Wrocławska Ankieta Osiedlowa 2023 [WYNIKI]

Ankieta powstała z inicjatywy Departamentu Spraw Społecznych, jej treść konsultowaliśmy wśród członków Zespołu ds. reformy jednostek pomocniczych gminy Wrocław. Merytoryczny nadzór w procesie badań zapewnili dr Dawid Krysiński z Uniwersytetu Wrocławskiego oraz dr Paulina Olejniczak-Brząkała z Wydziału Partycypacji UM. W realizacji przebiegu Badania wsparła nas Agencja Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej.

Nasza inicjatywa spotkała się ze znaczącym odzewem wśród wrocławianek i wrocławian głosujących do WBO. Od września do października 2023 r. ankietę w sposób kompletny wypełniło 2451 osób. Dodatkowo pytania skierowaliśmy także do wszystkich ponad siedmiuset radnych osiedlowych, a liczba uzyskanych w ten sposób pełnych odpowiedzi wyniosła 63.

Uzyskane wyniki ankiety będą pomocne w programowaniu miejskich polityk rozwojowych, w pracy nad reformą rad osiedli i w pracach nad Strategią Wrocław 2050. Zapraszamy zainteresowanych do zapoznania się z najważniejszymi wynikami badań i naszym komentarzem.

Wrocławska Ankieta Osiedlowa 2023 - kontekst badań

Ankieta Osiedlowa 2023 jest pierwszym masowym badaniem dobrostanu wspólnot osiedlowych od czasów Analizy Funkcjonalnej Osiedli z 2016 roku, Wrocławskiej Diagnozy Społecznej 2017 oraz badań osiedlowych „Nowa konstytucja Osiedli” z 2018 oraz. Okres „pomiędzy” to m.in.:

• czas gwałtownych zmian o charakterze globalnym (pandemia Covid-19, pełnoekranowa wojna w Ukrainie i pojawienie się nawet ponad 200 tys. nowych mieszkańców Wrocławia)
• istotne osłabienie potencjału ekonomicznego i finansów samorządów, w tym Wrocławia, będące skutkiem niekorzystnych rozwiązań przyjętych w polityce krajowej
• rozwój miasta w obszarach infrastruktury, transportu zbiorowego, edukacji, walki ze smogiem, rozwoju obszarów zielonych
• wzrost e-aktywności mieszkańców czego wyrazem jest spontaniczna rozbudowa internetowych społeczności miejskich

Z punktu widzenia biegu spraw osiedlowych istotnym wzmocnieniem wspólnot osiedlowych było wprowadzenie w 2019 roku Funduszu Osiedlowego (dwie edycje), który jest uzupełnieniem i rozwinięciem narzędzi Wrocławskiego Budżetu Partycypacyjnego oraz pojawienie się 21 Centrów Aktywności Lokalnej.

Uczestnicy badań – hiper mieszkańcy!

• Ankieta cieszyła się szczególnie dużą popularnością wśród 25-54 latków. Według deklaracji 46,2% badanych głosowało w ostatnich wyborach do rad osiedli (przy ogólnej frekwencji wyborczej na poziomie 8%), a 30,6% działało wspólnie z sąsiadami na rzecz osiedla bądź wspólnoty sąsiedzkiej.

• Z drugiej strony na ankietę odpowiedziało łącznie 119 (z 737 ogółem) radnych osiedlowych Zarówno w trybie ogólnym (poprzez głosowanie WBO) jak i w rezultacie ankiety wysłanej bezpośrednio.
• Uczestnikami badań zdecydowały się być osoby w średnim wieku, deklarujące wysoką praktyczną aktywność w sprawach osiedlowych. Są to osoby nastawione na zmiany, ale też mające konkretne oczekiwania. W uwagach końcowych respondenci udzielali odpowiedzi w sposób rozbudowany. Hejt był zjawiskiem marginalnym.

Jak się nam żyje na osiedlach?

