Pałac w Oleśnicy Małej, jeden z największych na Dolnym Śląsku. Niewykluczone, że na jego miejscu istniała w latach 1220-27 pierwsza na Dolnym Śląsku komandoria templariuszy.
Siedziba zakonników
Po likwidacji zakonu w 1312 r. jego majątek przejęli joannici, zwani również szpitalnikami lub kawalerami maltańskimi. W ich rękach znajdował się aż do sekularyzacji dóbr kościelnych w 1810 roku. W 1814 r. za zasługi w wojnie z Napoleonem posiadłość stała się własnością feldmarszałka Hansa Yorcka von Wartenburg. Do jego potomków pałac należał do 1945 r. Od roku 1955 jest siedzibą Zakładu Doświadczalnego Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.
Wewnątrz trzeba zobaczyć dawną salę biblioteczną z oryginalnym belkowanym stropem, kartusz herbowy Hansa Yorcka von Wartenburga oraz rokokowy piec kaflowy.
Pałac w Oleśnicy Małej, fot. R.M.Sołdek/UG Oława
Na zewnątrz, poza majestatyczną bryłą, kartuszami herbowymi, rzadkim wiatrowskazem w kształcie pawia na wieży Zofii, warto obejrzeć kamienne płyty średniowiecznego stołu sędziowskiego, nagrobek ulubionego konia feldmarszałka - Siwka z Möckern, i pomnik poległych podczas I wojny.
W pobliżu wejścia do kościoła św. Wawrzyńca stoi barokowa figura św. Jana Nepomucena i kamień pręgierzowy. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z 1733 r. i widok dawnego zespołu pałacowego.
Warto przejść się malowniczą aleją grabową, z wiekowymi dębami i ośmiobocznym mauzoleum rodziny Yorck von Wartenburg projektu znakomitego architekta Carla Gottharda Langhansa, tego samego, który zaprojektował berlińską Bramę Brandeburską i wrocławskie pałace Wallenberg-Pachaly oraz Hatzfeldtów.
To tylko jedna z atrakcji okolic Oławy.
Pałac ze sfinksami
Wejścia do pałacu w Jakubowicach strzegą dwa kamienne sfinksy. To pamiątka po Wilhelmie Beliseusie, archeologu, który w Jakubowicach się wychował, i który przez 40 lat prowadził prace wykopaliskowe w Egipcie. Okazały, trzykondygnacyjny i przykryty mansardowym dachem pałac ma wieżę zwieńczoną barokowym hełmem z latarnią.
Na południowej ścianie wieży widnieje zegar słoneczny. W środku zachował się kominek oraz w pięknej ramie – stare, kryształowe, fazowane lustro, wsparte na giętej konsolce. Do pałacu przylega dziewiętnastohektarowy park w stylu angielskim. Jego założenie oparte jest na osi widokowej, którą tworzy prostokątny staw z biegnącymi po jego bokach alejami parkowymi.
Pałac w Jakubowicach, fot. R.M. Sołdek/UG Oława
Zachowały się pomnikowe dęby, wiązy, graby, lipy drobnolistne oraz dwa rzadkie platany kloniste i tulipanowiec amerykański oraz ruiny mauzoleum Szwarzów – dawnych właścicieli pałacu i ceglana kolumna upamiętniająca poległych w czasie I wojny synów Szwarzów.
Wioski z tysiącletnią przeszłością
W gminie Oława jest wiele miejscowości, które powinny odwiedzić osoby interesujące się badaniem dawnych dziejów. Część z wsi w okolicy Oławy może szczyć się co najmniej tysiącletnią historią.
Niepozorna, cicha wieś Sobocisko, to prehistoryczna osada. Świadczą o tym znaleziska odkryte na celtyckim cmentarzysku, kryjącym również groby ludności kultury łużyckiej oraz groby wczesnośredniowieczne.
Sobocisko było miejscem targowym, przez wieś przebiegał szlak handlowy z Ołomuńca, przez Nysę, do Wrocławia. Niewykluczone, iż odbywały się tutaj w soboty targi, na co wskazuje nazwa.
Warto zobaczyć gotycki kościół Wniebowzięcia NMP z pierwszej połowy XIV w. z późnobarokowym ołtarzem głównym zawierającym obraz Matki Boskiej Wniebowziętej w otoczeniu aniołów. Z tego samego czasu pochodzi drewniana polichromowana ambona, której szczyt zdobi figura anioła.
