Tegorocznym laureatkom przyszło żyć w innych czasach niż te, w których działał Jan Nowak-Jeziorański. Jednak w innych tylko z pozoru. Bo ich ojczyzna, Białoruś, pozostaje autorytarną wyspą na mapie demokratycznej w przeważającej części Europy. To wciąż obszar, gdzie walkę o państwo będące dobrem wspólnym wszystkich mieszkańców rozpędza się gumowymi pałkami i gazem łzawiącym.
Swietłana Cichanouska, Maryja Kalesnikawa i Wołha Kawalkowa połączyły siły w podobnie szczytnym celu, co przed laty legendarny Kurier z Warszawy.
W imię walki o prawa człowieka Białorusinki podjęły się trudnego i mocno ryzykownego zadania. Mąż Cichanouskiej przebywa w więzieniu, a ona na emigracji – zastraszana i inwigilowana. Jak podkreśla, nie jest zawodową polityczką, niemniej próbuje wokół siebie zjednoczyć naród, podtrzymywać w nim ducha protestu, wojować o sprawiedliwość i demokratyczne wartości. Przy tym zamierza być wierna procedurom i wytrwać do momentu, w którym nowy przywódca Białorusi zostanie wybrany zgodnie z zachodnimi standardami.
Tegorocznym nagrodzonym Polska jest niezwykle bliska. Odwołują się do wschodnioeuropejskich doświadczeń walki o prawa człowieka. Mówią o „Solidarności” i dokonaniach polskiej opozycji demokratycznej. Wreszcie powołują się na doświadczenie trudnej i „wyboistej” drogi transformacji.
- To niezwykle symboliczne, że w dniach, gdy cały świat patrzy w kierunku niepokojących wydarzeń na Białorusi, we Wrocławiu laureatkami tegorocznej Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego zostają kobiety, które walczą o niepodległość swojej ojczyzny – podkreśla Jacek Sutryk, prezydent Wrocławia.- Swietłana Cichanouska, Maryja Kalesnikawa i Wołha Kawalkowa to bohaterki w najlepszym tego słowa znaczeniu, bo demokrację oraz prawa człowieka przedkładają nad własne bezpieczeństwo. Walczą nie tylko o swój kraj, lecz o całą Europę. A nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego jest nie tylko słowem „dziękujemy” za dotychczasowe działania, lecz także wyrazem naszej solidarności i naszego szacunku dla całej białoruskiej opozycji. Wspieramy Was, jesteśmy z Wami, miejsce Białorusi jest w demokratycznej Europie – dodaje.
Adolf Juzwenko, dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, a jednocześnie członek sądu konkursowego Nagrody, prognozuje, że starania białoruskiego ruchu dążącego do wyzwolenia kraju przyniosą niebawem skutek.
– Do tej pory kierowaliśmy się zasadą, że nagradzamy indywidualnie. Odstąpiliśmy jednak od reguły, bo białoruski ruch wolności jest bardzo specyficzny. Dał znać całemu światu, że stawia czoła tyranowi, którego interesuje przede wszystkim władza. I to właśnie trzy panie, Swietłana Cichanouska, Maryja Kalesnikawa i Wołha Kawalkowa podjęły tę wyjątkowo trudną walkę – z tyranem, który zrezygnował z suwerenności i oddał Białoruś Rosji Putina. Sądzę, że wcześniej czy później ten ruch się zdynamizuje. Pamiętajmy, że kobiety, które odegrały w nim tak znakomitą rolę, mają wpływ na kształtowanie rodzin i dzieci. Z czasem pojawi się legenda tego ruchu i Łukaszenka będzie zmuszony złożyć broń. On wciąż ma władzę, lecz nie ma suwerenności. To nie daje gwarancji długiego trwania – podkreśla dyr. Juzwenko.
W tym roku galę pokaże telewizja TVN24, a poprowadzi ją Piotr Kraśko. Transmisja o godz. 20.00. Patronem medialnym Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego, oprócz TVN24, jest także dziennik „Rzeczpospolita".
LAUREATKI 2021
Swietłana Cichanouska
urodziła się w 1982 roku w Mikaszewiczach. Jest liderką demokratycznej opozycji na Białorusi. W wyborach prezydenckich w 2020 roku stanęła do walki z autokratycznym prezydentem Ałaksandrem Łukaszenką i zdaniem wielu obserwatorów odniosła w nich zwycięstwo.
W roli kandydatki w wyborach na prezydenta Białorusi Swietłana Cichanouska zastąpiła swojego męża Siarhieja Cichanouskiego, aresztowanego za polityczne aspiracje. Wyniki wyborów zostały sfałszowane, a protesty spotkały się z nieuzasadnionymi aktami przemocy ze strony organów władzy państwowej. Te wydarzenia sprawiły, że Swietłana Cichanouska stała się liderką demokratycznego ruchu opozycyjnego i poprzez swoją działalność zarówno w kraju, jak i za granicą w ogromnym stopniu przyczyniła się do propagowania idei wprowadzania demokratycznych zmian na Białorusi.
