Mosty i przeprawy

Projekt realizowany przez Biuro Sportu, Turystyki i Rekreacji UM Wrocławia Fundacja Otwartego Muzeum Techniki: Grzegorz Bakuliński, Małgorzata Książkiewicz, Stanisław Januszewski, Ryszard Majewicz

Trasa turystyczna Mosty i przeprawy - plik do pobrania w formacie .pdf (5,12 MB)

Trasa została pomyślana, jako spacer po najpiękniejszych mostach i przeprawach Wrocławia. Trasa prowadzi po okolicach Śródmiejskiego Węzła Wodnego, Ostrowa Tumskiego, ulicy Na Grobli i ulicy Parkowej. Na zakreślonym obszarze w związku z takim a nie innym kształtem ramion Odry, istnieje możliwość zaprezentowania za pomocą trasy turystycznej nie tylko elementów znajdujących się ściśle w temacie, ale również pięknych nadodrzańskich panoram współczesnego Wrocławia.

Trasa zalecana jest, jako spacer, wycieczka rowerowa lub krótki rejs jednostką pływającą. Istotny jest fakt przedstawienia obiektów o różnorodnej konstrukcji, przeznaczeniu (kładki piesze, most tramwajowy, mosty drogowe) oraz okresie powstania. Na trasie znajdą się zarówno obiekty nowo powstałe tj. kładka Piaskowa czy kładka Słodowa, jak i historyczne przeprawy tj. most Piaskowy, most Grunwaldzki czy most Zwierzyniecki.

Ciekawym aspektem, na jaki należy zwrócić uwagę przy trasie „Mosty i przeprawy” jest konstrukcja, położenie oraz ekspozycja poszczególnych wrocławskich bulwarów i promenad nadodrzańskich w stosunku do koryta.

• Historia i położenie geograficzne trasy

Trasa prowadzi od mostów Mieszczańskich do mostu Szczytnickiego wzdłuż koryt Śródmiejskiego Węzła Wodnego, Odry Północnej i Południowej, Górnej Odry oraz Starej Odry. Teren ten położony jest w centrum Wrocławia.

Na tym obszarze znajduje się również historyczne centrum osady z której wywodzi się dzisiejszy Wrocław. Pierwsze przeprawy na tym terenie miały związek z wyspowym charakterem tego obszaru w czasach przedchrześcijańskich i średniowiecznych. Koryta rozlewającej się w tym odcinku Odry tworzyły wyspy, zwane ostrowami (stąd pochodzi nazwa Ostrów Tumski, którą należy tłumaczyć jako wyspa Katedralna). Koryta między wyspami były dość płytkie o stosunkowo wolnym nurcie, co pozwalało wytyczać tzw. brody służące przeprawianiu się po dnie rzeki na przeciwległy brzeg.

Z czasem, wraz z rozwojem regionu i miasta, zaczęto budować kładki i pomosty pozwalające przekraczać koryta rzeki bez potrzeby wchodzenia do wody. Pierwsze przeprawy mostowe powstawały prawdopodobnie z drewna, następnie z kamienia, cegły i stali oraz betonu. Pierwszymi konstrukcjami były zapewne prymitywne kładki podparte o brzeg i elementy spoczywające w korycie. Następnie zaczęto budować mosty wsparte na filarach posadowionych w nurcie rzeki oraz konstrukcje wiszące.

Mosty zazwyczaj są budowane, jako konstrukcje zaplanowane na długi czas użytkowania, przez co stanowią dziedzictwo techniczne i kulturowe okresu, w jakim powstały i świadczą o poziomie technicznym i cywilizacyjnym społeczeństwa, jakie je wzniosło i użytkowało.

W czasach średniowiecznych, kiedy Wrocław był ważnym ośrodkiem wymiany handlowej i rozwoju kultury, ramiona Odry stanowiły naturalną granicę i przeszkodę dla obcych, chcących dostać się do miasta, a ułatwienie dla mieszkańców chcących opuścić miasto. Mosty stanowiły wówczas łączniki miast ze światem zewnętrznym i miały znaczenie strategiczne. Przeto były szczególnie chronione i nadzorowane. Przy większości mostów z tego okresu znajdowały się specjalne strażnice oraz wartownie, których obsada kontrolowała ruch na mostach oraz tereny wokół nich.

Rozwój ruchu kołowego, szynowego oraz żegluga wymusiły konstruowanie mostów o coraz wyższych parametrach użytkowych i technicznych, o coraz większym prześwicie, a co za tym idzie o coraz bardziej skomplikowanej konstrukcji.

Wrocław często jest określany mianem Wenecji Północy ze względu na mnogość mostów i przepraw znajdujących się w mieście. Wedle różnych wyliczeń jest ich ponad 120.

Usytuowanie miasta w szerokiej dolinie Odry, ujętej kilkoma korytami i dopływami (Oława, Widawa, Bystrzyca i Ślęza), z siecią wód zagęszczoną mniejszymi ciekami (Ługowiną, Czarną Wodą, Kośną i Dobrą) oraz dużą liczbą kanałów melioracyjnych, powodowało potrzebę budowy i utrzymania licznych przepraw.

Znaleziska archeologiczne z terenu brzegów Śródmiejskiego Węzła Wodnego pozwalają przyjąć, że już w X w. istnieć mogło połączenie mostowe Ostrowa Tumskiego z przeciwległymi brzegami Odry. Pierwsza wzmianka o moście we Wrocławiu pochodzi z 1149 r. i dotyczy połączenia pomiędzy wyspą Piaskową a osadą lewobrzeżną. W dokumentach z lat 1267 i 1281 wymieniony jest most spinający wyspę Piaskową z Ostrowem Tumskim. Mosty wznoszono wtedy zapewne w konstrukcji palowo-jarzmowej.