Sobocisko, fot. Joanna Szulżyk/ UG Oława
Ryczyn to dawny gród obronny, który strzegł przeprawy przez Odrę i wiodących tamtędy szlaków. Prawdopodobnie jeden z grodów Ślężan, które wymienił ok. 850 r. Geograf Bawarski. Jedynym śladem świetności są doskonale zachowane kilkumetrowej wysokości wały.
Po raz pierwszy wspomniano o nim w 1093 r. w czeskiej kronice Kosmasa. W 1103 r. był oblegany przez Bożywoja czeskiego i Świętopełka morawskiego, a w 1109 r. zagrodził drogę na Kraków wojskom cesarza Henryka V. Do XIII w. pozostawał jednym z najważniejszych grodów kasztelańskich.
W Ryczynie rezydowali biskupi wrocławscy. Podobno w latach 1000-10 przebywał tu św. Andrzej Świerad. W latach 30. XI wieku Ryczyn, który nie uległ nawrotowi pogaństwa, dał schronienie uchodzącemu z Wrocławia biskupowi.
W 1390 r. książę Ludwik brzeski zorganizował ekspedycję dla odnalezienia grobów legendarnych biskupów, czym zapoczątkował wykopaliska archeologiczne w Polsce. Wraz z utratą znaczenia brodu przez Odrę gród przestał pełnić swą rolę i w 1340 r. opustoszał. Wieś wraz z kościołem została zniszczona w 1474 r.
Na przełomie lat 50. i 60. XX w. prowadzono we wsi prace archeologiczne. Na cmentarzysku natrafiono na kilkadziesiąt ludzkich szkieletów. Obok cmentarzyska odkryto relikty kościoła z przełomu XIV-XV w. oraz pozostałości wcześniejszego drewnianego kościoła i wykopy księcia Ludwika.
Barokowe ozdoby
Także wieś Osiek to miejsce warte zobaczenia. Uwagę przyciąga gotycko – barokowy kościół św. Marii Magdaleny wzniesiony ok. 1540 r. na miejscu XIII-wiecznego kościoła, a następnie powiększony i rozbudowany w 1755 r. We wnętrzu jednonawowej świątyni podziwiać można wykonany z drewna polichromowanego barokowy ołtarz główny z obrazem patronki.
Kościół w Osieku, fot. MarzejkoMedia, kadr z filmu "Ziemia Oławska"/UG Oława
Z tego samego okresu pochodzi marmurowa chrzcielnica, ołtarze boczne, ambona i prospekt organowy. W południowej ścianie prezbiterium zachowały się wykonane z piaskowca barokowe płyty nagrobne Jerzego Ernsta i Moniki von Rostock.
Oławska gmina posiada szereg innych ciekawych zabytków architektury oraz liczne osobliwości:
- kościół św. Jana w Marszowicach o szkieletowej konstrukcji, wzniesiony w 1335 r., z ołtarzem ze sceną chrztu Chrystusa z ok. 1500 i nagrobek rycerza z 1600 r.
- w północnej części wsi, na krawędzi dawnego parku sterczą ruiny neogotyckiego pałacu z przepiękną, ośmioboczną wieżą. Przed 1741 r. marszowicki pałac znalazł się w rękach rodziny Hubrigów lub Hubrichów. W 1741 r., podczas oblężenia Oławy, był kwaterą króla Prus – Fryderyka II. Od 1833 r. stanowił własność rodu von Eicke und Polwitz.
- pojoanickie kościoły w Owczarach i Niemilu.
- w kościele św. Marcina w Owczarach zwraca uwagę okazały barokowy ołtarz główny oraz kilka gotyckich detali kamieniarskich.
- Natomiast w kościele św. Katarzyny w Niemilu – tablica fundacyjna z 1706 r. komtura joanitów, radcy dworu i szambelana cesarza barona von Tsschetschu-Mettich. Charakter świątyni w Niemilu podkreślają widniejące na obramieniach okien krzyże maltańskie oraz donośny ton spiżowego dzwonu z 1472 r. – jednego z najstarszych w Polsce.
