Wrocławskie dzieło upamiętni wyzwolenie Bredy przez Polaków

29 października 2019 r. Breda – od 1991 r. miasto partnerskie Wrocławia – będzie obchodziła 75. rocznicę wyzwolenia spod niemieckiej okupacji przez żołnierzy 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. W tym dniu dojdzie do uroczystego otwarcia, ufundowanej przez władze Bredy i jej mieszkańców, nowej instytucji kultury pod nazwą Memoriał gen. Maczka. Będzie ona łączyła funkcje muzeum, centrum dokumentacyjnego, edukacyjnego i ośrodka współpracy polsko-holenderskiej.

Władze Bredy zwróciły się również do Wrocławia z prośbą o symboliczny dar z okazji tej rocznicy i ufundowanie dzieła sztuki, rzeźby lub instalacji rzeźbiarskiej, która zostanie wzniesiona w ścisłym centrum, w pobliżu siedziby władz holenderskiego miasta. Obiekt ten ma stać się motywem, nawiązującym do historycznych wydarzeń, artystycznym znakiem pamięci i wdzięczności, a także symbolem Memoriału gen. Maczka, które zostanie zlokalizowane poza centrum miasta.

Polski żołnierz z 1. Dywizji Pancernej witany w Bredzie w 1944 r. po jej wyzwoleniu, fot. domena publiczna, commons.wikimedia.org

O tym, że Wrocław wesprze artystycznie plany swojego holenderskiego partnera, prezydent Rafał Dutkiewicz zadeklarował podczas swojej wizyty w Holandii ponad rok temu z okazji obchodów 73. rocznicy wyzwolenia Bredy przez polskich żołnierzy.

Dwuetapowy konkurs

We Wrocławiu został ogłoszony konkurs na projekt dzieła sztuki (rzeźby lub instalacji artystycznej) z okazji 75-lecia wyzwolenia Bredy w Holandii przez 1. Dywizję Pancerną gen. Stanisława Maczka w 1944 r. 

W I etapie 19 października 2018 r. Sąd Konkursowy dokonał wyboru pięciu najlepszych koncepcji prac – biorąc pod uwagę atrakcyjność oraz realność proponowanych rozwiązań –  których autorzy zostali zaproszeni do II etapu i złożenia prac konkursowych, tj. dodatkowo makiety, modelu rzeźby oraz plansz. Konkurs był prowadzony przy zachowaniu zasady anonimowości.

Jurorzy podczas obrad, od lewej: prof. Waldemar Wawrzyniak, prof. Jacek Dworski, prof. Michał Jędrzejewski i prof. Leon Podsiadły  

Oceniający nie mieli informacji o autorach złożonych koncepcji i prac konkursowych (były oznaczone numerami). Ich nazwiska poznali dopiero 12 grudnia 2018 r., gdy odbywał się II etap konkursu, po obradach, w czasie których wyłonili zwycięski projekt. 

Po prawej: Marianne de Bie – wiceburmistrz Bredy, obok: Rebecca Nelemans – członkini Sądu Konkursowego

To będą ślady pamięci

Sąd Konkursowy w składzie: prof. Janusz Kucharski (przewodniczący), prof. Jacek Dworski, prof. Michał Jędrzejewski, prof. Leon Podsiadły, prof. Waldemar Wawrzyniak, Piotr Fokczyński – Architekt Miasta Wrocławia oraz przedstawiciele Bredy – Rebecca Nelemans, historyk sztuki, i Ton van Beek, architekt, biorąc pod uwagę atrakcyjność proponowanych rozwiązań i kierując się kryteriami określonymi w regulaminie konkursu, przyznał:

• I miejsce i 25 tys. zł pracy opracowanej przez Tomasza Tomaszewskiego z Wrocławia. Uzasadnienie: Nagrodę przyznano za subtelne i czytelne ujęcie historii wyzwolenia Bredy. Minimalistyczna forma, oparta na jednoznacznym odwołaniu, składa hołd wyzwolicielom, ale także otwarta jest na różne, inne skojarzenia. Zastosowane środki wyrazu i materiały bardzo dobrze wpisują projekt w otoczenie, prowokując do przejścia ścieżką parkową przez ścieżkę historii.

I miejsce w konkursie

• II miejsce i 15 tys. zł praca opracowana przez Michała Gdaka i Otylię Śleziak z Kielc. Uzasadnienie: Nagrodę przyznano za próbę nawiązania ciekawych relacji przestrzennych z otoczeniem, w szczególności z kaplicą maryjną po drugiej stronie ulicy, ale także za dobre uzupełnienie już istniejących w Bredzie pomników. Zastosowane nowoczesne środki wyrazu pozostawiają jednak wątpliwości co do czytelności historycznego przekazu, a także zagadnień konstrukcyjnych i użytkowych.

II miejsce w konkursie

Pozostałe trzy prace, za które otrzymali po 8 tys. zł brutto, opracowali:

• Jan Kuka z Katowic i Michał Dąbek z Krakowa
• Barbara Getter i Andrzej Getter z Krakowa
• Barbara Olech i Wojciech Olech z Wrocławia

Wyniki konkursu zostały ogłoszone w Sali Wójtowskiej Starego Ratusza przez dyrektora Wydziału Kulturu UM Wrocławia Jerzego Pietraszka, w obecności wiceprezydent Wrocławia Renaty Granowskiej oraz wiceburmistrz Bredy Marianne de Bie, a także członków Sądu Konkursowego.

Idea zwycięskiego projektu wg jego twórcy

Tomasz Tomaszewski do zaprezentowanego modelu i plansz swojej koncepcji dołączył również jej opis. Czytamy w nim m.in.:

„Praca polega na zapisaniu pamięci o wyzwoleniu miasta poprzez ślad na posadzce. Wyzwolenia dokonała 1. Dywizja Pancerna dowodzona przez generała Stanisława Maczka. Manewr uderzenia od niebronionej strony oszczędził miasto i mieszkańców. Czołg dowódcy to brytyjski Cromwell VIII. Ślad tej właśnie maszyny stanowiłby rysunek na powierzchni granitowej posadzki. Chodzi głównie o rozmiar maszyny (szerokość – 3 m). Rysunek pojawiałby się i zanikał na granitowej posadzce z kostek (...) i na płycie memorialnej, która stanowi fragment traktu. Wgłębienia stanowiłyby płaskorzeźbę o zróżnicowanym stopniu odciśnięcia, czasem subtelną aż do zaniku, czasem wyraźniejszą. Bardziej widoczny jest fragment na tablicy – nie konkuruje z rysunkiem fug między kostkami.

Wiceprezydent Wrocławia Renata Granowska i dyr. Wydziału Kultury Jerzy Pietraszek przy zwycięskim projekcie

(...) Na płycie memorialnej umieszczony jest tekst o wyzwoleniu miasta z datą i logo dywizji (wersja językowa niderlandzka i polska). Ślad ma być tak poprowadzony, żeby nie wpłynąć na walory komunikacyjne. Walory plastyczne pracy potrafi zmienić i podkreślić pogoda, np. w czasie deszczu pojawiłby się ciąg małych, geometrycznych kałużek, praca wzmocniłaby się i działała pewną zamierzoną niezwykłością. Mamy też sens pozaplastyczny takiego wyrażania pamięci. Teren wymagałby pewnej dbałości. Czyszczenie osadów z wgłębień byłoby rytuałem pielęgnowania pamięci”.