Po co nam ptaki?
Postępujący spadek różnorodności biologicznej jest jednym z wyzwań dla Polski i innych krajów UE. Na początku naszego stulecia, na listę ptaków zagrożonych w Europie trafiła czajka, szpak i wróbel. Jak wykazują analizy BirdLife International, blisko połowa (43%) spośród 524 występujących w Europie gatunków ptaków jest – w mniejszym lub większym stopniu – zagrożona wyginięciem. Niekorzystne zmiany obserwowane w ich populacjach oznaczają z reguły pogorszenie stanu funkcjonowania całych lokalnych ekosystemów. Jest to ważne, gdyż nasze samopoczucie i dobrobyt w dużym stopniu zależą od tego, w jakim stanie znajdują się pola, lasy czy rzeki.
Dzikie ptaki odgrywają bardzo dużą rolę w niszczeni u szkodników. Ich pożywieniem są m.in. gryzonie i owady siejące ogromne zniszczenia w uprawach rolnych. Pozostawianie zadrzewień przy uprawach daje ptakom możliwość osiedlania się w ich okolicy i w naturalny sposób kontrolowanie liczby gryzoni czy owadów, co pozwala na znaczne ograniczenie użycia toksycznych środków chemicznych, które jak wiadomo często szkodzą samemu człowiekowi.
Ochrona ptaków jest tożsama z ochroną jakości naszego życia.
Jerzyki (Apus apus) w mieście w doskonały sposób wyłapują owady (jeden osobnik jednorazowo przynosi pisklętom do 1000 sztuk owadów złapanych w powietrzu). Łatwo sobie przeliczyć ile znika uciążliwych komarów, kiedy zagęszczenie jerzyków w starych dzielnicach Wrocławia wynosi do 60880 p/10ha. Natomiast pustułka (Falco tinnunculus), której za miejsca lęgu służą otwory wentylacyjne, poddasza, szersze parapety wysokich budynków (kamienice, biurowce), świetnie redukuje liczebność gryzoni (myszy i norniki), drobne ssaki (krety) i bezkręgowce.
Wskaźniki liczebności ptaków traktowane są jako mierniki poziomu życia mieszkańców miast, czy poszczególnych państw.
Gdzie lubią gniazdować?
Szczególnym miejscem do gniazdowania jakie upodobały sobie niektóre gatunki ptaków żyjących w mieście są budynki mieszkalne. Dla części z nich mogą stać to się ostatnie i jedyne enklawy, w których występują (utrata siedlisk naturalnych), np. gatunki takie jak jerzyk, oknówka, wróbel domowy, sierpówka czy gołąb miejski praktycznie nie występują poza terenami zurbanizowanymi.
Głównymi dla nich miejscami lęgowymi są strychy, stropodachy i różnego rodzaju nisze, szczeliny i otwory (jerzyk, wróbel domowy, pustułka, kopciuszek), a także elewacje budynków i otwory okienne (jaskółka oknówka).
Kiedy przystępują do lęgów?
Gatunki ptaków zasiedlające budynki są miedzy sobą również zróżnicowane pod względem terminów przystępowania do lęgów. Od końca marca gniazda zakłada większość ptaków wróblowych np. kopciuszek, wróbel domowy. Dla większości ptaków sezon lęgowy kończy się w lipcu, są jednak wyjątki – wróbel domowy wyprowadza lęgi nawet do połowy sierpnia, najdłuższy sezon lęgowy ma gołąb miejski, gdyż może on składać jaja w ciągu całego roku. Okres lęgowy jerzyków trwa od początku maja do końca sierpnia (bywa, że nawet we wrześniu). Różnorodność gatunków ptaków zamieszkujących miasta oraz ich biologia – zróżnicowany czas przystępowania do lęgów, oznacza w praktyce, że mogą się gnieździć na budynkach przez cały rok.
Co na to przepisy prawne?
W stosunku do dziko występujących zwierząt objętych ochroną zgodnie z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2007r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną obowiązuje zakaz niszczenia ich siedlisk i ostoi. Dlatego też wszelkie prace ograniczające dostęp do miejsc ich regularnego występowania i rozrodu należy traktować jako niszczenie miejsc lęgowych i schronień tych zwierząt (np. montowanie kratek, zalepienie szczelin, dylatacji, pęknięć na elewacjach budynków). W okresie całego roku czynności te są zakazane wobec gatunków objętych ochroną ścisłą i zgodnie z art. 56 ust. 2 pkt 2 oraz ust. 4 ustawy o ochronie przyrody zezwolenie na ich przeprowadzenie wydaje regionalny dyrektor ochrony środowiska na obszarze swojego działania, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków zwierząt.
O czym winien wiedzieć inwestor?
