Najważniejsze informacje (kliknij, aby przejść)
Najwyższa Izba Kontroli ogłosiła raport "Prawidłowość zapewnienia jednostkom samorządu terytorialnego finansowania zadań publicznych w latach 2019-2022". Analizy kontrolerów objęły rządowe wsparcie dla samorządów w czasie, kiedy wprowadzono reformy podatkowe (nazwane przez ekipę premiera Mateusza Morawieckiego – Polskim Ładem) oraz w okresie epidemii COVID-19. Skupili się na efektywności na pomocy finansowej firmowanej przez urzędy centralne, w tym przez resorty finansów i infrastruktury oraz Kancelarię Premiera.
Dotkliwa utrata dochodów
Raport NIK to wielowątkowe omówienie konstrukcji budżetów samorządów i jednostek im podległych. Na stan kasy samorządu składają się (w skrócie):
- dochody własne, czyli m.in. udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) i podatku dochodowego od osób prawnych (CIT), oraz opłaty i dochody z majątku;
- dochody transferowe, to przede wszystkim środki pochodzące z budżetu państwa i z funduszy prowadzonych przez Bank Gospodarstwa Krajowego.
W 2019 r. premier Mateusz Morawiecki wprowadza zmiany w PIT: zerową stawkę PIT dla osób do 26. roku, a czasem stopniowo obniża podatek dochodowy od osób fizycznych najpierw z 18 proc. do 17 proc., a następnie ścina go jeszcze do 12 proc.
Przedstawiciele władz samorządowych protestowali, lecz alarmy o rujnowanie lokalnych budżetów na nic się nie zdały.
Rządowe rewolucje w podatkach poważnie uderzyły w miejski budżet Wrocławia. Ubytek w dochodach z PIT od 2019 roku oszacowano na ponad 1,7 mld zł.
Subwencje: po uważaniu władz centralnych
Premier Morawiecki i inni przedstawiciele rządu Prawa i Sprawiedliwości deklarowali, że spadek z tytułu zmian w sposobie naliczania PIT zostanie zrównoważony subwencjami. Lecz o ich dystrybucji decydowano na poziomie rządowym (Kancelaria Premiera, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Infrastruktury).
Kontrolerzy NIK ustalili, że sposób dzielenia funduszu (i tak wielokrotnie niższego niż ubytek spowodowany przez Polski Ład) był wypaczony.
Najwyższa Izba Kontroli zauważa, że rozwiązania wypracowane w Ministerstwie Finansów w latach 2021-2023, dotyczące podziału pomiędzy samorządy blisko 35 mld zł, cechowały tymczasowość, niespójność i uznaniowość. W każdym roku wprowadzano inny mechanizm zasilania samorządów. Co więcej, od 2020 r. utrwaliła się praktyka podejmowania decyzji o dodatkowym wsparciu samorządów dopiero w trakcie roku budżetowego, niekiedy nawet w ostatnich miesiącach roku. Utrudniało to jednostkom samorządu terytorialnego racjonalne planowanie działań. Samorządom nie zrekompensowano utraty dochodów z PIT w żaden trwały sposób.
Deszcz pieniędzy dla wyborców z gminy Przytuły
Specjaliści z Najwyższej Izby Kontroli krytycznie ocenili sposób podziału rządowej subwencji samorządowej w roku 2023. Według deklaracji władz ok. 7,5 mld zł (ponad połowa całej sumy) miało zostać podzielona tak, aby uzupełnić w magistrackich kasach szacowany ubytek wynikający ze zmian w rozliczeniu PIT. Tymczasem np. Warszawa – podaje NIK – otrzymała 0,8 proc. tej sumy, zaś gmina Przytuły w województwie podlaskim (w wyborach parlamentarnych w 2019 r. PiS uzyskał tam 89-procentowe poparcie) dostała wsparcie 142 razy większe niż spodziewane wpływy z PIT.
– Łącznie 195 gmin miało otrzymać dodatkowe wsparcie wyższe niż ich planowane wpływy z PIT. Ponownie, tak jak w 2022 r., wskazuje to na fikcyjność podziału środków z budżetu państwa w oparciu o planowane wpływy z PIT – wskazują autorzy raportu NIK. – Na skutek podziału dodatkowych środków w 2023 r. w wysokości 13 mld zł, ponownie najbardziej poszkodowane były duże miasta, a zwłaszcza Warszawa, Kraków i Wrocław, które - mimo że nie są najbogatszymi gminami – otrzymały relatywnie najmniej pieniędzy.
1,2 mld zł: czy to dużo w budżecie miasta?
Mimo rządowych subwencji (522 mln przez trzy lata) na „Polskim Ładzie” firmowanym przez rządy Mateusza Morawieckiego budżet Wrocławia stracił 1,2 mld zł. Przedstawiciele magistratu przeliczają to na praktykę. To tyle, ile by kosztowały:
- trzy trasy autobusowo-tramwajowe na Nowy Dwór;
- cztery przeprawy takie, jak Aleja Wielkiej Wyspy;
- pięć tras tramwajowych takich, jak ta przez Popowice;
- 20 zespołów szkolno-przedszkolnych takich, jak przy ul. Asfaltowej, gdzie bawi się i uczy 1200 dzieci;
- 95 żłobków takich, jak przy ul. Sołtysowickiej;
- czterysta zielonych skwerów;
- 1100 remontów podwórek.
NIK: To sprawa dla prokuratora
We wtorek, 2 kwietnia, szefostwo NIK ogłosiło, że ustalenia kontroli dają podstawy do zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wobec byłego premiera, byłej minister Finansów oraz wiceministra Finansów i innych funkcjonariuszy państwowych, odpowiedzialnych za opisane działania.