Po tym, jak białoruskie władze zmusiły ją do wyjazdu na Litwę, Swietłana Cichanouska spotkała się ze światowymi przywódcami w celu skoordynowania wspólnych międzynarodowych działań przeciwko autorytarnemu reżimowi i zapewnienia, że głos mieszkańców Białorusi zostanie usłyszany przez społeczność międzynarodową.
W uznaniu kierowanej przez Swietłanę Cichanouskiej walki mieszkańców Białorusi o wolność i demokrację, w 2020 roku Parlament Europejski przyznał jej oraz innym działaczom demokratycznej opozycji prestiżową nagrodę im. Sacharowa. Swietłana Cichanouska jest również laureatką innych międzynarodowych nagród doceniających jej odwagę w walce z autorytarnym reżimem Łukaszenki, m.in.: GLOBSEC Freedom Award, Nagrody Platformy Europejskiej Pamięci i Sumienia oraz Nagrody Wolności duńskiego dziennika „Politiken”.
Wołha Kawalkowa
urodziła się w 1984 roku w Mińsku. Jest absolwentką Akademii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Białorusi oraz Republikańskiego Instytutu Zaawansowanych Studiów i Przekwalifikowania Personelu Ministerstwa Pracy i Ochrony Socjalnej. Ukończyła również Wschodnioeuropejską Szkołę Studiów Politycznych, a także szkolenie w zakresie walki z korupcją w Transparency International School on Integrity.
Zajmowała się badaniami nad tworzeniem i funkcjonowaniem aparatu państwowego i instytucji publicznych oraz sposobami rozwiązywania różnego rodzaju problemów społecznych w Niemczech, Francji, Norwegii, Szwecji, Austrii, Hiszpanii, Armenii, Gruzji, na Litwie, Ukrainie i Słowacji.
Pracowała w służbie cywilnej w departamentach ochrony socjalnej i polityki mieszkaniowej, prowadziła wykłady na temat ustawodawstwa w zakresie prawa pracy i mieszkalnictwa, pracowała jako prawniczka dla firmy budowlanej, pełniła funkcję przewodniczącej zarządu konsumenckiej kooperatywy mieszkaniowo-budowlanej w Mińsku.
Wołha Kawalkowa jest inicjatorką i liderką kampanii społecznych na rzecz opracowywania i popierania zmian legislacyjnych m.in. w takich obszarach jak opieka zdrowotna, walka z alkoholizmem, system emerytalny, system sądownictwa i funkcjonowanie organów ścigania, zmiany w artykule 328 kodeksu karnego czy prawo wyborcze.
Była jedną z koordynatorek kampanii „Prawo do wyboru 2020” na rzecz dopuszczenia niezależnych obserwatorów do monitorowania przebiegu wyborów. Uczestniczyła w prawyborach prezydenckich 2020 z ramienia zjednoczonych demokratycznych sił Białorusi. W czasie wyborów była bliską współpracowniczką Swietłany Cichanouskiej.
Jest członkinią prezydium Rady Koordynacyjnej ds. Przekazania Władzy na Białorusi, a także współprzewodniczącą partii Białoruska Chrześcijańska Demokracja (członek Europejskiej Partii Ludowej).
W 2020 roku została laureatką nagrody im. Sacharowa.
Aresztowana 25 sierpnia 2020 r., 4 września została siłą deportowana do Polski.
Maryja Kalesnikawa
urodziła się w 1982 roku w Mińsku. Od dzieciństwa interesowała się muzyką klasyczną – ukończyła Białoruską Państwową Akademię Muzyczną w Mińsku w klasie fletu i dyrygentury. W 2007 roku wyjechała do Niemiec na studia w Państwowej Wyższej Szkole Muzyki i Sztuk Scenicznych w Stuttgarcie na Wydziale Muzyki Dawnej i Współczesnej.
Była zaangażowana w powstanie wyjątkowych projektów międzynarodowych realizowanych w Niemczech i na Białorusi, m.in. serii wykładów „Lekcje muzyki dla dorosłych”.
W maju 2020 roku Maryja Kalesnikawa podjęła jedną z najważniejszych decyzji w swoim życiu – dołączyła do sztabu Wiktara Babaryki. Po nielegalnym aresztowaniu Wiktara i Eduarda Babaryków, ta flecistka i dyrektorka artystyczna centrum kultury OK16 stanęła na czele sztabu i stała się twarzą białoruskiej opozycji.
