Wrocławski Teatr Lalek

Wrocławski Teatr Lalek mieści się  w budynku dawnej (1770-1891) resursy kupieckiej, znanej też jako wrocławski Zwinger, czyli Międzymurze – od terenu, na którym był położony, czyli przestrzeni między dwoma pierścieniami miejskich murów obronnych.

Klasycystyczny Zwinger został zaprojektowany w 1767 r. przez Carla Gottharda Langhansa jako klub bractwa kurkowego, który w 1880 r. ustąpił miejsca siedzibie Związku Kupców Chrześcijańskich.  W 1892 r. Zwinger został zburzony w związku z planami poszerzenia dzisiejszej ulicy Teatralnej i wytyczenia placu Teatralnego. 

Dzisiejszy budynek teatru wzniesiono stylu neobarokowym wg projektu Paula Kieschkego i Richarda Bielenberga w latach 1892-1894, a w latach 1905-1909 rozbudowano wg wcześniejszego projektu Alberta Graua. 

Projekt Kieschkego i Bielenberga powstał na planie prostokąta w osi północ-południe i nawiązywał do XVII-wiecznych pałaców francuskich, zwanych entre cour et jardin, czyli między dziedzińcem a ogrodem. Zwieńczenie portyku podtrzymują pilastry z dwiema kariatydami. Według legendy przywoływanej przez Wojciecha Chądzyńskiego w książce „Wrocław, jakiego nie znacie”, twarz jednej z nich ma rysy kurtyzany, w której zakochany był pracujący nad pilastrami rzeźbiarz.

Nowy budynek towarzystwa kupieckiego odziedziczył nazwę po poprzedniku, był jednak w porównaniu z nim dużo bardziej okazały. Na parterze znajdowały się pomieszczenia klubowe, na piętrze – sala balowa i koncertowa.

Tuż przed II wojną światową piękne neobarokowe wnętrza przebudowano zgodnie ze stylem architektonicznym III Rzeszy. Po wojnie budynek stał się siedzibą Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej i – od roku 1965 – Państwowego Teatru Lalek „Chochlik”, czyli dzisiejszego Wrocławskiego Teatru Lalek.

Dopiero w 1999 r. władze miasta zgodziły się oddać budynek w całkowite władanie teatru. Wówczas wnętrze gmachu przebudowano, adaptując do potrzeb nowego gospodarza. Sześć lat później odnowiono piaskowiec, pokrywający elewację. W 2006 r. przed wejściem do budynku stanęła fontanna z krasnalami, zaprojektowana przez Pawła Pawlaka. W roku 2010 przylegający do teatru park odrestaurowano w stylu przedwojennego miejskiego ogrodu.

