To było bezprecedensowe przedsięwzięcie – zważywszy na niezwykle bogaty program (prezentujący potencjał lokalnej sceny artystycznej oraz dzieła wybitnych twórców z całej Europy i świata), ale i skalę zamierzenia. W 2016 r. w dolnośląskiej stolicy odbyło się ponad 4500 wydarzeń kulturalnych – średnio 12 dziennie!
– Były zarówno drobne przedsięwzięcia, jak i czerwone dywany: Mikrogranty, wydarzenia we wrocławskich parkach, ale i Olimpiada Teatralna czy Europejskie Nagrody Filmowe... – wspomina tamto europejskie święto kultury (które Wrocław współdzielił z San Sebastan) Rafał Dutkiewicz, prezydent miasta w latach 2002-2018. – Instytucje zaczęły pracować inaczej – otwarcie i wspólnie. To był najbardziej uspołeczniony rok i projekt w historii miasta.
W organizację tych mniejszych i większych działań, które znalazły sie w programie obchodów ESK 2016, zaangażowało się ok. 170 tysięcy osób, w tym ponad 2 tys. wolontariuszy, natomiast 7 tys. artystów i grup twórczych otrzymało bezpośrednie wsparcie dla swojej działalności. Liczba uczestników, obserwatorów wszystkich wydarzeń przekroczyła 5 mln osób.
– Mieszkańcy Wrocławia mieli kulturę w zasięgu wzroku i na wyciągnięcie ręki. Mogli z nią obcować i gremialnie z tej możliwości korzystali – na koncertach, wystawach, warsztatach, w muzeach, ale i w parkach – podkreśla prezydent Wrocławia Jacek Sutryk.
Kuratorzy wspominają rok 2016
– ESK Wrocław 2016 było dla miasta punktem zwrotnym – kultura wylała się na ulice, przestała być „własnością” garstki profesjonalistów, a stała się przestrzenią spotkania wszystkich mieszkańców, stała się obywatelska – wspomina Chris Baldwin, kurator ESK ds. perfomence’u, twórca koncepcji ceremonii otwarcia, ale i megawidowisk „Flow” i „Niebo”.
Wtóruje mu kuratorka projektów muzycznych, dyrygentka i chórmistrzyni Agnieszka Franków-Żelazny, podkreślając wagę wyzwania, jakim był rok ESK: – Kiedy dziś myślę o ESK, to mam przed oczami szczęśliwych ludzi, chętnie uczestniczących w wydarzeniach tego roku, ale widzę też proces – pracowite, inspirujące i często burzliwe spotkania robocze autorami i realizatorami projektów. Czuję wdzięczność za szansę obcowania z pięknem, za problemy, którym trzeba było stawić czoła, za relacje, które wciąż trwają, i za to, że dziś wiele osób patrzy na kulturę inaczej.
Dla Irka Grina – dyrektora Wrocławskiego Domu Literatury, a w czasach ESK kuratora programu literackiego – na podsumowanie roku 2016 jest jeszcze zbyt wcześnie.
– Wydawałoby się, że pięć lat to czas wystarczający, by pojawiła się jakaś stabilna intelektualnie i emocjonalnie pamięć procesu tworzenia i obchodów Europejskiej Stolicy Kultury – mówi Irek Grin. –Otóż nie. Wielowarstwowość i ogrom działań w tamtym czasie, ich nienormatywność, niekonwencjonalność, swoista niepewność i rodzaj artystycznej nieformalności, powoduje, że zamiast rzeczowej rozwagi nieustająco zmagam się z intuicją. Tak jak wówczas. Oczywiście literacka scheda po ESK we Wrocławiu ma również wymiar materialny – jak choćby Wrocławski Program Wydawniczy czy Wrocławski Dom Literatury – i one, i inne trwające przedsięwzięcia, zdają się legitymizować tamte intuicje. Jednak nie tak, bym czuł się w pełni usatysfakcjonowany i pewny swego – konkluduje.
Kuratorzy ESK Wrocław 2016 podczas gali zamknięcia, źródło: archiwum ESK
Pytany o refleksje dotyczące Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016 projektant Zbigniew Maćków, kurator ESK ds. architektury, także zaleca rozwagę w wyciąganiu z tego doświadczenia wniosków i zwraca uwagę, że: –Rzecz nie w tym, by oceniać krótkotrwały efekt, który ma wartość sentymentalną, ale by dostrzec procesy, które toczą się nieprzerwanie, pozytywistycznie budując jakość życia w mieście.
