Werkbund
Werkbund to organizacja założona w Niemczech w 1907 roku, pomyślana jako miejsce spotkań postępowych producentów, architektów i projektantów współpracujących z przemysłem. Głównym jej celem było projektowanie przedmiotów przeznaczonych do masowej produkcji, mających przy tym walory artystyczne.W okresie międzywojennym Werkbund włączył się do prac mających na celu rozwiązanie problemu mieszkaniowego, stając przed trudnym zadaniem stworzenia programu budowy tanich i małych mieszkań dla masowego odbiorcy. Program ten miał służyć szybkiemu zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych we wszystkich krajach dotkniętych skutkami wojny. Wszędzie w Europie pojawiły się propozycje osiedli tanich mieszkań, jednak nurt ten był najsilniejszy w Niemczech. Pracowano nad nowym ukształtowaniem i lepszym wykorzystaniem przestrzeni, dążąc do zmniejszenia kosztów budowy pojedynczego mieszkania. Najprostszym tego sposobem było ograniczenie powierzchni.
| Nowe zasady współczesnej architektury mieszkaniowej zostały w dużym stopniu określone właśnie przez Niemiecki Werkbund. Hermann Muthesius, jeden z założycieli tej organizacji, głosił następujący program nowoczesnej sztuki architektonicznej: „Więcej treści a mniej sztuki”. |
Bauhaus
Nowe wymagania stawiane projektantom spowodowały konieczność zmian sposobu ich kształcenia. W 1919 roku Walter Gropius założył szkołę Bauhaus, z siedzibą w Weimarze, potem w Dessau i Berlinie, której celem stało się nowoczesne kształcenie nowego pokolenia projektantów. W przyszłości mieli rozwiązywać problemy związane ze zdrową, racjonalną architekturą mieszkaniową.
Walter Gropius, omawiając teorię i zasady organizacyjne Bauhausu, pisał w 1923 roku: W ciągu ostatnich pokoleń architektura stała się (…) dekoracyjna (…). W swej dekadencji (…) utraciła związek z nowymi technikami i materiałami (…). Chcemy stworzyć jasną organiczną architekturę (…). Chcemy architektury przystosowanej do naszego świata maszyn, radia, szybkich aut – architektury o przejrzystym i funkcjonalnym stosunku form.
| Na przełomie 1923 i 1924 roku w Berlinie w biurze Miesa van der Rohe’go został utworzony „Pierścień dziesięciu” który w 1926 roku po przystąpieniu nowych członków przekształcony został w grupę pod nazwą „Pierścień”. Do tego związku należała wówczas cała elita architektów – nowatorów w Niemczech, między innymi Hans Scharoun i Adolf Rading. Członkowie grupy propagowali nowe zasady architektury modernistycznej skierowane przeciw tradycji, historyzmowi i eklektyzmowi, to znaczy między innymi przeciw dekorowaniu budynków formami historycznymi charakterystycznymi dla dawnych stylów. |
CIAM
Znakomitym forum wymiany poglądów najbardziej awangardowych twórców europejskich staje się organizacja pod nazwą – Międzynarodowe Kongresy Architektury Nowoczesnej (CIAM – Les Congres Internationaux d’Architecture Moderne ) założona w 1928 roku w Szwajcarii w zamku La Sarraz. Członkowie tej organizacji spotykali się cyklicznie na kongresach poświęconych ważkim tematom dotyczącym nowoczesnej architektury i urbanistyki.
W rozwoju koncepcji nowoczesnego mieszkania istotne znaczenie miał II kongres we Frankfurcie nad Menem (1929), któremu towarzyszyła wystawa zatytułowana „Mieszkanie najmniejsze” Na wystawie pokazano plany małych mieszkań pochodzące ze zrealizowanych osiedli z różnych krajów Europy, między innymi z wrocławskiego osiedla Księże Małe. Racjonalne sposoby zabudowy były tematem III Kongresu CIAM-u w Brukseli w 1930 roku, podczas którego zastanawiano się nad optymalną wysokością budynków mieszkalnych w mieście.
Towarzystwa i spółdzielnie mieszkaniowe
Przed pierwszą wojną światową mało troszczono się o mieszkania dla tzw. szerokich mas społecznych, wobec czego istotnym problemem był zarówno brak mieszkań, jak i ich jakość. Po I wojnie światowej napływ ludności z terenów utraconych przez Niemcy pogłębił ten problem. W 1925 roku brakowało w Niemczech przeszło 900 000 mieszkań. Po 1924 roku kapitał zagraniczny zasilił gospodarkę niemiecką i zapoczątkował „złote lata dwudzieste”. W wielu miastach doszły do władzy środowiska socjaldemokratyczne, co umożliwiło realizowanie większych założeń mieszkalnych dla mas pracujących.