• Badanie pokazało, że 83,2% respondentów jest stosunkowo zadowolonych z tego, jak żyje się na ich osiedlu. Niewiele mniej - bo 81,3% - uważa też, że komfort życia na osiedlu, które zamieszkują, jest podobny lub lepszy niż na innych wrocławskich osiedlach.

• Subiektywny odczuwalny komfort życia na osiedlu (na który składa się ocena infrastruktury, dostępnych usług publicznych oraz możliwości integracji społecznej) oceniono średnio na 6,81 pkt na skali od 1 do 11 punktów. Chociaż postulaty poprawy jakości życia na osiedlu najczęściej zgłaszają mieszkańcy śródmieścia, to jednak reprezentanci wielu osiedli jednorodzinnych oraz dużych osiedli blokowych – a więc tych części Wrocławia, gdzie osiedlowy komfort życia jest oceniany najlepiej – również oczekują dalszych działań na tym polu.

A co zrobić by żyło się jeszcze lepiej?

Repertuar głównych postulatów badanych w dużym stopniu odzwierciedla te wyrażane już wcześniej, m.in. w ramach Wrocławskiej Diagnozy Społecznej z 2017 roku. Wskazywano w niej, że głównymi komponentami osiedlowej jakości życia pozostają: dostępność miejsc parkingowych, stan ulic i chodników, czystość powietrza, a także stan i ilość terenów zielonych.

• Najważniejsza jest poprawa stanu infrastruktury (chodników, dróg i budynków), na co zwróciło uwagę 46,9% badanych. Istotnym zagadnieniem jest także poprawa organizacji ruchu osiedlowego (41,2%), inwestycje w zieleń (36,9%), a także poprawa bezpieczeństwa (33,1%) oraz czystości i estetyki osiedla (32%). Liczne odpowiedzi otwarte wskazują również na konieczność dalszej poprawy oferty komunikacji miejskiej na obrzeżach miasta.

• Według uczestników ubiegłorocznej ankiety, do poprawy jakości życia na osiedlu konieczne jest przede wszystkim zwiększenie ilości środków finansowych, które są przeznaczane na sprawy osiedlowe (37,1%). Co jednak istotne, 32,6% badanych wskazuje również na dużą rolę aktywności rad osiedli w załatwianiu tych spraw, a 30,5% przyznaje, że niezbędne jest zaangażowanie samych mieszkańców.

Lokalni interesariusze – rady osiedli i poczucie sprawstwa

Wyniki badań pokazują stopniowy wzrost roli (i świadomości) upodmiotowienia samych mieszkańców, to znaczy, że bezpośrednio od nich lub ich reprezentantów zależy jak sprawy osiedlowe są załatwiane.  odpowiedzialności za sprawy osiedlowe. Zarówno po stronie instytucji formalnych (Rady Osiedli) jak przede wszystkim samych mieszkańców. Nowym graczem na mapie osiedli stają się CALe.

• Badani uważają, że rady osiedli są podmiotem, który ma największy wpływ na sprawy osiedlowe. Takie zdanie wyraziło 63,8% uczestników ankiety, którzy wskazali, że wpływ ten jest duży lub średni. Warto jednocześnie zauważyć, że niewiele mniej – bo 61,6% badanych – postrzega w ten sposób wpływ samych mieszkańców, a 49,9% dostrzega duży lub średni wpływ spółdzielni mieszkaniowych. Dopiero na czwartym miejscu badani umieścili urząd miasta (44,7%).

• Respondenci dostrzegają także kluczową rolę rad osiedli w mobilizowaniu nieaktywnych mieszkańców (48,2%), zwracając przy tym uwagę, że niewiele mniej istotne są dobre pomysły, które mogą zintegrować społeczność osiedlową i zachęcić jej członków do wspólnego działania (42,5%). Według badanych, łatwiej też działać tam, gdzie płynie dobry przykład od innych mieszkańców oraz ich liderów (37,9%). Godnym podkreślenia jest także zauważanie roli CAL w aktywizowaniu społeczności lokalnej do działania.

