Wrocław wystartował z kampanią informacyjno-edukacyjną „Zróbmy miejsce dla wszystkich”, zwracającą uwagę na skrzydlatych mieszkańców naszego miasta. Co warto o nich wiedzieć?
O blokersach z Manhattanu i mieszkańcach parków
We Wrocławiu mieszka 17 (lub 18) spośród 27 (lub 28) gatunków żyjących w Polsce nietoperzy, od borowca wielkiego po maleńkiego karlika. Skąd to wiemy? Nietoperzami zajmują się chiropterolodzy, nawiasem mówiąc arcyciekawi ludzie. Nie tylko je liczą i przeprowadzają ekspertyzy przyrodnicze, ale także prowadzą związane z nimi badania, np. z użyciem detektorów ultrasonicznych i specjalnych programów, dzięki którym rozróżniają je po głosie.
Najbardziej „wrocławskie” są borowce wielkie. Kiedyś mieszkały w lasach, a teraz stały się blokersami, korzystającymi z najróżniejszych szczelin i pęknięć w murach naszych domów. Zadomowiły się np. w różnych zakamarkach i na balkonach wieżowców na wrocławskim Manhattanie, zdarzało się nawet, że wlatywały przypadkiem do mieszkań. Teraz, po remoncie, przeprowadziły się do skrzynek, które specjalnie dla nich zamontowano na elewacjach, mieszkają też w pozostawionych dla nich przestrzeniach w stropodachu. Swoje kryjówki mają także na budynku Urzędu Marszałkowskiego i Wojewódzkiego oraz Muzeum Narodowego.Łukasz Iwaniuk, biolog, zoolog, chiropterolog, edukator i nauczyciel
– We Wrocławiu mamy jeszcze inne gatunki – mówi chiropterolog. – Moim ulubieńcem jest nocek rudy z wielkimi stopami, które ułatwiają mu łapanie owadów i ich larw z powierzchni wody. Jeszcze kilka lat temu było w mieście sporo nocków, ich leniwe ósemki tuż nad powierzchnią wody można było zobaczyć np. nad fosą. Teraz prawie ich nie widuję, ale wciąż tu mieszkają.
Mamy też karliki – większe, średnie, malutkie i drobne. Te ostatnie mają zaledwie 3-4 cm długości, a ich dzieci są wielkości jednogroszówki. Ich pyszczki są maleńkie, w sam raz na rozmiar komara, ale mają też świetny apetyt: każdy z nich potrafi zjeść nawet 3 tys. sztuk. We Wrocławiu mamy też m.in. gacki (szare i brunatne), które mają wyjątkowo imponujące uszy, mroczaki posrebrzane, prześliczne stworzenia z czarnym futerkiem ze srebrnymi końcówkami, co nadaje im dyskotekowy look.
Jedne z tych nietoperzy lubią budynki, a w nich szczeliny między cegłami, wąską przestrzeń pod drewnianymi okiennicami, strychy, opuszczone piwnice, słowem są naszymi sąsiadami. Inne zdecydowanie wolą parki i lasy miejskie, a w nich dziuple, korytarze wydrążone przez larwy koziorogów dęboszy (odkryła to wrocławska badaczka, dr Iwona Gottfried) i inne zakamarki.
Mamy we Wrocławiu także nietoperze, które mieszkają na Stadionie Olimpijskim w ścianie za trybunami.
„Mieszkania zastępcze”
Najlepiej jest wtedy, gdy nietoperze mogą być w miejscach, które same sobie znalazły. Ale często mieszkają także w przygotowanych dla nich budkach.
– Budki dla nietoperzy różnią się od tych dla ptaków tym, że nie mają okrągłego otworu na przedniej ścianie, lecz wąską szczelinę, przez którą nie przepchnie się żaden intruz. Wyglądają trochę jak zawieszona do góry nogami skrzynka na listy – tłumaczy Łukasz Iwaniuk.
Takie skrzynki są różnej wielkości, od naprawdę sporych dla borowców wielkich, po niewielkie dla mniejszych gatunków. Ważne jest to, by wewnętrzne ściany nie były gładkie, żeby lokatorzy mogli się zaczepić pazurkami o bruzdy i nierówności.
Ciekawostka: karliki żyjące np. w Parku Szczytnickim mają do dyspozycji budki, które niczym wzmacniacz, sprawiają, że głos samca jest bardziej donośny, a przez to sam samiec bardziej atrakcyjny dla samic.
Wszystkie nietoperze są pod ochroną
Wszystkie gatunki nietoperzy, które żyją w Polsce są pod ochroną. Chroni je ustawa o ochronie przyrody, o ochronie zwierząt, o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, rozporządzenie w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, prawo budowlane i kodeks karny.
Sprawy związane z ich ochroną m.in. podczas remontów reguluje również zarządzenie prezydenta Wrocławia z dnia 28 maja 2025 roku wprowadzające „Standardy ochrony ptaków i nietoperzy w przestrzeni miejskiej we Wrocławiu”
Więcej na ten temat przeczytasz w tekście „Jak zrobić remont przyjazny ptakom i nietoperzom?”
Co warto wiedzieć o nietoperzach?
Nietoperze to fascynujące zwierzęta.
- Są jedynymi ssakami zdolnymi do aktywnego lotu. Pod pewnymi względami latają nawet lepiej niż ptaki: są bardziej zwrotne, chociaż mniej wytrzymałe. – Kości, które stanowią rusztowanie dla ich skrzydeł są cieńsze niż zapałki – dodaje chiropterolog.
- Są również jedynymi ssakami, które potrafią wisieć głową w dół. Mają w nogach wyjątkowy system bloczkowy, dzięki któremu robią to bez wysiłku.
- Prowadzą nocny tryb życia, ale niektóre gatunki żyjące w mieście, np. mroczki późne, nauczyły się polować na owady w świetle latarni.
- Posiadają zdolność echolokacji, która pozwala im „widzieć uszami”. Wydają dźwięki niesłyszalne dla naszych uszu, które obijają się od obiektów i wracają do ich uszu, dzięki czemu w mózgu tych ssaków powstaje obraz otoczenia.
- Zimę spędzają w stanie hibernacji, czyli fizjologicznego odrętwienia, które pozwala im doczekać do wiosny bez jedzenia. Przygotowują się do tego jesienią, zwiększając swoją masę ciała nawet 2,5 raza. Wiosną zostaje z nich skóra i kości. Każde wybudzenie się kosztuje je masę energii, dlatego nie wolno ich niepokoić, gdy śpią.
- Zimują w jednych miejscach, a rozmnażają się w innych. Te miejsca może dzielić nawet 2,5 tys. kilometrów.
- Samica rodzi jedno małe w roku (bliźniaki są bardzo rzadkie). Gody są jesienią, ale młode nietoperze przychodzą na świat dopiero późnią wiosną. Samce nie uczestniczą w ich wychowaniu, w koloniach rozrodczych są wyłącznie samice i ich dzieci.
- Jest wiele gatunków nietoperzy i wszystkie są niezwykłe. Niektóre mają supermoce.
Gacki mają wyjątkowo wielkie uszy i potrafią zastygnąć w powietrzu jak kolibry. Wyłączają wtedy echolokację i nasłuchują. Są w stanie usłyszeć tupanie gąsienicy albo pająka na liściu!Łukasz Iwaniuk, chiropterolog
Z kolei mopki mają pyszczki jak… mopsy: spłaszczone i pełne bruzd, z wciśniętymi między nie koralikami czarnych oczu.
