. W tym samym czasie dane na naszej międzynarodowej stronie pokazywały, że w Katowicach liczba jednostek PM 2.5 w powietrzu wynosi ponad 160.
Nie wiemy jak was, ale nas już trochę konieczność weryfikowania każdej - dosłownie każdej - informacji na stronie IQAir zmęczyła. Doktoratu z ochrony środowiska nie mamy, choć po kilku godzinach analizy danych, wyszukiwania informacji, dochodzenia do tego co powinno być jasne, proste i przejrzyste, jakiś naukowy referat moglibyśmy poza tym tekstem napisać.
Jaka jest prawda o stronie IQAir?
Czy strona IQAir wprowadza w błąd swoich czytelników, internautów? Ciężko na to pytanie odpowiedzieć jednoznacznie. Z jednej strony widzimy zestawienie sugerujące, że mamy do czynienia z rankingiem globalnym. Z drugiej, niezbyt jasne, ale jednak opisy tego, czym wspomniana lista jest. Jednak kto czyta szczegółowe opisy? Kto doszukuje się wyjaśnień, opisów do tabel, czyta regulaminy na stronie? Nieliczni. Interpretacja faktów i łączenie "kropek" pozostaje zawsze po naszej stronie. Ale czy ktoś jeszcze może nam pomóc, kto może zrobić to za nas?
Interpretacji pewnych zjawisk powinniśmy i mamy prawo wymagać także od mediów, szczególnie lokalnych. To one mają żywy interes w tym aby przekazywać nam sprawdzone i wartościowe informacje na temat naszego miasta. Czy tak w tym przypadku było zawsze? Niestety ale media - zarówno te lokalne jak i ogólnopolskie - często traktują zestawienia IQAir jako prawdę i obiektywne rankingi, bez zagłębienie i znajomości tematu, dodając do ich wyników różne nieścisłości.
Sumując to co może nas wprowadzać w błąd z tym co doda ktoś szukający nośnego tematu sprawia, że o jakości powietrza wiemy coraz mniej, a coraz więcej żyjemy zmyślonymi rankingami i cyferkami bez pokrycia. Droga do celu nie zawsze wiedzie na skróty, dlatego weryfikujmy informację - nie oszukamy siebie i innych.
Jaka jest jakość powietrza we Wrocławiu?
Z jednej strony: często zła, a czasami bardzo zła. Z drugiej zaś, co roku się poprawia i jest coraz lepsza, o co miasto stara się dbać, realizując największy i najpopularniejszy w Polsce program wymiany pieców w ramach akcji Zmień piec. Od 2024 roku uchwała antysmogowa, obejmująca Wrocław, zakaże palenia w najgorszej klasy piecach na paliwo stałe. Wrocław do tego czasu pozbędzie się większości z zalegających obecnie kopciuchów. Tylko w 2021 roku wrocławianie rozpoczęli proces wymiany ponad 5000 pieców.
Na jakość powietrza wpływają obecnie głównie stare piece, jednak smog komunikacyjny to także palący problem wielu polskich miast. Warto o tym pamiętać, jak i o tym, by nie zawsze wierzyć różnego rodzaju rankingom czy zestawieniom. Jeżeli zależy nam na swoim zdrowiu, jeżeli chcemy oddychać czystszym powietrzem to przypominamy i podpowiadamy: każda nasza decyzja może w tym pomóc. Namówmy sąsiada lub członka rodziny do wymiany pieca - dziś, jutro, w tym roku. Idąc do pracy lub szkoły, wybierzmy rower, spacer lub komunikację miejską zamiast samochodu.
Jeśli chcemy być na bieżąco z informacjami na temat jakości powietrza to korzystajmy z oficjalnych serwisów: GIOŚ lub zakładki w serwisie wroclaw.pl. Pamiętajmy, aby nie dać się oszukać czy naciągnąć na podkoloryzowane wyniki - prawda zawsze jest lepsza.
P.S
Przypominamy, iż opisana powyżej sytuacja z pozycją Wrocławia w zestawieniu odnosi się do jakości powietrza w konkretnej chwili (godzinie) i nie można wykluczyć, że trafi się taki dzień, moment, gdzie jakość powietrza we Wrocławiu może być chwilowo bardzo zła - a nawet o zgrozo najgorsza. Mamy jednak nadzieję, że taki przypadek to tylko zły sen z przeszłości i - razem ze starymi kopciuchami - odejdzie niedługo w przeszłość.
