Historia miasta zaczyna się w 1255 roku, gdy książę Henryk III Biały lokował je na prawie średzkim. Od początku XIV wieku staje się stolicą Księstwa Oleśnickiego, a książę Konrad Namysłowski – protoplastą oleśnickiej linii Piastów śląskich.
Zamek Książąt Oleśnickich
To on, jako Konrad I Oleśnicki, rozpoczyna budowę zamku, który dziś jest najbardziej imponującym zabytkiem miasta. Zamek Książąt Oleśnickich w obecnym kształcie ma renesansowy charakter. To z kolei zasługa Jana oraz Karola II z Podiebradów. Po wygaśnięciu oleśnickiej linii Piastów w 1495 r. miasto trafia bowiem do tego czeskiego rodu za sprawą Władysława Jagiellończyka (rządził wówczas Czechami).
fot. Jerzy Strzelecki, Wikimedia, CC
Historia kolejnych modernizacji to po trosze historia rodów, władających księstwem. Wirtembergowie, którzy po wojnie 30-letniej przejęli Oleśnicę, zapoczątkowali zmianę charakteru budowli z zamku w rezydencję pałacową: rozpoczęli przebudowę wnętrz w stylu barokowym, założyli ogród w stylu francuskim. Brunszwikowie kontynuowali zmiany wystroju wnętrz, ale bardziej jednak skupiali się na pałacu w Szczodrem, a zamek w Oleśnicy stracił status rezydencji książęcej.
Za Hohenzollernów, od 1885 r. zamek oleśnicki staje się jednak letnią siedzibą każdego następcy tronu Cesarstwa Niemieckiego i Królestwa Prus. Pojawiają się wówczas instalacje wodno-kanalizacyjne, łazienki, toalety, ogrzewanie. Sala myśliwska zostaje podwyższona a sufit ozdobiony sztukaterią, a wjazd do zamku przesunięto tak, by w miejscu starego zbudować klatkę schodową, ułatwiającą komunikację zamek – pałac.
fot. Jerzy Strzelecki, Wikimedia, CC
Co widać z najwyższej wieży w mieście
II wojna światowa, która zniszczyła budynki Oleśnicy w 50 procentach, szczęśliwym trafem oszczędziła zamek. W przeciwieństwie do sowieckich żołnierzy I szabrowników, którzy złupili mocno tę rezydencję.
Dziś zamek jest w zarządzie OHP. Można zwiedzać imponujące wnętrza, z apartamentami książęcymi na czele, a także rzucić okiem na okolicę z najwyższej w Oleśnicy, 40-metrowej wieży zamkowej. Jej swoistą koroną jest balustrada na galerii, z ośmioma ryczącymi lwami. Sześć trzyma tarcze herbowe ziem książąt podiebradzkich, a siódmy - tarczę z łacińskim napisem, że w 1561 r. książę Jan kazał wykonać "tę koronę wraz z kamiennymi figurami".
Łańcuchowa biblioteka w bazylice
Zamek połączony jest z bazyliką pw. św. Jana Apostoła, patrona miasta, bo to kościół "zamkowy", mauzoleum Podiebradów. Jedną z większych atrakcji turystycznych w tej świątyni jest tzw. Biblioteka łańcuchowa.
Założona w 1594 r. przez księcia Karola II, miała służyć nie tylko duchownym, ale nawet mieszkańcom Oleśnicy, dlatego książki zostały łańcuchami przykute do regałów. Wśród 239 egzemplarzy książek, jest wydana w Wittenberdze Biblia Marcina Lutra z 1541 r.
Bazylika mniejsza św. Jana Apostoła i Ewangelisty w Oleśnicy, fot. Sławomir Miejski, Wikipedia, CC
Mury obronne nie runęły
Jedna z wież Oleśnicy, Brama Wrocławska, wbudowana jest w mury obronne miasta. Te obecne, ceglane, otoczone fosą, powstały a Konrada I, miały ok 8 m wysokości i cztery wieże z bramami: Wrocławską, Trzebnicką, Sycowską i Namysłowską. Po włączeniu ok. 1400 r. do obszaru miasta kościołów pw. Bożego Ciała (później pw. NMP) i św. Jerzego, wykonano nowy odcinek murów oraz nową wieżę, nazwaną później Mariacką.