Zbliżone wnioski do cytowanych wyników wypływają m.in. z Wrocławskiej Diagnozy Społecznej z 2017 roku, gdzie najwięcej badanych przyznało, że mieszkańcy działają najchętniej, gdy pojawia się dobry pomysł lub istotny do rozwiązania problem osiedlowy.  Z ubiegłorocznej ankiety wyłania się zatem obraz silnie upodmiotowionych społeczności, które dostrzegają w instytucjach osiedlowych duży potencjał do mobilizowania oraz integrowania mieszkańców, a także poprawy komfortu osiedlowego życia.

Co jednak istotne, kluczowa rola rad oraz społeczności osiedlowych (samych mieszkańców) jest częściej wskazywana przez badanych, którzy są zadowoleni z jakości życia na swoim osiedlu. Osoby usatysfakcjonowane z tej jakości podkreślają też duże znaczenie sprawnego obiegu informacji, który ułatwiłby angażowanie się w ciekawe inicjatywy. Z kolei osoby o niskim odczuwalnym komforcie osiedlowego życia częściej oczekują, że problemy osiedla rozwiąże ktoś lub coś „z zewnątrz”: więcej pieniędzy, zaangażowanie urzędników bądź nowi liderzy działań osiedlowych.

• Z przekonaniem o dużej roli rad osiedli koresponduje pogląd, według którego rady są niezbędne do skutecznego załatwiania spraw osiedlowych (78%), a ich rola w tym procesie powinna być istotnie większa niż obecnie (75%) (slajd 15). Jak wskazują badani, aktywność rady powinna przede wszystkim służyć informowaniu mieszkańców o tym, co się dzieje na osiedlu (86%), konsultowaniu ważnych spraw osiedlowych i prowadzeniu spotkań z mieszkańcami (75,3%) oraz inicjowaniu drobnych inwestycji, np. w ramach Funduszu Osiedlowego (74,3%).

• Z tymi postulatami łączy się też przekonanie o konieczności zmian w sposobie działania rad osiedli. Zdaniem 44,6% badanych, kluczowe jest lepsze informowanie społeczności osiedlowej o ważnych sprawach osiedlowych. Niemal identyczny odsetek respondentów (44,1%) oczekuje też skuteczniejszego zbierania informacji od mieszkańców o potrzebach osiedla. 32,9% wskazuje ponadto na niedostateczną aktywność radnych osiedlowych, a 25,5% sugeruje, że należy zmienić sposób współpracy rad z Urzędem Miejskim. Dla 21,4% badanych ważne jest też zwiększenie dostępności radnych osiedlowych dla mieszkańców.

• Z punktu widzenia samych radnych osiedlowych, kluczowy jest sposób współpracy z UM oraz innymi instytucjami osiedlowymi, a także duże zaangażowanie wszystkich osób, które przynależą do rady osiedla.

Ustrój osiedlowy – czyli ile ma być osiedli i czym mają się zajmować?

• O ile badani oczekują wyraźnego wzmocnienia rad osiedli, o tyle ogólny ustrój osiedlowy wymaga ich zdaniem jedynie niewielkich korekt. 26,8% ankietowanych uważa, że aktualna liczba osiedli jest optymalna i dostosowana do potrzeb mieszkańców. Kolejne 23,7% badanych również aprobuje obecną liczbę osiedli, jednak uważa, że niezbędne są korekty ich granic w celu lepszej integracji społeczności osiedlowej. Z drugiej strony, 35,7% uczestników ankiety nie ma sprecyzowanego zdania na ten temat.
• Większość badanych uważa zarazem, że należy utrzymać ład osiedlowy w jego dotychczasowym kształcie. Najpopularniejszy pogląd w kwestii reformy osiedlowej to bowiem przekonanie o konieczności pozostawienia wszystkiego po staremu z bardziej energiczną i widoczną aktywnością rad osiedlowych (27,6%). Nieco mniej badanych – bo 24,7% – oczekuje utrzymania dotychczasowego porządku, wskazując przy okazji na konieczność utworzenia 5-6 regionalnych biur obsługi osiedli w strukturach Urzędu Miejskiego. Zasadność zachowania osiedli deklaruje także kolejne 15,9% respondentów, którzy oczekują stworzenia 5-6 dzielnic z dodatkowymi kompetencjami.