Kościół w Niemilu, fot. MarzejkoMedia, kadr z filmu "Ziemia Oławska"/UG Oława
Równie interesujący jest kryty gontem kościół Znalezienia Krzyża Świętego w Godzikowicach z XVII-wiecznym zegarem słonecznym, gotycką chrzcielnicą i granitową płytą nagrobną z herbem rodziny Sachenkirch z XIV w.
Pasjonaci tajemnych historii powinni zajrzeć do kościoła św. Antoniego w Chwalibożycach z XIII w. Mimo wielokrotnej przebudowy zachował on nastrój świątyni z czasów templariuszy – fundatorów kościoła. Pamiątką po nich jest usadowiony na szczycie prezbiterium kamienny krzyż z ramionami w kształcie lilii.
Interesujący jest też szachulcowy kościół Matki Boskiej Anielskiej w Bystrzycy z barokową nastawą ołtarza głównego zdobioną motywami z liści akantu. W ołtarzu obraz z patronką świątyni i umieszczony w szczycie obraz Trójcy Świętej z końca XVIII w.
Warto zobaczyć też ruiny wiatraka typu holenderskiego spod Owczar z ok. 1870 r., liczne kapliczki przydrożne, krzyże pokutne w Niwniku i Jankowicach oraz kalwarie usytuowane pod Niemilem i Oleśnicą Małą.
Łęgi, dęby i raj dla ornitologów
Miłośników aktywnej turystyki zainteresują rezerwaty przyrody: Zwierzyniec, Kanigóra, Grodziska Ryczyńskie i Leśna Woda, które charakteryzują się różnorodnością i bogactwem form przyrodniczych.
Pełnia ich rozwoju przypada na wiosnę, wtedy napotkamy m.in. śnieżyczkę przebiśnieg, zawilca gajowego, konwalię majową. A przy odrobinie szczęścia zobaczymy dzika, sarnę, wiewiórkę, myszołowa, jastrzębia, drozda śpiewaka, słowika rdzawego oraz dzięcioła dużego.
Zwierzyniec leży na terenie zalewiska Odry i chroni naturalny las – łęg jesionowo-wiązowy. Nazwa nawiązuje do dawnej osady rybackiej i myśliwskiej i odnosi się do czasów, kiedy nadodrzańska puszcza stanowiła ostoję zwierzyny łownej.
Ryczyn, fot. Joanna Szulżyk UG Oława
Kanigóra rozpościera się w północnej części kompleksu między Odrą a jej prawobrzeżnym dopływem – Smortawą. Zajmuje nieco ponad pięć hektarów. Na jego terenie występują piękne okazy starodrzewia, stanowiące pomniki przyrody. Dominuje dąb szypułkowy w wieku do 260 lat, osiągając wysokość 25 m i ponad 4 m obwodu. Osobliwością jest obecność nietoperzy: borowca wielkiego, karlika malutkiego i nocka dużego.
Grodziska Ryczyńskie znajdują się w wilgotnym lesie; 4,5 km od Bystrzycy i 10 km od Oławy. Ten rezerwat archeologiczno-leśny obejmuje dwa prastare grody słowiańskie, pozostałość po legendarnym Ryczynie. Ochronie prawnej podlega również pomnikowy drzewostan, pozostałość po kompleksie lasów łęgowych. Obserwowano tutaj bociana czarnego – ptaka rzadkiego, chronionego, niezwykle płochliwego i unikającego ludzi.
Leśną Wodę ustanowiono dla ochrony mieszanego lasu naturalnego. Wchodzi w skład Stobrawskiego Parku Krajobrazowego. Leży na granicy województw: opolskiego i dolnośląskiego i ma blisko 21 hektarów.
Rezerwat obejmuje wielopiętrowy, wiekowy drzewostan. Najciekawsze rośliny zielne prawnie chronione to: rzadka lilia złotogłów, przytulia wonna, bluszcz pospolity, konwalia majowa i kruszyna pospolita.
Tekst: Zbyszek Jakubowicz, UG Oława
Jak dojechać?
Samochodem: wyjazd z Wrocławia drogą krajową 94 w kierunku Opola. Odległość 26 km, czas przejazdu 40-50 minut.
Pociągiem: wyjazd z dworca Wrocław Główny (w kierunku Opola, Krakowa). Odległość 27 km, czas przejazdu 20-25 minut.
Źródło: materiały prasowe Gmina Oława