Prace związane z remontami elewacji, strychów w budynkach zasiedlonych przez ptaki – najlepiej prowadzić poza sezonem lęgowym. Jeśli natomiast przeprowadzenie prac z jakiś przyczyn musi być wykonywane w trakcie sezonu lęgowego, należy przed przystąpieniem do prac skonsultować się ze specjalistą ornitologie m, który wskaże sposób postępowania oraz działania minimalizujące negatywny wpływ prac na ptaki w trakcie trwania sezonu lęgowego. Jeśli zniszczenie gniazd, siedlisk i ostoi ptaków w trakcie prac jest nieuniknione należy wystąpić do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu o wydanie zezwolenia w trybie art. 56 ust. 2 pkt 2 w związku z art. 52 ust 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody tj. na zniszczenie siedlisk i ostoi ptaków, przedkładając stosowne uzasadnienie, który może nałożyć odpowiednie działania minimalizujące lub kompensujące mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu planowanych prac na ptaki. Zgodnie z art. 75 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska w trakcie prac budowlanych inwestor realizujący przedsięwzięcie jest obowiązany uwzględnić ochronę środowiska na obszarze prowadzenia prac. Jeżeli ochrona elementów przyrodniczych nie jest możliwa, należy podejmować działania mające na celu naprawę wyrządzonych szkód, w szczególności przez kompensację przyrodniczą. Projektant w oparciu o art. 5. 1. ustawy z dnia 7 lipca 1994 Prawo budowlane winien projektować (a wykonawca budować) w sposób określony w przepisach, w tym techniczno8budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. Stąd też w myśl § 11 ust. 2 pkt 10 lit. e) Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego projektant winien zastosować takie rozwiązanie techniczne, funkcjonalne, przestrzenne ograniczające lub eliminujące wpływ obiektu budowlanego na środowisko przyrodnicze.
Czy potrzebna jest pomoc ornitologa i chiropterologa?
Przed rozpoczęciem prac remontowych, termomodernizacyjnych zarządca budynku powinien zlecić doświadczonemu ornitologowi inwentaryzację przyrodniczą w zakresie występowania ptaków gatunków chronionych (nietoperzami zajmie się chiropterolog), w celu uniknięcia nieumyślnego płoszenia i zniszczeń schronienia ptaków podczas prac budowlanych oraz uzyskać zgodę na odstępstwa od zakazu dotyczącego umyślnego płoszenia i niepokojenia co wynika z art. 52 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Za niszczenie siedliska ptaków uznać można również montowanie kratek w otworach wentylacyjnych budynków, które uniemożliwiają tym ptakom dostęp do miejsc lęgowych, z których korzystały w poprzednich latach, co spełnia kryteria szkody określone w § 3 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 lit. a, c oraz pkt 3 rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku (ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. W związku z powyższym należy zapewnić skrzynki lęgowe będące substytutem miejsc gniazdowania w sytuacjach, gdy zablokowany zostanie dostęp do ich wcześniejszych miejsc gnieżdżenia. To samo tyczy się wobec nietoperzy. Najczęściej spotkać możemy gatunki nietoperzy, które chętnie wykorzystują różnego rodzaju szczeliny. Należą do nich: mroczki późne (Eptesicus serotinus), mroczki posrebrzane (Vespertilio murinus), karliki (Pipistrellussp.), a także, co raz częściej borowce wielkie (Nyctalus noctula). Na poddaszach i strychach możemy spodziewać się nocka dużego (Myotis myotis) i podkowca małego (Rhinolophus hipposideros). Wszystkie nietoperze w Polsce podlegają ścisłej ochronie gatunkowej, a także podlegają konwencjom międzynarodowym oraz przepisom UE.
Co może grozić, jeśli zniszczyłeś siedlisko, zabiłeś zwierzę?
Art. 35 ustawy o ochronie zwierząt 8 kto zabija zwierzę bez uzasadnienia lub w sposób niehumanitarny, albo znęca się nad nim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku, a jeśli sprawca takiego czynu działa ze szczególnym okrucieństwem zagrożenie pozbawienia wolności wzrasta do 2 lat.
Art. 127 pkt 2 lit e. ustawy o ochronie przyrody – kto umyślnie narusza zakazy obowiązujące w stosunku do zwierząt objętych ochroną gatunkową, podlega karze aresztu albo grzywny.
Art. 181 § 1 kodeksu karnego – jeśli ktoś powoduje zniszczenie w świecie zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, a jeśli działa nieumyślnie karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Art. 362, 364 ustawy prawo ochrony środowiska organ ochrony środowiska może, w drodze decyzji, nałożyć obowiązek: ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia; przywrócenia środowiska do stanu właściwego. Jeżeli działalność prowadzona przez podmiot korzystający ze środowiska albo osobę fizyczną powoduje pogorszenie stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagraża życiu lub zdrowiu ludzi, wojewódzki inspektor ochrony środowiska wyda decyzję o wstrzymaniu tej działalności w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla zapobieżenia pogarszaniu stanu środowiska.
Więcej informacji udziela Wydział Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miejskiego we Wrocławiu.
