Z okazji setnej rocznicy urodzin „kuriera z Warszawy” Senat Rzeczpospolitej rok 2014 ustanowił Rokiem Jana Nowaka-Jeziorańskiego. We wrocławskim Ossolineum przechowywane jest jego archiwum, a Zakład Narodowy włącza się w ogólnopolskie obchody.
Urodzony w Berlinie jako Zdzisław Antoni Jeziorański (Jan Nowak to nazwisko konspiracyjne) młodość spędził w Warszawie i Poznaniu. W czasie II wojny światowej trzykrotnie przedostał się do Londynu z informacjami dotyczącymi życia w okupowanej Polsce. Był wieloletnim dyrektorem Radia Wolna Europa, pełnił funkcję dyrektora Kongresu Polonii Amerykańskiej, jako konsultant Narodowej Rady Bezpieczeństwa USA współpracował z czteroma kolejnymi prezydentami Stanów Zjednoczonych. Do Polski pierwszy raz po wojnie przyjechał w 1989 r., na stałe wrócił w 2002 r. Zmarł w styczniu 2005 r. w Warszawie. Jednak wiele razy bywał we Wrocławiu, był inicjatorem powołania Kolegium Europy Wschodniej.
Ossolineum przejęło całe jego archiwum.
- Znajdują się w nim dokumenty z okresu wojennego, prywatne archiwum z czasów, kiedy był dyrektorem Radia Wolna Europa, w tym między innymi obszerna korespondencja z Jerzym Giedroyciem, Gustawem Herlingiem-Grudzińskim, Witoldem Gombrowiczem, Kazimierzem Wierzyńskim. Do tego jest jeszcze ogromny zbiór z okresu amerykańskiego. Plus kolekcja obrazów, m.in. Matejki, Norblina, Brandta, grafik, zbiorów numizmatycznych, dokumentów historycznych – mówi Mariusz Urbanek, kierownik działu Gabinety Świadków Historii w Ossolineum. – Zdecydował na przekazanie zbiorów Ossolineum, bo wiedział, że to instytucja, która nie pozwoli na ich rozproszenie, fachowo zajmie się ich opracowaniem oraz wydaniem. Staną się one także podstawą wystawy dotyczącej najnowszej historii Polski.
Kolekcja jest już skatalogowana i podzielona na działy. Ukazała się już korespondencja Nowaka-Jeziorańskiego z Giedroyciem, oraz tom dotyczący wejścia Polski do NATO, w co były szef RWE był bardzo zaangażowany.
W połowie roku gotowy będzie komiks dotyczący wojennych przeżyć Nowaka-Jeziorańskiego. – Był jednym z trzech kurierów polskiego państwa podziemnego, obok Jana Karskiego i Jerzego Lerskiego, dzięki którym Zachód wiedział, co dzieje się w Polsce – mówi Urbanek. – To najbardziej przygodowy etap w życiu Nowaka-Jeziorańskiego, a komiks to najlepsza formuła do jego opowiedzenia. Oczywiście, znajdzie się w nim fragment o tym, że bohaterski kurier z Warszawy, nie potrafił jeździć na rowerze. Okazało się to podczas ucieczki przez Niemcy i Szwajcarię, kiedy część drogi miał na nim przejechać. A przy pierwszym skoku ze spadochronem złamał rękę. Nie był typem sportowca, co dodaje mu tylko cech zwykłego człowieka, ale w niczym nie umniejsza jego zasług.
Jesienią ukaże się biografia Jana Nowaka-Jeziorańskiego złożona z opowieści osób, które go znały, m.in. Zdzisława Najdera, byłego szefa Radia Wolna Europa, Zbigniewa Brzezińskiego, doradcy ds. bezpieczeństwa amerykańskiego prezydenta Jimmy’ego Cartera, Władysława Bartoszewskiego, Adolfa Juzwenki, pracowników RWE.
Mariusz Urbanek: - Nowak-Jeziorański po II wojnie nadal był żołnierzem i kontynuował walkę o wolną Polskę, tylko innymi metodami. Całe życie podporządkował Polsce, był przykładem nowoczesnego patrioty.
wto
