Exhibit to dowód na europejski rasizm i zbrodnie kolonializmu. Poruszającą instalację, która pokazuje nie tylko historię, ale także odnosi się do współczesnej polityki migracyjnej UE, wyreżyserował Brett Bailey z RPA. W role ofiar i uchodźców wcielają się aktorzy.
Widzowie wchodzą na wystawę pojedynczo. W ciszy, o którą proszą organizatorzy, oglądają obiekty – zaaranżowane sceny w stylu XIX-wiecznych gabinetów osobliwości. Za czasów kolonialnych modne było przywożenie do Europy „dzikich”, których pokazywano na różnego rodzaju prezentacjach. W ten sposób pseudonaukowcy dowodzili swoich rasistowskich teorii o wyższości rasy białej nad innymi, legitymizując ekspansje kolonialne swoich państw.
Exhibit B jest kontynuacją Exhibit A, czyli instalacji pokazującej okropności, jakich dopuszczali się w Afryce kolonizatorzy z Niemiec i Austrii. „Exhibit B” pokazuje oblicze francuskiej i belgijskiej ekspansji w Kongo.
Oglądamy aktorów wcielających się w Pigmejów – zważeni i zmierzeni, zostali zapisani w tabelach, oznaczono odcień ich skóry. Stoją nieruchomo w spódniczkach z trawy, opasani krawieckim metrem. Zaglądamy w oczy aktorki, odbijającej się w lustrze – kobieta z łańcuchem niewolniczym na szyi siedzi na skraju łóżka swego pana, którego seksualne zachcianki musiała spełniać.
Po ścianami stoją mężczyźni ubrani zgodnie ze współczesną modą - to uchodźcy z Mali, Ghany, proszący o azyl w Europie. Obok nich znajdują się informacje na ich temat: numer, narodowość, numer paszportu, wiek. Imię i nazwisko znajdują się gdzieś na końcu tej listy, dla urzędników nie mają najwyraźniej żadnego znaczenia. Na fotelach lotniczych siedzi skrępowany i zaklejony tasmą inny uchodźca, deportowany z zachodniego świata do swojej ojczyzny.
Oglądamy też przepiękną półnagą kobietę – Hotentocką Wenus. Pokazywana była jako osobliwość z powodu swoich steatopygicznych pośladków. Spogląda łagodnie z obrotowego cokołu. Zza krat opatrzonych napisem „Nie karmić czarnych” zerka smutna kobieta. Jej historię można przeczytać w opisie sceny: wciela się w mulatkę, którą Apartheid w RPA na mocy ustawy o segregacji rasowej pozbawił białej matki, uznając małżeństwo jej rodziców za nieważne i zabraniając matce kontaktów z córką. Kolejna scena to mężczyzna o pobielonej twarzy z olbrzymim koszem silikonowych rąk. Belgijscy kolonizatorzy odcinali je robotnikom zatrudnionym przy zbiorze kauczuku, gdy nie spełniali wyśrubowanych norm zbioru.
Widzowie czytają z uwagą opisy scen. Czują się zażenowani, zaskoczeni, zawstydzeni. Po drugiej stronie jest przecież człowiek, ale sprowadzony do roli przedmiotu, osobliwości. Odebrano mu człowieczeństwo i zabrano wolność, wykorzystano. Skończyły się czasy kolonii, jednak rasizm nie zniknął, Europa odmawia mieszkańcom Afryki prawa do legalnego zamieszkania na jej terenie. Przypominają o tym postaci uchodźców.
Z ostatniej sali dochodzą anielskie głosy – to chór z Namibii. Złote śpiewające głowy przypominają o zbrodniach popełnionych przez niemieckiego doktora Eugena Fischera, który w imię rasistowskich eugenicznych idei odejmował głowy ludziom z plemienia Nama. Sfotografowane głowy z numerami wiszą nad śpiewakami. Ich pieśń jest czysta, łagodna i choć widzowie nie rozumieją słów pozostają przed nimi najdłużej. Muzyka jest jak katharsis, oczyszcza, daje nadzieję.
Choć Polska nie ma przeszłości kolonialnej Exhibit B dotyka naszego człowieczeństwa i wrażliwości. Brett Bail przywrócił godność ofiarom zbrodni kolonialnych, które za sprawą ignorancji białego człowieka straciły prawo głosu. Stały się anonimowym tłumem „dzikich”, mordowanych bezkarnie przez kolonizatorów. Pamięć o nich, ale także analiza współczesnych relacji Europy z krajami Trzeciego Świata, burzą naszą wygodną rzeczywistość, wprowadzają niepokój. Czujemy odpowiedzialność , a to pierwszy krok do tego, by bezmyślnie nie przyzwalać na łamiącą prawa człowieka politykę emigracyjną.
Agnieszka Kołodyńska
Exhibit B, Browar Mieszczański, ul. Hubska 44, wystawę pokazano w ramach Festiwalu Teatralnego Dialog-Wrocław 13,14 i 15 października.
