Tradycyjnie, obchody rocznicowe zaczną się na Ostrowie Tumskim, pod kościołem św. Marcina. Poniżej program:
7 marca 2021 08:30 
Kościół Św. Marcina99 lat Związku Polaków w Niemczech
W 1922 r. powołano do życia Związek Polaków w Niemczech. Kierownikiem wrocławskiego oddziału związku został Franciszek Juszczak i piastował tę funkcję aż do 1939 r. To właśnie jego działalność dała impuls do nowych aktywności i integrowania się polskiej mniejszości.
Powstało nowe Towarzystwo „Biblioteka Ludowa”, które weszło w posiadanie kamienicy przy Tauentzienstrasse 90 (dziś Tadeusza Kościuszki). Jednak zezwolenia na urządzenie tam Domu Polskiego Niemcy zgody nie wyrazili. Zorganizowano go więc (listopad 1928) na piętrze kamiennicy przy Heinrichstrasse 21/22 (dziś Henryka Brodatego), przenosząc tam wiele polonijnych organizacji.
Trafiła tam Szkółka Polska, której z czasem przybyło uczniów i miała ich nawet 100 (potem jej pomieszczenia były też na Schweidnitzer Stadtgraben, czyli Podwalu). Była też biblioteka z 7-tysięcznym księgozbiorem, czytelnia, Towarzystwo Śpiewu „Harmonia”, drużyna harcerska, zespół teatralny, Związek Akademików Górnoślązaków „Silesia Superior”, urządzono również stołówkę akademicką i biura Dzielnicy Związku Polaków.
Odbywały się w Domu Polskim także różne uroczystości, spotkania świąteczne Polonii i wykłady. W listopadzie 1938 r. Dom Polski przeniesiono do kupionej przez berliński Bank Słowiański kamiennicy przy Podwalu 16a (budynek dziś nie istnieje, został zniszczony w maju 1945, a dziś upamiętnia go we Wrocławiu tablica), gdzie w ostatnim czasie przed wojną mieściły się biura Związku Polaków, Związku Towarzystw i Związku Rewizyjnego Spółdzielni Polskich.
Symbol rodziny i godła
Znak Rodła przedstawia bieg Wisły z zaznaczonym Krakowem. Był używany przez Związek Polaków w Niemczech od 3 grudnia 1932. Powstał po przejęciu władzy przez Hitlera. Naziści, likwidując strukturę Republiki Weimarskiej, zmieniali też symbolikę niemieckich organizacji i instytucji. Godłem państwowym stała się swastyka i naziści wymagali tej symboliki od wszystkich działających w III Rzeszy organizacji politycznych, kulturalnych i społecznych, zakazując używania innych symboli niż przez siebie proponowane. Obowiązywał też pruski zakaz używania przez Polaków w Niemczech znaku Orła Białego.
Działacze Związku Polaków postanowili więc utworzyć nowy znak, który umożliwi obejście wszystkich zakazów, a jednocześnie będzie podkreślał narodowy charakter organizacji. W ten sposób powstało Rodło, wyglądające jak pół zmodyfikowanej swastyki, a jednocześnie nią niebędące. W ten sprytny sposób Polacy w Niemczech uniknęli przyjęcia symboliki nazistowskiej. Autorką znaku Rodła jest malarka i graficzka Janina Kłopocka. Nazwę wymyślił zaś Edmund Osmańczyk, któremu ideogram skojarzył się z herbem rodowym – jego staropolska nazwa brzmi „rodnica”, a zestawienie z „godło” dało „rodło”. Ostatecznie na nazwę RODŁO złożyły się dwa słowa: ROdzina (Ród) i goDŁO.
Wrocławianie na kongresie w Berlinie
To był wielki sukces organizacyjny Polaków, w tym wrocławskiej Polonii – na I Kongresie Polaków w Niemczech, w berlińskim Theater des Volkes, 6 marca 1938 r. pojawiło się 5 tys. osób, przybyłych z całej Rzeszy, w tym liczna delegacja wrocławska. Tego dnia w kilku kościołach Berlina odprawiono msze św. w intencji Polactwa w Niemczech. W południe nastąpiło otwarcie kongresu przez prezesa ZPwN dr. Bolesława Domańskiego. Na scenie odsłonięto Kaplicę Matki Boskiej Radosnej, znak Rodła i znak młodzieży polskiej w Niemczech – jasnozielony liść lipowy.
Polskie Radio zamierzało nagrać przebieg kongresu w porozumieniu z rozgłośnią Deutschlandsender, ale kierownictwo Związku Polaków nie miało złudzeń – takie nagranie prędzej trafi w ręce gestapo niż w polskie. Jednak wystąpienia prelegentów potajemnie nagrano na taśmie magnetofonowej, z której dwaj pracownicy ZPwN – technik Antoni Brzozowski i red. Edmund Osmańczyk zmontowali w berlińskim studiu szwedzkiej firmy Mix & Genest półgodzinną audycję dla radia i 60-minutowy zapis na album płytowy. Później wydano 5-płytowy album i opracowano 30-minutowy reportaż, wyemitowany kilka dni później w Polskim Radiu. ZPwN rozprowadził też Niemczech i za granicą 500 albumów z kongresowym nagraniem. Gdy zaczęła się wojna, gestapo szukało tych nagrań. Uchowały się tylko dwa komplety.
Dla upamiętnienia kongresu, we Wrocławiu na kościele św. Marcina, czyli dawnym miejscu spotkań Polonii, umieszczono w 1995 r. tablicę, ufundowaną przez Towarzystwo Miłośników Wrocławia. Widnieje na niej Pięć Prawd Polaków:
1. Jesteśmy Polakami, 2. Wiara ojców naszych jest wiarą naszych dzieci, 3. Polak Polakowi bratem, 4. Co dzień Polak Narodowi służy, 5. Polska Matką naszą, o Matce nie wolno mówić źle.
Kościół św. Marcina na Ostrowie Tumskim – jedno z tych miejsc, które wybitnie kojarzone są z Polonią wrocławską, przez jej członków nazywany „naszym kościółkiem”. Można tam było zasięgnąć języka o tym, gdzie najlepiej spotkać we Wrocławiu drugiego Polaka, gdzie zapisać się do jakiegoś koła, a gdzie wpaść na zebranie Związku Polaków w Niemczech. Na mszy zdarzało się trafić na polskiego konsula. Ludzie się tam poznawali, a nieraz i zakochiwali. W latach 1921-1939 w św. Marcinie odbywały się nabożeństwa w języku polskim. Ostatnie 17 września 1939 r. odprawił ks. Józef Sikora, a potem wpisał po polsku do kościelnej księgi: „I nie ustaniemy w walce, siłę słuszności mamy / I mocą tej słuszności wytrwamy i wygramy!”. Dziś zaświadcza o tym napis na kamiennej płycie u stóp kościoła.
Zdjęcia: Tomasz Hołod
