Czy istnieje szkło kobiece? Są po prostu dobre projekty
Kiedy pada hasło „polskie szkło artystyczne” odpowiada się na nie właściwie automatycznie wymieniając nazwiska Zbigniewa Horbowego, Jerzego Słuczana-Orkusza, czy Henryka Albina-Tomaszewskiego. Znacznie rzadziej padają nazwiska kobiet artystek i sięga się po przykłady ich twórczości.
Kuratorka wystawy „Szklane życiorysy. Polskie projektantki szkła (1945-2020)” (i jednocześnie wicedyrektorka Muzeum Narodowego we Wrocławiu) Barbara Banaś uzupełnia te luki w edukacji i wyprowadza z cienia (a czasem wręcz z niebytu) postaci i prace artystek szkła tworzących od lat 40. XX wieku do 2020 roku (choć współczesna reprezentacja jest już bardzo dobrze rozpoznawalna).
Ta wystawa powstała z zainteresowania, co przez lata działo się z absolwentkami zwłaszcza wrocławskiej Katedry Szkła, jedynej takiej w Polsce, którą utworzono pod koniec lat 40. w PWSSP (Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, dzisiejszej ASP we Wrocławiu). Barbarę Banaś interesowało, ile było tych kobiet, jak artystki trafiły do przemysłu, jak sobie radziły w zawodzie. Po wstępnej selekcji okazało się, że na jej liście znalazło się ok. 40 nazwisk artystek.
Niestrudzone projektantki szkła – poznajcie artystki
Barbara Banaś rozpoczyna prezentację artystek od dwóch nestorek, warszawskich projektantek związanych z przedwojenną Spółdzielnią Artystów Ład. To Halina Jastrzębowska-Sigmund i Wanda Zawidzka-Manteuffel, które w 1947 roku, jako młode kobiety, przyjechały do Huty „Józefina” w Szklarskiej Porębie i realizowały tam swoje pierwsze pomysły w szkle, a, co ciekawe, dla obydwu był to pierwszy kontakt z tym materiałem.
Kolejne bohaterki to już absolwentki Wrocławskiej Katedry Szkła, która powstała z końcem lat 40., a jej mentorem i twórcą programu był prof. Stanisław Dawski, rektor uczelni. Wśród pierwszych uczennic, które trafiły potem do pracy w hutach m.in. na Dolnym Śląsku były Regina Włodarczyk-Puchała (związana z hutą „Julia” w Szklarskiej Porębie), Eryka Trzewik-Drost (pracownica Huty „Ząbkowice” w Dąbrowie Górniczej), Stanisława Paczos (zaczynała w hucie „Hortensja” w Piotrkowie Trybunalskim potem pracowała w hucie „Violetta” w Stroniu Śląskim).
Pojawiają się także kobiety, które nie kończyły wrocławskiej ASP, jak absolwentka krakowskiej ASP Janina Węcewicz-Macek (pracująca w hucie „Zawiercie” w Zawierciu). Interesujące są prace z krakowskiej huty przy Lipowej, która była eksperymentalnym ośrodkiem Instytutu Szkła (tu nad wzorami pracowały Barbara Świstacka, Zofia Pasek i Monika Orkusz).
Wśród współczesnych twórczyń szkła artystycznego są zarówno wykładowczynie wrocławskiej ASP – Małgorzata Dajewska, Agnieszka Leśniak-Banasiak, Agnieszka Bar, ale też artystki Katarzyna Hałas i Aleksandra Kujawska.
Trzeba podkreślić, że pokaz w Muzeum Narodowym we Wrocławiu nie jest przeglądem wszystkich projektantek aktywnych w polskim wzornictwie minionych siedmiu dekad. – To mój osobisty wybór, który wiązał się też z dostępnością obiektów, możliwością ich identyfikacji, aby mieć pewność, że wyszły spod ręki danej artystki – tłumaczy kuratorka wystawy Barbara Banaś.
Dolny Śląsk już bez hut szkła
Autorstwo szklanych dzieł jest kluczowe, bo po upadku wielu hut szkła w Polsce (m.in. huty „Julia” w Szklarskiej Porębie, „Violetta” w Stroniu Śląskim, „Ząbkowice” w Dąbrowie Górniczej, „Hortensja” w Piotrkowie Trybunalskim, „Zawiercie” w Zawierciu) okazało się, że w większości przypadków nie zostały po nich żadne archiwa, w tym m.in. nazwiska autorów i autorek wykonywanych w danej hucie prac. W niektórych przypadkach Barbarze Banaś udało się ustalić autorstwo danych dzieł, ale po latach takie badania są coraz trudniejsze.
Oglądając piękne przedmioty wytworzone w polskich zakładach warto pamiętać, że podobnego urodzaju już nie uświadczymy. – Na Dolnym Śląsku, niegdyś zagłębiu hutniczym, dziś istnieje tylko Huta „Julia” i to w okrojonej wielkości, ponieważ działa wyłącznie zakład w Piechowicach będący w rękach prywatnych właścicieli. Wszystkie pozostałe zakłady zostały zlikwidowane. To bardzo smutne, że przemysł szklarski, który stanowił potęgę w tej części Europy, został całkowicie zniszczony, zrujnowany – ubolewa Barbara Banaś.
Polskie designerskie szkło od lat 40. XX wieku do XXI wieku
Wystawa „Szklane życiorysy. Polskie projektantki szkła (1945-2020)” to nie tylko prezentacja sylwetek i dzieł artystek szkła, to także przegląd zmieniających się trendów wzorniczych od lat 40. XX wieku do współczesnych.
Kuratorka podkreśla, że zależało jej, aby przybliżyć nie tylko losy artystek (ich biografie są wyeksponowane w każdej z sal), ale też to, jak zmieniał się status projektanta w hucie, jakie były realia ekonomiczne minionych lat, oczekiwania odbiorców i lista tego, co rzeczywiście było realizowane w produkcji, a co pozostało jako prototypy pokazywane tylko na wystawach i targach.
Eksponaty wypożyczono na wystawę m.in. z Muzeum Narodowego w Warszawie, Krakowie, zbiorów Instytutu Szkła w Krakowie, Huty Krakowskiej i z kolekcji prywatnych.
