„Garbus” był tym utworem Mrożka, w którym autor podjął się „badań” relacji bliźniego z bliźnim. Podczas gdy jeden dla drugiego najczęściej bywa kimś niebezpiecznym i nieprzeniknionym, a więc stanowiącym zagrożenie (w pojedynkę albo w masie), miał się okazywać także swoistym wyzwaniem. Takim, któremu świadomie (co nie oznacza, że jednak bez strachu) wychodzimy naprzeciw, a druga strona – zdając sobie sprawę ze swoich niedoskonałości – pozwala nam „się ujeżdżać” i choć swoje wie, nie ma już siły na samoobronę.
Takim „chłopcem” do bicia, obcym – staje się Garbus (Maciej Tomaszewski – jego oszczędna, ale sugestywna gra w całym spektaklu może się podobać), gospodarz pensjonatu, do którego przybywają na wypoczynek Baronowa (Zina Kerste) z Baronem (Wiesław Cichy) oraz Onka (Maria Kania) z Onkiem (Krzysztof Boczkowski), a także małomówny Student (Marcin Łuczak). Garbus najbardziej nie podoba się wygadanemu prawnikowi Onkowi, który w człowieku przynoszącym mu codzienną poranną pocztę widzi najpierw nienormalnego i odrażającego kalekę, potem także skrytego mordercę, a nawet dybającego na cześć jego małżonki niewyżytego typa.
Wszystkie te budowane jak na zamówienie fobie Onek „zawdzięcza” Baronowi, który jest w stanie wmówić wykształconemu, bądź co bądź, juryście, to, co chce, kręcąc nim jak kołowrotkiem. Podobnych zabiegów, ale już o innym podłożu, używa, raczący się przez cały spektakl mocnymi trunkami, Baron wobec żony Onka – eksperymentującej z malarstwem Onki, która, łącząc w sobie cechy młodopolskiego wampa i naiwnego podlotka, skutecznie kilka razy wpada w tę sieć manipulacji, uwitą przez podstarzałego cwaniaka.
Tylko z własną małżonką Baron ewidentnie sobie nie radzi. Na wszelki wypadek, by nie okazywać bezsilności, która tak naprawdę go przepełnia, nie odzywa się do niej albo prowadzi z nią dialog w tempie, jakim legendarny Kaszpirowski zaklinał przed laty naiwnych telewidzów.
Baronowa, choć aż prosi się, żeby czasem „rzuciła mięsem” na najwyższym diapazonie, za każdym razem odpowiada słowem albo całym zdaniem w taki sposób, jakby zjedzone właśnie śniadanie miało być ostatnim w jej życiu. Chcąc być może uśpić czujność swojego partnera-przeciwnika, skutecznie układa do snu widownię, która potem wypatruje jakiegoś ratunku w „ożywczej” scenie.
Choć takie się jednak trafiają. Na przykład za sprawą Nieznajomego (Maciej Kowalczyk), tajniaka, który pod pozorem poszukiwania morderców rozjechanego na drodze koguta, wkracza w leniwe życie pensjonariuszy jako fanatyczny tropiciel spiskowców i wywrotowców. Ta przerysowana na ogólnym tle rola daje nadzieję na jakiś energiczny i dramatyczny zwrot akcji, na podkręcenie tempa. Ale to złudne wrażenie. Reżyser konsekwentnie wycisza akcję, ale wplata wątki, wobec których mocniej powinno zabić nasze współczesne, patriotyczne, demokratyczne serce.
Bo oto w zgodnym teamie – Student, Baronowa, Onka, Baron kładą się „pod barierkami” na znak protestu wobec tyranii. Albo idąc w pole na wycieczkę, jej uczestnicy wyśpiewują „Wolność kocham i rozumiem” i unoszą palce w geście znanym nam z licznych mainfestacji i protestów.
Być może właśnie dla tych momentów reżyserowi potrzebna była współczesność kostiumów i rekwizytów, na jaką się w spektaklu zdecydował, uciekając od stylistyki, którą zaproponował przed laty Mrożek w swojej sztuce. Czy jednak ta aluzyjność do „tu i teraz” była konieczna, a widzowi coś szczególnie objawia czy sugeruje...? Zwłaszcza że mimo wszystko dylematy na temat upadających na świecie uniwersalnych wartości i ludzkiej samozagłady Marek Fiedor skutecznie topi w małżeńskich podchodach, miłosnych zaczepkach i „samolubnym” poszukiwaniu własnego szczęścia...
Za kostiumy słowa uznania należą się Nice Jaworowskiej. Szczególnie zapada w pamięć, oprócz gęstej rudej peruki Onki, kostium Barona – letniskowy image połączony ze sznytem weneckiego gondoliera. Bohater w jednej ze scen, podchmielony ziołem, zdziera z siebie to ubranie i odlatuje na chwilę w rytualnym tańcu – jakby chciał zrzucić przy okazji wszystkie swoje paskudne cechy i narodzić się na nowo (czy także w nowym, nierozpadającym się świecie?). Ostatnia scena przedstawienia nie pozostawia jednak szerokiego pola dla takiej nadziei. Także w odniesieniu do pozostałych bohaterów.
Najwięcej godności i niepozbawionej ironii trzeźwości umysłu zachowuje Garbus. Zdublowanie jego postaci, co widać na prezentacji wideo (z tej wirtualnej formy twórcy spektalu korzystali również w całym przedstawieniu), o takiej subtelnej niejednoznaczności zaświadcza. Garbus wychodzi na swoje, mimo że musi zamknąć intratny interes...
----------------------------------
Sławomir Mrożek, „Garbus”, reżyseria i scenografia: Marek Fiedor, Wrocławski Teatr Współczesny, premiera 29 września 2018