Razem z Weroniką Cepkało poparła kandydaturę Swietłany Cichanouskiej w wyborach prezydenckich. Zjednoczone sztaby wyborcze obrały wspólne cele, m.in. wezwanie do głosowania 9 sierpnia, udział w obserwowaniu wyborów oraz zwolnienie z aresztu osób skazanych z powodów politycznych i gospodarczych. Tysiące Białorusinów przychodziły na spotkania organizowane przez połączone sztaby, a oficjalna pikieta w parku Przyjaźni Narodów była największym wiecem na Białorusi od 1991 roku.
Po wydarzeniach w dniach 9-12 sierpnia, Maryja jako jedyna z całego zespołu pozostała na Białorusi i weszła w skład prezydium Rady Koordynacyjnej ds. Przekazania Władzy na Białorusi. Odwiedziła wiele miast, gdzie swoim przykładem udowadniała, że każdy może zmieniać przyszłość swojego kraju. Maryja zawsze podkreśla potrzebę pokojowego wyrażania sprzeciwu i konieczności dialogu o odpowiedzialności i wolności wyboru każdego Białorusina.
7 września 2020 roku Maryja Kalesnikawa została porwana w centrum Mińska przez niezidentyfikowanych sprawców. Następnego dnia informacja o jej zatrzymaniu dotarła do wiadomości publicznej. Przez 8 miesięcy była bezprawnie przetrzymywana w oczekiwaniu na proces, ale w dalszym ciągu wspierała białoruską opozycję, wysyłając z aresztu listy. Postawiono jej następujące zarzuty na podstawie trzech artykułów białoruskiego kodeksu karnego: udział w zmowie w celu przejęcia władzy w kraju metodami sprzecznymi z konstytucją, utworzenie i kierowanie organizacją ekstremistyczną oraz publiczne wzywanie do działań zagrażających bezpieczeństwu narodowemu.
Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego
przyznawana jest od 2004 roku i została ustanowiona przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego, miasto Wrocław, Kolegium Europy Wschodniej, Uniwersytet Wrocławski i Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nagroda wręczana jest zawsze 4 czerwca. Trafia w ręce postaci, które uosabiają „myślenie o państwie jako dobru wspólnym”, a także do instytucji, które miały znaczący wkład w obalenie komunizmu, w odzyskanie przez Polskę niepodległości oraz w kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. W skład kapituły nagrody wchodzą: Jacek Sutryk (prezydent Wrocławia), dr Adolf Juzwenko (dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich), dr Rafał Dutkiewicz (prezydent Wrocławia w latach 2002-2018), Laurynas Vaičiūnas (prezes Kolegium Europy Wschodniej), prof. Przemysław Wiszewski (rektor Uniwersytetu Wrocławskiego), prof. Jerzy Zdrada (historyk) i Jan Malicki (historyk). Aż do śmierci członkiem kapituły był też Władysław Bartoszewski.
Dotychczasowi laureaci
- 2004 – Tadeusz Mazowiecki, pierwszy premier III RP (1989–1991)
- 2005 – George H. W. Bush, 41. prezydent Stanów Zjednoczonych (1989-1993)
- 2006 – Stanisław Szuszkiewicz, pierwszy przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi
- 2007 – Jean-Marie Lustiger, kardynał, metropolita Paryża w latach 1981–2005
- 2008 – Siergiej Kowaliow, działacz na rzecz obrony praw człowieka
- 2009 – Václav Havel, ostatni prezydent Czechosłowacji (1989–1992) oraz pierwszy prezydent Czech (1993–2003)
- 2010 – Leszek Balcerowicz, twórca polskiej reformy gospodarczej w latach 1989–1990, wiceprezes Rady Ministrów i minister finansów w latach 1989–1991 i 1997–2000, prezes Narodowego Banku Polskiego w latach 2001–2007
- 2011 – Jerzy Koźmiński, prezes Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności
- 2012 – Valdas Adamkus, prezydent Litwy w latach 1998-2003 i 2004-2009
- 2013 – Instybtut Literacki „Kultura”, powołany w 1946 roku w Paryżu przez Jerzego Giedroycia
- 2014 – Zbigniew Brzeziński – w latach 1977-1981 doradca prezydenta Cartera ds. bezpieczeństwa narodowego USA
- 2015 – Tomas Venclova, litewski poeta, eseista i prozaik, profesor Uniwersytetu w Yale (USA)
- 2016 – Biskup Borys Gudziak, biskup Eparchii Świętego Włodzimierza Wielkiego w Paryżu, twórca Uniwersytetu Katolickiego we Lwowie.
- 2017 – Kardynał Henryk Gulbinowicz, emerytowany Arcybiskup Metropolita Wrocławski
- 2018 – Szewach Weiss, były Ambasador Izraela w Polsce
- 2019 – Joachim Gauck, były Prezydent Niemiec w latach 2012-2017.
- 2020 – Hanna Suchocka, była premier RP oraz minister sprawiedliwości i prokurator generalny, ambasador RP przy Stolicy Apostolskiej oraz Zakonie Maltańskim.