Przy końcu wojny trzydziestoletniej zburzono część fortyfikacji i zasypano fosę. A gdy wraz ze zmieniającym się charakterem działań bojowych znaczenie murów obronnych spadło do zera, w połowie XVIII wieku zaczęto obudowywać je domami. To one uchroniły rewolucyjne koncepcje XIX-wiecznych włodarzy Oleśnicy, by mury zrównać z ziemią. Rozebrano wówczas jedynie trzy z czterech bram miejskich, przeszkadzających w transporcie towarów. Bramę Wrocławską uratował przyszły cesarz Fryderyk III, gdy Hohenzollernowie przejęli zamek oleśnicki.
Miasto zagadkowych pomników
Najstarszy pomnik Oleśnicy (1791r.), Kolumna Złotych Godów, powstał dla uczczenia 50-lecia małżeństwa księcia Karola Chrystiana Erdmanna Wirtemberga i jego żony Marii Zofii Wilhelminy. To koryncka kolumna, podtrzymująca mitrę książęcą. Z cokołu zniknęły medaliony ukazujące m.in. parę książęcą, herb księstwa wirtembersko-oleśnickiego.
Kolumna Złotych Godów, Wikimedia, CC
Historia z innymi, przedwojennymi monumentami obeszła się w znacznie bardziej radykalny sposób. Kolumnę Zwycięstwa, z boginią Nike na jej szczycie, którą wzniesiono w 1873 r. dla uczczenia zwycięstwa Prus nad Francją, po II wojnie światowej przerobiono na upamiętniającą m.in. 1000-lecie Państwa Polskiego i XX lecie wyzwolenia Oleśnicy. Jeszcze w 1945 r. zdemontowano marmurowe medaliony z płaskorzeźbą Krzyża Żelaznego i niemieckimi napisami na cokole.
Dawny Pomnik Pokoju postawiony w roku 1899 i poświęcony wojnie prusko-austriackiej w 1866 r. W 1960 roku został Pomnikiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację Po 1989 r. pomnik zmienił swoje przeznaczenie i stał się Pomnikiem Kombatantów.
W nieco inny sposób przeznaczenie zmienił cokół pomnika Bismarcka przed Domem Wdów (obecnie budynkiem Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia). Pod koniec II wojny światowej rzeźbę kanclerza Niemiec zdjęto uroczyście w 1944 r. a brąz przeznaczono na potrzeby wojenne. W latach 60. XX wieku na cokole postawiono popiersie Fryderyka Chopina.
Jednym z najciekawszych monumentów w Oleśnicy jest pomnik Ery Kosmicznej, jedyny taki na Dolnym Śląsku. Powstał w dawnej fosie miejskiej tuż po historycznym locie pierwszego człowieka w przestrzeń kosmiczną. Peanu o zwycięskim podboju Jurija Gagarina próżno szukać na pomniku. Napis zniknął, a w czasie remontu w 2007 nie odtworzono go.
Pomnik Ery Kosmicznej, Wikimedia, CC
Oleśnica to miasto wież – to widać z daleka gdy jedzie się do tego miasta. A skąd wzięło się określenie „miasto róż”? W latach 60. Obsadzono nimi Oleśnicę na przyjazd partyjnych oficjeli. Dziś jeden z tych pięknych kwiatów trzyma Ola - to rzeźba dziewczynki siedzącej na ławeczce na oleśnickim rynku.
Dojazd
Do Oleśnicy z Wrocławia jest ok. 30 km „starą” trasą na Warszawę przez Długołękę (droga 368) lub 40 km trasą S8.
Można tam dojechać autobusem oraz pociągiem (czas dojazdu ok 45 min.)
112