Dzieje WTL w pigułce

• 1946-1962. 
  Założony przez Zenona i Elżbietę Kalinowiczów wrocławski Teatr Lalki i Aktora zainaugurował działalność spektaklem lalkowym „Przygody Gęgorka” Niny Gernet i Tatiany Gurewicz 19 października 1946 r. na scenie przy ul. Rzeźniczej 12 (dzisiejszy Wrocławski Teatr Współczesny). Na scenie dramatycznej pierwszym przedstawieniem był montaż piosenek i scenek rodzajowych „Z biegiem Wisły” Iny Kunickiej, wystawiony w sezonie 1947/1948. Na początku 1948 r. instytucja zmieniła nazwę na Teatr Młodego Widza, a dwa lata później została upaństwowiona.
  W sezonie 1949/1950 w teatrze wyodrębniła się stała Scena Lalkowa pod kierownictwem Stanisława Bursiewicza,, który kierował nią przez następne cztery lata, nawiązał liczne kontakty z wrocławskimi szkołami, co zapewniało teatrowi stałą widownię. 
  Lata 50. i 60. charakteryzowały się stosunkowo częstymi zmianami lokalizacji i kierownictwa teatru, co pociągało za sobą również zmienność wizji artystycznych dyrekcji. Warto wspomnieć tu Adolfa Chronickiego (1953-54), Leokadię Serafinowicz (1956-58) i Jana Potiszila (1959-63).
• Lata 1963-1975
  W sezonie 1963/64 na czele Teatru stanął Stanisław Stapf. W dwunastoletnim okresie jego dyrektury utworzenono trzy sceny: przedszkolną (wedle potrzeby wędrownej), dużąj (dla dzieci w wieku szkolnym) oraz małąj (dla młodzieży i dorosłych). Zyskał także pierwszą siedzibę z prawdziwego zdarzenia –neobarokowy budynek „wrocławskiego Zwingera". Początkowo musiał ją dzielić z Towarzystwem Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. 
  W sezonie 1967/1968 zorganizowano jedyną w swoim rodzaju przyteatralną placówkę dydaktyczną – pomaturalne Studium Aktorskie Teatrów Lalkowych, którego absolwenci rychło zasilili zespół WTL. Doświadczenie, wysoki poziom warsztatowy i samoświadomość artystyczna członków SATL-u pozwoliły na jego bazie stworzyć w 1972 r. zamiejscowy Wydział Lalkarski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. L. Solskiego w Krakowie. 
• Lata 1975-1981
  Na początku sezonu 1975/1976 dyrektorem i kierownikiem artystycznym teatru został Eugeniusz Koterla, wcześniejszy kierownik literacki, budując wizję społeczną i artystyczną teatru poprzez wzmocnienie twórczości teatralnej dla dzieci. W tym okresie większość prac reżyserskich wykonywał Wiesław Hejno, on też wyreżyserował najbardziej udane przedstawienie z tamtych czasów – „Książę Portugalii”, uznane za jedną z najlepszych realizacji tej sztuki w Polsce. Innym jego spektaklem był ten, który podbił polską i zagraniczną – „Opera za trzy grosze” Brechta. 
  We wrześniu 1978 kierownikiem literackim została Krystyna Miłobędzka, co wpłynęło na zmianę programu teatru, który z lalkowego zaczął przekształcać się w scenę dla dzieci, z dominacją teatru aktorskiego i spektaklami w formie teatru uczestnictwa. Nowe tendencje repertuarowe doprowadziły do rozłamu w WTL-u. 
• Lata 1981-2002
  Od sezonu 1981/82 WTL wziął w swoje ręce dotychczasowy aktor i reżyser tej sceny Wiesław Hejno, który przywrócił należytą wagę lalkom, nie rezygnując z rozwijających się form łączenia planu lalkowego z aktorskim, a ponadto odświeżył kontakt WTL-u z Wydziałem Lalkarskim.  Na scenie zaczęły pojawiać się premiery dyplomów studenckich.
  W trakcie swojej dyrektury Wiesław Hejno wypracował niepowtarzalny styl, do którego przylgnęło środowiskowe określenie "teatr Hejny" - mimo iż był on efektem współpracy reżysera ze znakomitym i zgranym zespołem: scenografką Jadwigą Mydlarską-Kowal, kompozytorem Zbigniewem Piotrowskim i aktorami: (m.in.) Elżbietą Echaust, Janem Fornalem, Józefem Frymetem, Jolantą Góralczyk, Anną Helman, Anną Kramarczyk, Aleksandrem Maksymiakiem, Barbarą Pielką, Jackiem Przybyłowskim, Jackiem Radomskim.

6 lutego 1994 r. na Małej Scenie swoją premierę miało przedstawienie "Niedokonania" na podstawie Przemiany i Kolonii karnej Franza Kafki, uznane przez krytyków za równorzędne z tryptykiem - lub nawet przewyższające go - dokonanie artystyczne. "W Niedokonaniach - pisze Marek Waszkiel - jak w żadnym wcześniejszym dziele tworzącym teatr Hejny, [...] zbiegły się wszystkie elementy dzieła teatralnego współtworzące lalkarski język. Słychać tam było jeden oddech, panował tam jeden rytm, regulowany przez Wiesława Hejnę, ale wydobywający się z wyobraźni Jadwigi Mydlarskiej-Kowal, słuchu Zbigniewa Piotrowskiego oraz głosów i działań Jana Fornala, Jolanty Góralczyk, Barbary Pielki, Józefa Frymeta, Elżbiety Echaust i Aleksandra Maksymiaka" [M. Waszkiel, op.cit., s. 218].

Ważnym przedstawieniem, będącym swego rodzaju podsumowaniem dotychczasowej działalności Hejny, był „Śmieszny staruszek” Tadeusza Różewicza (2001), ze scenografią Mydlarskiej-Kowal - spektakl ujęty w ciekawą, mansjonową formę przestrzenną oraz charakteryzujący się skomplikowanymi zabiegami animacyjnymi - w pierwszym monologu lalkę Staruszka prowadzi pięciu aktorów, którzy jednocześnie recytują tekst. Spektakl otrzymał m.in. nagrodę specjalną na 6. Międzynarodowym Festiwalu Sztuki Lalkarskiej Praga 2003 oraz główną nagrodę w kategorii przedstawień dla dorosłych na 9. Międzynarodowych Toruńskich Spotkaniach Teatrów Lalek w 2002 roku.

Ostatnie produkcje Sceny dla Dorosłych to „Szkice z Becketta” oparte na opowiadaniach Samuela Becketta i „Ostatnia ucieczka” na podstawie opowiadań Brunona Schulza, której prapremiera odbyła się w USA. Spektakle - obydwa w reżyserii i ze scenografią Aleksandra Maksymiaka - cieszyły się uznaniem krytyków. „Ostatnia ucieczka” święciła triumfy na licznych festiwalach teatralnych (m.in. Grand Prix 14. Toruńskich Spotkań Teatrów Lalek w 2007 roku).

Wiesław Hejno przeprowadził WTL przez okres reorganizacji politycznej państwa. Udało mu się przy tym utrzymać bardzo wysoki poziom artystyczny sceny. W 1995 roku została zorganizowana przy teatrze Dziecięca Akademia Artystyczna, zajmująca się edukacją artystyczną najmłodszej publiczności.

Lata 2002-2012

W kwietniu 2002 roku dyrekcję teatru objął Aleksander Maksymiak, aktor, scenograf i reżyser, który związał się z WTL-em w 1980 roku, po studiach na wrocławskiej PWST. Kontynuował on dokonania swoich świetnych poprzedników, rozwijał działalność sceny dla dzieci i dla dorosłych oraz współpracę z Wydziałem Lalkarskim. To właśnie za jego dyrektury powstał jeden z najważniejszych polskich spektakli lalkowych XXI wieku – wspomniana „Ostatnia ucieczka” według Brunona Schulza (2004).

Od września 2007 do sierpnia 2012 r. dyrektorem naczelnym i artystycznym Wrocławskiego Teatru Lalek był Roberto Skolmowski, specjalizujący się w inscenizacji przedstawień operowych. Podjął on plan komercjalizacji działalności WTL-u, przygotowując przedstawienia skierowane do masowej publiczności. Kontynuował także rozpoczęte przez jego poprzednika przygotowania do otwarcia Muzeum Lalek, gromadzącego najbardziej wartościowe estetycznie i cenne historycznie lalki i rekwizyty z przedstawień WTL.

Źródła: W. Hejno, Reżyser lalki, Wrocław 2013 / H. Jurkowski, Wrocławski Teatr Lalek, [w:] M. Lubieniecka [red.], Lalki i my, Wrocław 2002 / A. Morawska-Rubczak, Wrocławski Teatr Lalek, culture.pl / M. Waszkiel, Dzieje teatru lalek w Polsce 1944-2000, Warszawa 2012

Wrocławski Teatr Lalek ma w swoim repertuarze adaptacje utworów z kanonu literatury dziecięcej ("Och, Emil” Astrid Lindgren, „Konik Garbusek” Piotra Jerszowa) i klasycznych baśni - o Pięknej i Bestii, Czerwonym Kapturku, Kopciuszku, Kocie w Butach.

Teatr Lalek gra jednak nie tylko klasykę – ostatnie premiery to w większości przedstawienia powstałe w oparciu o współczesne sztuki napisane specjalnie dla Wrocławskiego Teatru Lalek.

Są to nowoczesne spektakle o ogromnym potencjale edukacyjnym, wykraczające poza konwencję tradycyjnego teatru lalkowego. Wśród nich są widowiska dla niemowląt, kilkulatków, nieco starszych dzieci oraz rodziców.