• Z badań wynika zatem, że rady osiedli pełnią (lub mogłyby pełnić) pożądaną rolę w organizowaniu życia osiedlowego oraz budowaniu silnych i podmiotowych struktur osiedlowych z wiodącą rolą mieszkańców. Jak bowiem wskazują uczestnicy badania, aktywność radnych osiedlowych oraz pozostałych mieszkańców jest znacznie ważniejsza dla podnoszenia jakości życia na osiedlu, aniżeli zaangażowanie urzędu miejskiego.
• W ślad za wspomnianym przekonaniem o dużym znaczeniu rad osiedli idą też oczekiwania dotyczące sposobu funkcjonowania tego organu. Według badanych, rady powinny w większym stopniu wykorzystywać swój potencjał, szczególnie na polu zaangażowania wszystkich radnych osiedlowych, a także w sferze rozpoznawania potrzeb i oczekiwań mieszkańców osiedla oraz informowania ich o ciekawych inicjatywach i ważnych sprawach osiedlowych.

Wrocławska Ankieta Osiedlowa 2023 - wnioski

W przekonaniu uczestników badań dobrze zorganizowane osiedla oraz ich aktywne rady mogą wydatnie przyczynić się do uruchomienia potencjału oddolnego, tkwiącego w samych mieszkańcach i ich liderach. Warto podkreślić, że jest to praca angażująca wielu lokalnych aktorów, przy czym istotne są: dobry przegląd spraw osiedlowych w samym osiedlu i co ważne – dobre pomysły!

Respondenci wskazują, że warto wesprzeć rady osiedli w pracy nad wzmacnianiem potencjału osiedlowego, m.in. poprzez przegląd i ewentualne rozszerzenie dotychczasowych uprawnień samorządów osiedlowych, w tym przyznanie radnym osiedlowym wynagrodzenia za wykonywane zadania.

W kwestiach ustrojowych nie oczekujemy rewolucji, a raczej efektywnego dopasowania do warunków i potrzeb. Ważne jest też dopasowanie granic osiedli do aktualnych uwarunkowań przestrzennych oraz więzi społecznych, które mocno ewoluowały na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Wraz z dynamicznym rozwojem Wrocławia zmienił się bowiem charakter wielu fragmentów miasta, a co za tym idzie – także potrzeb ich mieszkańców.

Uzyskane wyniki w kwestii samej roli rad osiedli w dużym stopniu korespondują z rezultatami badań, które zrealizowano we Wrocławiu w 2018 roku w ramach prac nad Nową Konstytucją Osiedli. Biorący udział w przeprowadzonej wtedy ankiecie wskazywali, że rady osiedli powinny się koncentrować na lokalności: proponowaniu i opiniowaniu inwestycji osiedlowych, aktywnym włączaniu się w rozwiązywanie lokalnych problemów, a także wysiłkach na rzecz integrowania lokalnej społeczności. Jako istotne zadanie radnych wymieniano także informowanie mieszkańców o ważnych sprawach osiedlowych. 

Natomiast istotną różnicą w obecnych badaniach jest wskazywanie roli aktywizmu: z jednej strony samych mieszkańców, jak i ich reprezentantów w podnoszeniu jakości osiedlowego życia.

Obie edycje badań wskazują zarazem na stałość oczekiwań związanych z pożądanym ustrojem osiedlowym. W 2018 roku radni wskazywali, że najlepszym rozwiązaniem jest współpraca z opiekunem samorządu osiedlowego, który pracuje w strukturach Urzędu Miejskiego.

Wyniki badań wykorzystane zostaną m.in. w pracach Zespołu ds. Reformy Jednostek Pomocniczych Gminy Wrocław.