Z satysfakcją wymienia jednak Maćków trwałe efekty projektów, będących częścią architektonicznego programu ESK:
– WuWA jest jednym z istotniejszych miejskich atraktorów; kolejne obiekty wrocławskich modernistów doczekują rewitalizacji; Nowe Żerniki zainspirowały całą serię zdarzeń urbanistycznych od Nowych Jeziorek w Warszawie po Nowy Wełnowiec w Katowicach – podkreśla architekt. – Pozostają one do dziś w sferze marzeń i ambicji, podczas gdy na naszym osiedlu żyje już ponad cztery tysiące mieszkańców, codziennie w praktyce weryfikując decyzje wtedy wypracowane.
Do bardzo konkretnego momentu z 2016 roku sięga pamięcią ówczesny kurator działań filmowych Roman Gutek, twórca MFF Nowe Horyzonty: – W związku z galą Europejskich Nagród Filmowych w grudniu 2016 roku do Wrocławia przyjechało wielu twórców filmowych. Jednym z nich był Wim Wenders, świetny reżyser i ówczesny przewodniczący Europejskiej Akademii Filmowej. Wenders w trakcie pobytu we Wrocławiu spotkał się z widzami w Kinie Nowe Horyzonty. Na zakończenie rozmowy powiedział: „Prosiłem już prezydenta Dutkiewicza – niech Wrocław zostanie wieczną stolicą kultury!”.
Co status Europejskiej Stolicy Kultury dał Wrocławiowi?
Europejska Stolica Kultury zostawiła w przestrzeni miasta trwałe ślady, o czym mówią, były i obecny, prezydenci Wrocławia.
– Infrastruktura kultury we Wrocławiu zyskała kilkanaście nowych obiektów i kilka gruntownie wyremontowanych. Narodowe Forum Muzyki, Teatr Muzyczny Capitol, Pawilon Czterech Kopuł, Muzeum Pana Tadeusza, Centrum Historii Zajezdnia… – wymienia Rafał Dutkiewicz. W swym obecnym kształcie wszystkie te „przestrzenie dla piękna” powstały właśnie w ramach przygotowań do ESK 2016 – a stanowią one tylko początek długiej listy zakrojonych na szeroką skalę inwestycji w kulturę.
Jednak nie mniej ważnym od projektów infrastrukturalnych efektem roku obchodów jest rozbudzenie energii wrocławianek i wrocławian, którzy do dziś nie tylko tłumnie uczestniczą w kulturze, ale także tworzą ją i wprowadzają ją w swoje najbliższe otoczenie.
– Tytuł Europejskiej Stolicy Kultury, de facto, zostaje na zawsze. Jest wpisany w miejskie CV. I zobowiązuje – wskazuje Jacek Sutryk. – Zresztą w minionym roku udowodniliśmy – przenosząc mnóstwo wydarzeń do sieci czy na dachy miasta – że nawet pandemia nie jest nas w stanie od kultury odciąć. Tworzyliśmy w izolacji, jednak dzięki wirtualnej przestrzeni efekt tej pracy mógł być powszechnie odbierany – dodaje prezydent.
Odpowiedzialne za realizację programu ESK Biuro Festiwalowe Impart 2016 po roku obchodów zmieniło się w Strefę Kultury Wrocław, instytucję, tworzącą rozbudowaną sieć miejsc kultury, która organizuje liczne festiwale oraz prowadzi programy, wspierające kulturalną aktywność wrocławian w różnym wieku. Wiele działań zapoczątkowanych lub rozwiniętych podczas ESK 2016 kontynuowanych jest przez SKW do dziś – choćby, mające na celu wspieranie oddolnych inicjatyw lokalnych, Mikrogranty czy cieszącą się niezwykłą popularnością Europejską Noc Literatury.
W 2020 r. Europejskimi Stolicami Kultury były chorwacka Rijeka i irlandzkie Galway. Wraz ze startem roku 2021 tytuł przekazany miał zostać trzem kolejnym miastom: Nowemu Sadowi w Serbii, Timișoarze w Rumunii i Eleusis w Grecji. Ze względu na pandemię koronawirusa, która uniemożliwiła realizację zaplanowanego na rok 2020 programu, już w sierpniu ubiegłego roku Komisja Europejska zaproponowała jednak przedłużenie obchodów organizowanych przez Rijekę i Galway do końca kwietnia 2021 roku. Jednocześnie przesunięto wydarzenia zaplanowane przez organizatorów ESK 2021: w Nowym Sadzie odbędą się one w 2022, a Timișoarze i Eleusis – dopiero w roku 2023.
Czytaj także:
