Skąd ten głaz na Sołtysowicach?
Idea upamiętnienia ofiar obozu pracy przymusowej Burgweide zrodziła się już w pierwszych powojennych latach w kręgu byłych polskich robotników przymusowych zamieszkałych m.in. na Sołtysowicach, włączonych w granice Wrocławia w 1951 roku. Nieśmiało czynione starania nie przyniosły jednak zamierzonego rezultatu. Dopiero pod koniec lat 60. XX wieku przy wsparciu Związku Bojowników o Wolność i Demokrację udało się doprowadzić do powstania pomnika ufundowanego przez załogę nieistniejącej obecnie Cukrowni Sołtysowice.
11 września 1968 roku, przy udziale licznie zgromadzonych byłych robotników przymusowych, uroczystego odsłonięcia kamienia dokonał prof. Jerzy Falenciak – związany z Uniwersytetem Wrocławskim prawnik, w czasie wojny więziony w różnych obozach koncentracyjnych, m.in. KL Mauthausen-Gusen.
Pamiątkowy głaz – zwany niekiedy „pomnikiem Burgweide” – przez wiele lat był miejscem tradycyjnych uroczystości i rozmaitych spotkań organizowanych np. z okazji rocznicy kapitulacji Festung Breslau lub wybuchu czy zakończenia II wojny światowej. To przy nim spotykali się byli robotnicy przymusowi i ich bliscy, a także młodzież szkolna, której świadkowie historii opowiadali o tym, czego doświadczyli.
Otoczony zieloną bujną roślinnością rozciągającą się na terenie u zbiegu alei Poprzecznej i Kanonierskiej oraz ulicy Bombardierskiej stał tam przez 55 lat. Niejednokrotnie wprowadzał w błąd, szczególnie młodsze pokolenie wrocławian, gdyż jego lokalizacja sugerowała, że obóz znajdował się na północ od cukrowni, pomiędzy dzisiejszą ulicą Bombardierską a aleją Kanonierską (mniej więcej w miejscu dawnego kina Cukrownik). Życzeniem środowiska byłych robotników przymusowych było, by kamień trafił w odpowiedniejsze miejsce, czyli na teren bliżej ulicy Sołtysowickiej, gdzie niegdyś mieścił się obóz.
W środę 16 sierpnia 2023 roku pomnik został przeniesiony na teren poobozowy
To miejsce nieopodal filii nr 19 Miejskiej Biblioteki Publicznej. Stanął w miejscu, gdzie niegdyś znajdował się jeden z baraków mieszkalnych. W ten sposób nie tylko spełniono życzenie środowiska byłych robotników przymusowych, ale również zainicjowano stworzenie nowej przestrzeni – skweru, który będzie upamiętniał ofiary obozu Burgweide.
Wyznaczony przez władze miejskie Wrocławia teren to ponad jednohektarowy zazieleniony obszar. Na przełomie lipca i sierpnia został uprzątnięty przez Zarząd Zieleni Miejskiej, który również wytyczył i przygotował nowe miejsce pod pomnik. Koordynowana przez wrocławski oddział Instytut Pamięci Narodowej akcja przeniesienia pamiątkowego głazu trwała ponad trzy godziny. Wkrótce obok niego stanie tablica informacyjna, która przybliży historię obozu i tego miejsca pamięci.
Uroczystość ponownego odsłonięcia pomnika zaplanowano na poniedziałek 11 września – dokładnie w 55. rocznicę jego odsłonięcia w pierwotnym miejscu.
Jeden z największych obozów pracy przymusowej
Burgweide był największym spośród kilkudziesięciu obozów pracy i czterech filii KL Gross-Rosen działających w czasie II wojny światowej na terenie Wrocławia i w jego najbliższej okolicy. W urągających ludzkiej godności warunkach przebywało w nim jednocześnie zazwyczaj kilka tysięcy osób, zakwaterowanych w ponad 30 drewnianych barakach. Kapitulacji Festung Breslau doczekało około 10–12 tys. osób ponad 20 narodowości, w tym około 4 tys. Polaków.
Szacuje się, że w ciągu kilku lat przez Burgweide przeszło przynajmniej 25 tys. robotników przymusowych. Część z nich zginęła na terenie obozu lub w miejscu pracy. Krótko po podpisaniu aktu kapitulacji nad obozem zawisła uszyta potajemnie flaga w polskich barwach narodowych – jest uznawana za pierwszą polską flagę w powojennym Wrocławiu. Można ją zobaczyć na wystawie 1000 lat Wrocławia w Muzeum Miejskim Wrocławia.
