Najważniejszy zabytek Brzegu Dolnego to Pałac Hoymów, który przebudowywał i rozbudowywał Carl Langhans, projektant m.in. Bramy Brandenburskiej w Berlinie.
Sam obiekt powstał sto lat wcześniej, w II połowie XVII wieku, gdy zaczynała się historia Brzegu Dolnego jako miasta. Wówczas to baron Georg Abraham von Dyhrn kupiwszy wieś, w niedalekim sąsiedztwie istniejącego folwarku wybudował barokowy pałac, który stał się siedzibą jego rodu.
Baron von Dyhrn u cesarza Leopolda I wystarał się o prawa miejskie dla osady. Tak powstał Dyrhnenfurth.
Rynek w Brzegu Dolnym, fot. UM Brzeg Dolny
Klimat jak z bajek Walta Disneya
Sto lat później, gdy właścicielem miasta został minister Śląska hrabia Karl Georg von Hoym, zamienił pałac w imponujący kompleks. Zaangażował do tego Carla Gottharda Langhansa, architekt Fryderyka II Wielkiego. Langhans powiększył rezydencję o 67-hektarowy park w stylu angielskim. Kompleks parkowy przyozdabiały budowle rekreacyjne: pawilon kąpielowy, herbaciarnia, winiarnia, domek winny, młyn i leśniczówka. Stworzył też oficynę pałacową, zwaną małym pałacem Langhansa.
Pałac w Brzegu Dolnym, fot. archiwum UM Brzeg Dolny
Przede wszystkim jednak słynny architekt przebudował pałac, który do dziś jest ozdobą miasta. Ale liczne spiczaste wieżyczki, nadające mu klimat jak z bajek Walta Disneya, można oglądać dziś jedynie na starych pocztówkach. W czasie II wojny światowej Brzeg Dolny był strategicznym punktem gospodarki wojennej III Rzeszy. Zdecydowano o zbudowaniu tu zakładów „Anorgana”, które produkowały bojowe środki chemiczne, takie jak tabun i sarin, stanowiące wsad do tych i pocisków artyleryjskich.
W czasie walk o miasto pałac Hoymów spłonął, a po odbudowie po wieżyczkach zostały tylko półokrągłe wykusze w narożnikach. Obecnie w pałacu działa Dolnobrzeski Ośrodek Kultury oraz Urząd Miasta i Gminy. Na tyłach pałacu z pięknego klasycystycznego tarasu pięknie prezentuje się zakole Odry.
W części ogromnego pałacowego parku, który zajmuje sporą część centrum miasta, urządzono stadion miejski i korty tenisowe. Ale w samym środku znajduje się mauzoleum ostatnich właścicieli miasta autorstwa berlińskiego architekta Fryderyka Gilly’ego. Grobowiec, w którym spoczął Karl Georg von Hoym oraz jego potomkowie, przypomina antyczną świątynię.
Mauzoleum Karla Georga Heinricha von Hoyma w Brzegu Dolnym, Wikimedia
Warto stąd przejść się na południowo-zachodni skraj parku, do ośmiobocznej kaplicy cmentarnej św. Jadwigi. Ufundowana przez założyciela miasta, barona von Dyhern, powstała w 1665 r. w miejscu, gdzie znajdował się kamień, na którym według tradycji w XIII w. odpoczywała św. Jadwiga Śląska w drodze ze stolicy książęcej w Legnicy do klasztoru w Trzebnicy.
Godzięcin
Nie pożałuje ten, kto z Brzegu Dolnego wyruszy na północny skraj gminy, do Godzięcina. Prawdziwą perełką architektoniczną jest tu jeden z najstarszych kościołów o konstrukcji szachulcowej na Dolnym Śląsku. Zbudowano go w 1583 r. Ołtarz to drewniany tryptyk przedstawiający ostatnią wieczerzę w części głównej oraz Jana Chrzciciela po prawej i Mojżesza po lewej stronie. Drewniana dzwonnica przy kościele powstała blisko dwa wieki później. Była wyższa od kościoła, ale po pożarze przebudowano ją. Przy kościelnym murze rośnie pomnikowa lipa, licząca sobie ok. 300 lat.
Godzięcin, Kościół filialny Najświętszego Serca Pana Jezusa - fotopolska.eu, Wikimedia
Więcej pomników przyrody (dęby, cisy, tulipanowce amerykańskie itp.) rośnie w przypałacowym parku. Sam pałac przebudowano pozbawiając go historycznych walorów, dziś mieści się w nim dom dziecka.
Parki zabytkowe w Godzięcinie, podobnie jak parki Pogalewie Małym oraz Żerkowie, zostały wpisane do rejestru zabytków. Natomiast na granicy z gminą Oborniki Śląskie, na północny-wschód od wsi Jodłowice leży utworzony 1958 roku rezerwat „Jodłowice”. Chroni on jodłowy bór mieszany o charakterze puszczańskim. W jego skład wchodzą świerki, dęby, modrzewie i sosny. Przy wschodniej granicy rezerwatu leży głaz narzutowy tzw. Głaz Romera, który jest nieożywionym pomnikiem przyrody.