Nowelizacja ustawy budowlanej zapobiegła dalszemu rozwojowi tak zwanych „koszar czynszowych” (czyli ciasnej wysokiej zabudowy, charakterystycznej dla wielkich europejskich miast XIX i początków XX wieku, ze źle doświetlonymi, niezdrowymi mieszkaniami) i wprowadziła zakaz wynajmowania piwnic na cele mieszkalne. Ustawa określała również standardy powierzchniowe mieszkań, jakość wyposażenia sanitarnego, warunki nasłonecznienia i przewietrzania oraz chroniła lokatorów przed wygórowanymi czynszami. Cel ustawy – poprawa warunków mieszkaniowych w miastach – oznaczał jednocześnie potrzebę budowania nowych zespołów osiedlowych.
| Powstały wówczas organizacje publiczne, towarzystwa i spółdzielnie, które zajmowały się budową racjonalnych osiedli mieszkaniowych, wspomagane finansowo przez samorządy miejskie i rządy poszczególnych landów. Przodującą rolę odegrały Berlin i Frankfurt nad Menem, bowiem tam właśnie propozycje architektów-społeczników spotkały się z akceptacją władz miejskich (Martina Wagnera – miejskiego radcy budownictwa w Berlinie od 1926 roku i Ernsta Maya – miejskiego radcy budownictwa we Frankfurcie nad Menem od 1925 roku). |
RFG
W celu przeprowadzania i finansowania badań dotyczących racjonalnej zabudowy oraz wspierania wzorcowych realizacji mieszkaniowych, w 1926 roku w Niemczech zostało powołane Państwowe Towarzystwo Badawcze do spraw Ekonomiki Budownictwa i Mieszkalnictwa – RFG (Reichsforschungsgesellschaft für Wirtschaftlichkeit im Bau- und Wohnungswesen). Uważano wówczas, że przy projektowaniu racjonalnych mieszkań należy posługiwać się ścisłymi naukowymi metodami – tzn. na podstawie biologicznych, psychologicznych i socjologicznych potrzeb ustalić dla różnej wielkości rodzin konieczne i wystarczające minima przestrzeni mieszkalnej. Członkami RFG byli najwybitniejsi ówcześni architekci, którzy w swoich projektach i realizacjach starali się uwzględniać wytyczne Towarzystwa. RFG zajmowało się nie tylko wewnętrznymi układami mieszkań i ich powierzchnią, nowymi materiałami i technologiami wprowadzanymi w celu zmniejszenia kosztów budowy domów, lecz również prawidłowym ich usytuowaniem względem stron świata, co zapewniało racjonalne nasłonecznienie pomieszczeń, a w związku z tym zdrowe warunki mieszkania.
W wyniku badań prowadzonych przez RFG zostały ustalone optymalne powierzchnie mieszkań, odpowiadające określonej ilości osób w rodzinie: 45m2, 57m2, 70m2. W osiedlach eksperymentalnych prowadzono badania dotyczące najwłaściwszych typów planów mieszkań o określonej powierzchni, sprawdzając ich funkcjonalne walory. We wzorcowych osiedlach Werkbundu wytycznym RFG odpowiadały często mieszkania małe i średnie w domach wielorodzinnych.
Działalność RFG miała również wpływ na kształt wielu niemieckich osiedli nie objętych nadzorem Towarzystwa. Często współtworzyli je architekci, którzy wytyczne RFG uważali za słuszne, bądź sami byli jej członkami. Przykładem może być osiedle Księże Małe we Wrocławiu zaprojektowane m.in. przez Gustava Wolfa (członka RFG), który sformułował warunki jakim odpowiadać powinno racjonalne mieszkanie: dla każdej osoby własne łóżko, dla każdej rodziny własna łazienka, uszczuplenie pomieszczeń gospodarczych i do spania tylko na korzyść mieszkalnego centrum. To centrum mieszkania tworzył wówczas pokój dzienny połączony z kuchnią, bądź tak zwana kuchnia mieszkalna – stanowiły miejsce integracji rodziny, przy wspólnym stole, jedyne miejsce spotkań w małych mieszkaniach. Było to zupełnie nowe podejście do projektowania domu.
Szkoły artystyczne we Wrocławiu
Wielką rolę w przygotowaniu młodego pokolenia architektów wrocławskich odegrały szkoły artystyczne tego miasta. We Wrocławiu od początku XX wieku działały dwie szkoły kształcące w zakresie rzemiosł artystycznych: Miejska Szkoła Rękodzielnictwa i Rzemiosła Artystycznego utworzona w 1900 roku i Państwowa Akademia Sztuki i Rzemiosła Artystycznego, która po objęciu jej przez Hansa Poelziga w 1903 roku rozpoczęła swój „złoty okres”. Środowisko awangardy architektonicznej skupione było głównie wokół Akademii Sztuki, która w niezwykle nowoczesny sposób kształciła przyszłych architektów. Tu pracowali Hans Scharoun i Adolf Rading, gdy powstawała wystawa WuWA. Uczniami Poelziga byli Moritz Hadda, Emil Lange i Heinrich Lauterbach. Sposób kształcenia we wrocławskiej Akademii porównywany był do sposobu kształcenia w Bauhausie. Hartmut Frank użył określenia Bauhaus przed Bauhausem, bowiem reforma nauczania we Wrocławiu rozpoczęła się jeszcze przed I wojną światową.