Tomasz Wysocki: Niedawno byłem świadkiem rozmowy w aptece, podczas której młody człowiek prosił o preparat na koncentrację oraz lecytynę na poprawę pamięci. Wyglądał na mocno zdeterminowanego studenta w czasie sesji egzaminacyjnej.
Dr Marcin Zawadzki, toksykolog z Katedry Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu: To zjawisko powszechne.
Czy istnieje złoty sposób na bezproblemowe przetrwanie sesji, kiedy jest wzmożony wysiłek umysłowy?
Dr Marcin Zawadzki: Jedynym bezproblemowym sposobem przetrwania sesji jest regularna nauka. To zapewne najbezpieczniejszy sposób dla organizmu. Oczywiście, można zażywać preparaty, które zwiększają koncentrację i zdolność myślenia, zmniejszające senność, ale należy pamiętać, że większość z nich zawiera substancje oddziałujące również na układ krążenia. Związki te powodują przyspieszenie akcji serca i wzrost ciśnienia krwi. W większej dawce działają odwrotnie do zakładanego efektu i wywołują niepokój, nerwowość, zaburzenia snu i bezsenność. To trochę broń obosieczna. Z jednej strony dają krótkotrwałą poprawę koncentracji, ale to się odbywa kosztem wzmożonego wysiłku dla organizmu. Za ten wysiłek organizm musi zapłacić.
Jakie są najpopularniejsze środki wykorzystywane przez studentów?
Preparatów wykorzystywanych w okresie sesji jest mnóstwo. Podzieliłbym je na dwie grupy. Pierwsza, to preparaty, które zaliczyć można do suplementów diety. W większość zawierają wyciągi z roślin (np. guarany, kawy, itp.) bogate w kofeinę, która jest głównym „pobudzaczem”. Ich połączenie z pitą w nadmiernej ilości kawą czy też napojami energetycznymi może być dla organizmu niebezpieczna. Do drugiej grupy należy zaliczyć leki, często dostępne w sprzedaży bez recepty, które zawierają efedrynę lub pseudoefedrynę. Związki te są obecne w wielu popularnych lekach na infekcję górnych dróg oddechowych.
W ten sposób wykorzystuje się popularny syrop tussipect.
Tak, dzisiaj jest on już dostępny wyłącznie na receptę. Ale efedryna jest w innych lekach przeciwkaszlowych sprzedawanych bez recepty. Jej działanie jest podobne do amfetaminy, chociaż nie tak intensywne. Efedryna i pseudoefedryna mają właściwości stymulujące, wpływają na zwiększenie przepływu krwi przez mózg, poprawę koncentracji, rozjaśnienie myśli.
Jak długo można je stosować bez konsekwencji?
Preparaty ziołowe nie przyniosą poważnych skutków nawet jeśli będą brane przez kilka dni. Oczywiście, jeśli są przyjmowane w dawkach zalecanych przez producenta, a nie dziesięć razy większych. Natomiast preparaty zawierające efedrynę lub pseudoefedrynę są preparatami leczniczymi. W ich przypadku trudno mówić o bezpiecznych dawkach w przypadku brania przed sesja, bo są one przeznaczone do leczenia, a nie do poprawiania koncentracji. Nie dramatyzowałbym z zagrożeniem w przypadkach suplementów diety zawierających lecytynę lub mniejsze ilości kofeiny. Zwróciłbym uwagę na coś innego: w wielu przypadkach działają one na zasadzie placebo, czyli człowiekowi wydaje, że poprawiają koncentrację, a tak naprawdę nie mają żadnego działania lub mają niewielki wpływ na kondycję intelektualną ucznia czy studenta. O tym warto wspomnieć, bo pojawiają się mody na jakieś specyfiki, ale po dogłębnych badaniach ich składu okazuje się, że działają właśnie na zasadzie efektu placebo, czyli zażycie ich jest porównywalne do połknięcia dwóch łyżeczek cukru.
Studenci ratują się przed snem spożywając gazowane napoje energetycznych.
Z napojów energetycznych najlepszym jest kawa, w każdym razie najbezpieczniejszym. Substancją czynną obecną zarówno w kawie, jak i w napojach energetycznych, jest przede wszystkim kofeina. Co ciekawe, w napojach energetycznych jest jej trzy razy mniej niż w kawie rozpuszczalnej i sześć razy mniej niż w arabice. Biorąc pod uwagę skład napojów energetycznych i zawartość w nich cukru, lepiej wypić dwie filiżanki lub kubek dobrej kawy, niż puszkę „energetyka”. Zdolność koncentracji i pobudzenie będą większe niż po wypiciu takich napojów.
Muszę też zapytać o amfetaminę, która jest zakazana, ale mimo to jest często zażywana w czasie sesji.
Z amfetaminą jest kilka problemów. Po pierwsze, związana z nią groźba uzależnienia. Amfetamina jest substancją uzależniającą psychicznie. Świetne samopoczucie i uzyskany, pożądany efekt (np. zdany egzamin) powoduje, że osoba taka sięga po nią kolejny raz. To prosta ścieżka do uzależnienia, z jego wszystkimi konsekwencjami zdrowotnymi i społecznymi.Po drugie, amfetamina na bardzo silne działanie pobudzające, znacznie podnosi ciśnienie krwi i powoduje zaburzenia rytmu serca, które mogą doprowadzić do zgonu.Po trzecie, osoby kupujące na „czarnym rynku” amfetaminą, nierzadko kupują „coś” co stanowi mieszaninę amfetaminy z innymi substancjami (efedryną, strychniną, metamfetaminą, PMA i innymi pochodnymi). Zażycie takiej mieszanki może dać zupełnie niespodziewany efekt i prowadzić do zgonu – jako przykład mogą służyć tabletki UFO, które spowodowały śmierć kilkudziesięciu osób w Europie. Amfetamina wybitnie nasila metabolizm w organizmie. Będąc pod wpływem amfetaminy zaciągamy „dług” energetyczny, który potem musi być spłacony. W efekcie tego po zaprzestaniu jej działania obserwuje się nadmierną senność i znaczne zmęczenie. U osób przyjmujących amfetaminę przez kilka dni pojawiają się poważne objawy wyczerpania organizmu. Może być tak, że organizm upomina się o rezerwę energetyczną w czasie egzaminu, może się zdarzyć, że po takiej „terapii amfetaminowej” zaśnie się po prostu podczas egzaminu.
Należy pamiętać, że u osób zażywających amfetaminę po raz pierwszy może dojść do pojawienia się poważnych zaburzeń psychicznych opisywanych jako psychoza poamfetaminowa.
Jak długo bez nadmiernego wspomagania można się uczyć?
To wszystko zależne od organizmu, jego wytrenowania. Na ogół silny, efektywny wysiłek intelektualny jest możliwy przez trzy-cztery godziny. Jeżeli będziemy stosować przerwy to możemy ten czas przeciągnąć jeszcze o kilka godzin.Potem musi być dłuższa przerwa, na sen, ale najlepiej na spacer. Wysiłek intelektualny związany jest z bardzo dużym zużyciem tlenu i glukozy. Dlatego należy wyrównać niedobory tlenu i po prostu się przejść. Dobrym rozwiązaniem jest zjedzenie posiłku, najlepiej wysokowęglowodanowego, czyli mającego dużą ilość cukrów złożonych, bo to główne źródło energii dla naszego mózgu.
Rozmawiał Tomasz Wysocki