Przy odrzańskich mostach kontrolowano tranzytowy handel, pobierając stosowne myta i podatki, oraz przeprowadzano kontrole sanitarne i epidemiologiczne. Tu także mieściły się karczmy i jatki obsługujące podróżnych.

W ruchu lokalnym istotną rolę odgrywały przewozy na łodziach, które umożliwiały tańsze importowanie i eksportowanie towarów w dość łatwy, jak na ówczesne standardy sposób. Dla ruchu wodnego mosty stanowiły przeszkody. Często zdarzało się, że przy mostach funkcjonowały promy, które odciążały przeprawy mostowe (w przypadku mostów prywatnych konkurowały ceną z przeprawą mostową).

W średniowieczu liczne mosty wznoszono nad fosą wewnętrzną oraz przed bramami nad fosą zewnętrzną Na obszarze podmokłej, prawobrzeżnej części doliny Odry wznoszono groble, pełniące oprócz przeciwpowodziowej także komunikacyjną funkcję.

Najstarszy ciąg komunikacyjny Wrocławia funkcjonujący w oparciu o mosty stanowi ciąg mostu Piaskowego i mostów Młyńskich. Po lokacji miasta lewobrzeżnego rozbudowano przeprawy prowadzone w linii współczesnych mostów: Uniwersyteckiego i Pomorskich oraz mostów przerzucanych nad korytem rzeki Oławy, która w części ujściowej stanowiła najstarszą fosę miejską.

W XVI w. na Odrze i dwóch fosach istniało co najmniej 29 obiektów mostowych. Do połowy XIX w. były to konstrukcje drewniane, od XVI w. coraz częściej kamienno-ceglane, zazwyczaj z drewnianymi pomostami (mosty sklepieniowe budowano na Oławie, np. dwuprzęsłowy most Oławski z 1507).

Mosty niszczone często wezbraniami wód zazwyczaj odbudowywano i przebudowywano. Dostępu do ważniejszych przepraw broniły fortyfikacje, a mosty zyskiwały również przęsła zwodzone, co wiązało się z potrzebami żeglugi. Obok drewna, kamienia i cegły od początku XIX w. wprowadzono do budownictwa mostowego Wrocławia pierwsze konstrukcje żelazne. W 1822 r. powstał żeliwny most Królewski. W 1861 r. w miejscu drewnianego mostu Piaskowego zbudowano nowy (najstarszy z tych, które do dzisia j utrzymały oryginalną stalową konstrukcję). W latach 1867-1869 wg projektu inż. Schwedlera i budowniczego miejskiego A. Kaumanna zbudowano 5 stalowych przęseł dwóch nowych mostów Uniwersyteckich (Południowego i Północnego).

Dźwigary kratowe typu Schwedlera (opracowane dla mostów kolejowych szybko wdrożone także dla drogowych) wykształciły do końca XIX w standardową konstrukcję mostów wrocławskich. W 1875 r. oddano do eksploatacji nowe mosty Sikorskiego (dawny most Królewski) i most Lessinga, w 1876 r. most Mieszczański (dawny most Wilhelma), w 1885 r. mosty Młyńskie. Mosty Uniwersyteckie przebudowano w 1934 r. Most Lessinga, zniszczony w 1945 r., zastąpiono w 1959 r. nową konstrukcją kablobetonową mostu Pokoju. Mosty Młyńskie i Mieszczański do dzisia j utrzymały oryginalną konstrukcję z dźwigarami stalowymi systemu Schwedlera.

W 1889 r. powstał most Tumski, stalowy w konstrukcji kratownicy ciągłej z przegubem, a w latach 1895-1897 został zbudowany most Zwierzyniecki. W latach 80-tych XIX w. powrócono do tradycyjnej konstrukcji mostów – z przęsłami sklepionymi. W 1882 r. oddano do eksploatacji malowniczy, trzyprzęslowy most Oławski. Zapoczątkował on serię podobnie skonstruowanych, murowanych z cegły lub kamienia mostów: Szczytnickiego (dawniej most Książęcy), Osobowickich i Pomorskiego Południowego. W latach 1908-1910 zbudowano będący symbolem Wrocławia most Grunwaldzki, o konstrukcji wiszącej, z pomostem zawieszonym na pasach zakotwionych na brzegach i przechodzących przez monumentalne, granitowe pylony.

Budowa współczesnego Kanału Żeglugowego i Kanału Powodziowego stanowiła wyzwanie dla budowniczych i projektantów. Powstały tutaj najdłuższe we Wrocławiu ciągi przepraw: mosty Trzebnickie (1916) i Warszawskie (1916), mosty Jagiellońskie (1925) i Swojczyckie (1925).

Do nielicznych powojennych realizacji należy zbudowany w 1984 r. most drugiej nitki przeprawy Jagiellońskiej. W latach 90-tych XX w. oddano do eksploatacji mosty tzw. trasy mieszczańskiej: most R. Dmowskiego i nowy most Mieszczański. Powstało kilkanaście mostów na dopływach odrzańskich, a także kładek, z których wyróżnia się kładka Złotnicka, kładka Piaskowa i kładka Słodowa.

W mieście znajdują się również trzy duże przeprawy kolejowe: most Poznański, most Warszawski, most Portowy oraz znaczna liczba wiaduktów.

Najnowszą inwestycją mostową Wrocławia jest oddany do użytku w 2004 r. most Milenijny zlokalizowany nad Odrą w północno-zachodniej części Wrocławia.

Poniżej znajduje się tabela przedstawiająca odległości i czas przejścia pieszego pomiędzy poszczególnymi punktami trasy.