Ułożyć rzeczywistość na nowo
Ostatnie lata PRL-u upływały pod znakiem – egzotycznych z dzisiejszego punktu widzenia – rozwiązań. W latach 1975-1984 Wrocław był niemalże luźną federacją dzielnic, zarządzaną przez podległe bezpośrednio wojewodzie urzędy dzielnicowe. W połowie 1984 roku przywrócono władze miejskie, ale nie zlikwidowano dzielnicowych. Wytworzyło to trwającą aż do 1990 roku dwuwładzę, skutkującą decyzyjnym chaosem. Gdzieś na najniższym szczeblu miejskiego życia publicznego, funkcjonowały wówczas tzw. samorządy mieszkańców. W 1989 roku było ich na terenie Wrocławia 90.
To właśnie one zastąpione miały zostać nowymi, pochodzącymi z wolnych wyborów, jednostkami pomocniczymi miasta. Podstawą do nowego podziału administracyjnego stała się ustawa o samorządzie terytorialnym z 1990 roku.
Początki osiedlowego samorządu nie należały do łatwych
Zainteresowanie wrocławian radami osiedlowymi okazało się niewielkie. Frekwencja w pierwszych wyborach wyniosła raptem 2 procent. Ich przeprowadzenie zajęło natomiast… niemal 2 lata. (Od czerwca 1991 do kwietnia 1993.)
Tak długi proces wyborczy wynikał z nietypowej ordynacji. Wybory nie były bowiem obowiązkowe. To od mieszkańców osiedli zależało, czy zgłoszą – poparty odpowiednią liczbą podpisów – wniosek o wyłonienie rady osiedla.
Rada Osiedla Oporów pierwszej kadencji. Fot. ze zbiorów Rady Osiedla Oporów
Jako pierwsi, już w czerwcu 1991 roku, wybrali swoich radnych mieszkańcy Leśnicy, Żernik, Oporowa, Kuźnik i Brochowa. Do kwietnia 1993 roku udało się wyłonić rady na 32 z 47 osiedli.
Pierwszy statut osiedli
Niedługo po wyborach, w maju 1993 roku, rada miejska przyjęła Statut Osiedla. Na jego mocy nowe jednostki pomocnicze otrzymały uprawnienia opiniodawcze i kontrolne. Nie mogły wydawać decyzji administracyjnych. Upoważniono je natomiast do organizowania i wspierania inicjatyw społecznych na osiedlu.
Nieduża frekwencja i pomysły na zmiany
Choć w następnych kadencjach zainteresowanie wyborami do rad osiedlowych wzrosło, frekwencja nie przekroczyła nigdy pułapu 10 procent. Dla przykładu - w 2013 roku swój głos w wyborach osiedlowych oddało 15 207 osób, czyli około 4 procent uprawnionych. Cztery lata później w 2017 roku, zagłosowało 26 707 wrocławian, co przełożyło się na 6-procentową frekwencję.
Projekt podziału Wrocławia na osiedla z 1991 roku. Grafika jest elementem wystawy "Jubileusz 30-lecia samorządów osiedli Wrocławia".
O kwadraturze koła pisali w tym kontekście w 2016 roku prof. Edward Czapiewski i dr Rafał Nowakowski z Dolnośląskiej Szkoły Wyższej. Ich zdaniem, rady osiedli mogły niewiele załatwić, dlatego wyborcy ignorowali akt wyborczy.
W dyskusji nad przyszłością samorządu osiedlowego pojawiały się rozmaite pomysły. Wrocławski oddział Klubu Jagiellońskiego proponował np. likwidację osiedli i zastąpienie ich 17 radami dzielnic. Pojawiały się także postulaty powiązania wyborów osiedlowych z wyborami do rady miejskiej, co pozwoliłoby na podniesienie frekwencji.
Wrocławskie osiedla współcześnie
Od 2006 roku, kiedy doszło do podziału osiedla Ołtaszyn-Wojszyce, mamy w mieście 48 samorządowych jednostek pomocniczych.
Zakres ich kompetencji nie uległ na przestrzeni lat istotnym zmianom. Pojawiły się jednak nowe możliwości finansowania lokalnych potrzeb, takie jak Fundusz Osiedlowy, czy Fundusz Czasu Wolnego.
Fundusz Osiedlowy (FO)
W 2019 roku Wrocław uruchomił pilotażową edycję Funduszu Osiedlowego. W ramach zaplanowanego na dwa lata budżetowe programu, miasto przeznaczyło 40 mln złotych na inwestycje osiedlowe. Projekty inwestycyjne zgłaszają tu rady osiedli, po uprzednim skonsultowaniu się z mieszkańcami. Każde z wrocławskich osiedli ma zagwarantowaną dla siebie kwotę. Jej wysokość zależy od liczby mieszkańców oraz rozmiarów osiedla. W pierwszej, pilotażowej edycji FO, radni osiedlowi zgłosili 375 projektów inwestycyjnych.
Dowiedz się więcej o Funduszu Osiedlowym
Fundusz będzie kontynuowany, a jego następna edycja planowana jest w przyszłej kadencji rad.
Fundusz Czasu Wolnego
W ramach tego projektu, każdego roku samorządy osiedlowe mogą się starać o dofinansowanie organizacji wydarzeń lokalnych dla mieszkańców. Wydarzenia muszą odbywać się w dni ustawowo wolne od pracy oraz być bezpłatne dla uczestników. Kwota dofinansowania może wynieść do 5 tys. złotych w przypadku wydarzenia jednorazowego bądź do 10 tys. złotych w przypadku wydarzenia cyklicznego oraz odpowiednio – do 12 tys. złotych i do 20 tys. złotych w przypadku takich samych inicjatyw organizowanych przez więcej niż jedno osiedle.
Podobnego rodzaju narzędziem jest Senioralny Fundusz Wyjazdowy. W jego ramach osiedla mają możliwość pozyskania dofinansowania w wysokości do 5 tys. złotych na organizację wycieczek dla seniorów.
Centra Aktywności Lokalnej
We Wrocławiu stopniowo rozwijana jest także sieć finansowanych przez miasto Centrów Aktywności Lokalnej (CAL). CAL-e prowadzone są przeważnie przez organizacje pozarządowe. Każde z nich ma swoją autorską ofertę (np. kulturalną, edukacyjną, czy pomocową) i stara się angażować mieszkańców, pobudzać ich do aktywności społecznej.
Dziś funkcjonuje 14 tego typu miejsc, finansowanych lub współfinansowanych przez gminę. W przystosowywanych na ich potrzeby lokalach często projektuje się przestrzeń do działania dla miejscowej rady osiedla. Takie rozwiązanie ma wzmacniać lokalną społeczność, ułatwiać sieciowanie działań oraz lokalną współpracę.
Wybory do rad osiedli odbędą się w październiku
Kadencja dotychczasowych rad kończy się w kwietniu 2021. Ze względów epidemiologicznych, wybory zostały jednak przesunięte na 17 października. Do tego czasu na osiedlach działały będą dotychczasowe zarządy osiedli. Nie będą mogły podejmować uchwał ani zmieniać planu finansowego osiedla, pozostaną jednak do dyspozycji mieszkańców w bieżących sprawach.
Przydatne linki
Przeczytaj więcej na temat wyborów do rad osiedlowych w 2021 roku
Oficjalny serwis wrocławskich osiedli
Instytucja obsługująca osiedla - Wrocławskie Centrum Rozwoju Społecznego
Prace zespołu ds. reformy ustroju wrocławskich osiedli
Wrocławskie osiedla w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP)
