Za olbrzymimi, stalowymi drzwiami sejfowymi w neorenesansowym budynku Muzeum Narodowego we Wrocławiu przy pl. Powstańców Warszawy kryją się prawdziwe skarby – rękopisy i starodruki, które widziało niewielu.
Wejście do Biblioteki Muzealnej znajduje się od strony ul. Wyszyńskiego. Najczęściej korzystają z niej historycy sztuki, konserwatorzy, architekci i bibliotekoznawcy, choć biblioteka jest dostępna dla wszystkich zainteresowanych. Korzystający z jej zbiorów mają do dyspozycji czytelnię, ale serce biblioteki bije właśnie za ciężkimi stalowymi drzwiami.
- Od 37 lat mocuję się z tymi drzwiami codzienne – mówi Elżbieta Afenda–Rossa, kierownik biblioteki.
Ponad sto tysięcy woluminów
Mijamy księgozbiór podręczny, by wkroczyć do pachnącego starym papierem, kurzem i skórzanymi okładkami magazynu bibliotecznego. Zgromadzono tu ponad 105 tys. woluminów poświęconych malarstwu, grafice, rzemiosłu artystycznemu, sztuce współczesnej i historii. Są to zarówno książki naukowe, albumy, jak też czasopisma specjalistyczne w języku polskim i w językach obcych. Bazą księgozbioru były zbiory dawnych bibliotek wrocławskich m.in. Muzeum Sztuk Pięknych, Muzeum Przemysłu Artystycznego i Starożytności. Biblioteka po wojnie została otwarta w 1948 roku jako pierwszy dział Muzeum Narodowego. Przedwojenne regały z czarnego drzewa sięgają sufitu. W jednej z części biblioteki na półkach ustawiono woluminy zawinięte w biały papier. To specjalny papier konserwatorski, w którym przechowywane są starodruki. W ten sposób chroni się je przed kurzem, światłem i ewentualnymi zmianami wilgotności powietrza. – Starodruków mamy około 1300, ale może okazać się, że jest ich więcej. Czasem zdarzają się niespodzianki przy ich opracowywaniu – wyjaśnia Elżbieta Afenda–Rossa. W 2017 Muzeum Narodowe zamierza wydać katalog naukowy zawierający opisane i skatalogowane starodruki ze swoich zbiorów. Wśród nich są książki o tematyce medycznej, prawniczej i religijnej, w tym jedne z najstarszych wydań Biblii Marcina Lutra.
Elżbieta Afenda-Rossa zabiera nas do czytelni, by pokazać najcenniejsze skarby Biblioteki Muzeum Narodowego. Pani kustosz wkłada białe, bawełniane rękawiczki i otwiera bajecznie ilustrowany perski rękopis z 1665 roku. Dwutomowy rękopis jest poematem sufickim, został zapisany w czterech szpaltach pismem zwanym toalikiem, a na marginesach umieszczono komentarze. Ukrywa się w skórzanej oprawie ozdobionej tłoczonymi na sucho medalionami ze złoconymi ornamentami. Wewnętrzną stronę okładki pokrywają ażurowe medaliony na niebieskim tle. W rękopisie znajduje się 20 miniatur (gwasz) – dwanaście w I tomie i 8 w II tomie. Przedstawiają one sceny z życia dworskiego, gry, zabawy, przyjęcie posłów. Rękopis do zbiorów biblioteki kupił Józef Gębczak, poprzedni kierownik biblioteki. – Był człowiekiem o olbrzymiej wiedzy i zamiłowaniu do książek. Był chory na książki – wspomina Elżbieta Afenda-Rossa. – Poza tym interesował się rękopisami.
Rękopisy na pergaminie
Kolejnym bezcennym zabytkiem jest rękopis iluminowany z 1598 roku. Liczący 100 kart, pochodzący z Norymbergi tom jest rodzajem praktycznego poradnika, encyklopedii dla ówczesnych czytelników, objaśniającej świat i rządzące nim prawa. Zawiera wiele rysunków technicznych m.in. rzuty techniczne figur geometrycznych, opisane przyrządy do pomiarów, plany np. parków z rzutem perspektywicznym. Tłumaczy rolę kreślarzy, geodetów i kreślarzy map w ówczesnym świecie. Rysunki namalowano za pomocą farb z barwników naturalnych.
W zbiorach biblioteki znajduje się też unikalny rękopis na pergaminie z przełomu XV i XVI wieku. To traktat Marka Tulliusza Cycerona - jego słynna retoryka „O mówcy”. Rękopis zdobią kolorowane inicjały.
Uwagę zwraca rękopis z ok. 1580 roku poświęcony maskaradom. Każda ilustracja przedstawia szczegółowo kostiumy karnawałowe. Bajecznie kolorowe obrazki pokazują postacie w maskach, kostiumach z elementami przebrania i atrybutami danej postaci. Reprodukcje tych obrazów można było podziwiać na wystawach poświęconych karnawałowi, przygotowywanych przez Muzeum Narodowe we Wrocławiu.
Najmniejszy z prezentowanych rękopisów to modlitewnik wrocławski, który powstał w latach 1684-1788. Najprawdopodobniej należał do dwóch osób, bo modlitwy w nim zapisano dwoma różnymi charakterami pisma. Zdobi go 19 ilustracji o tematyce religijnej. Przedstawiają one sceny z życia Chrystusa. W modlitewniku pozostały jeszcze puste kartki.
Na co dzień nie można zobaczyć tych skarbów bibliotecznych. Można jednak korzystać z biblioteki, która czynna jest od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00 do 15.00.
Agnieszka Kołodyńska
