Inwentaryzacja przyrodnicza pól irygacyjnych

Inwentaryzacja została wykonana na zlecenie Urzędu Miasta zgodnie z umową nr ZP-WWE/1/2020 z dnia 15.05.2020 r. Badania i Opracowanie zrealizował zespół naukowców związanych z Wydziałem Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego.

Badaniami objęto obszar o łącznej powierzchni 1472,80 ha. Był to nie tylko obszar pól irygowanych, które były wykorzystane w przeszłości do 2015 roku jako oczyszczalnia ścieków komunalnych, ale także najbliższe otoczenie.

Badany obszar położony jest pomiędzy Lasem Rędzińskim z doliną Widawy na północy, Lasem Rędzińskim z przylegającą rzeką Odrą na zachodzie, rzeką Odrą i Lasem Osobowickim na południowym zachodzie, osiedlem Osobowice na południu, osiedlami Lipa Piotrowska i Widawa na wschodzie oraz osiedlem Świniary na północnym wschodzie.

Obszar, na którym prowadzono prace inwentaryzacyjne w latach 2020-2021, z zaznaczonym korytarzem ekologicznym (KPdC-19A) oraz obszarami Natura 2000 i ostoją ptasią IBA.

Pola irygacyjne stanowią ostoję zwierząt i roślin w zlokalizowaną na obrzeżach dużego miasta. Występowanie szeregu cennych gatunków zwierząt, roślin i grzybów kwalifikuje obszar pól irygacyjnych jako wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi. Dodatkowo, pola posiadają walory krajobrazowe (krajobrazu antropogenicznego) i kulturowe (zabytki hydrotechniki).

Wieloletnie użytkowanie tych terenów jako oczyszczalni ścieków, doprowadziło do wykształcenia specyficznych zbiorowisk roślinnych. Łącznie na obszarze stwierdzono 67 zbiorowisk roślinnych. Pod względem botanicznym przeważająca część (79% powierzchni) badanego obszaru to tereny o przeciętnych/niskich walorach przyrodniczych.

Pozostałą część stanowią obszary średnio cenne pod względem przyrodniczym (12% powierzchni) oraz tereny o wysokich i najwyższych walorach przyrodniczych (9% powierzchni). Około 4% stanowią miejsca silnie zdegradowane (zabudowa, AOW, odstojniki). W 2009 roku łączna powierzchnia takich terenów wynosiła przeszło 100 ha, a obecnie jest to około 70 ha. Obserwowany spadek wynika ze spontanicznej naturalizacji odstojników, które nie wyróżniają się już zbytnio w krajobrazie pól pod względem rodzaju porastających je fitocenoz.

Pomimo niskiej oceny walorów botanicznych większej części badanego terenu, pola irygacyjne są siedliskiem wielu gatunków roślin, grzybów, porostów i zwierząt. Łącznie w latach 2020-2021 stwierdzono:

• 310 taksonów roślin naczyniowych, przy czym 17 z nich to gatunki cenne (chronione i/lub zagrożone), w tym 1 gatunek uznany za wymarły na Dolnym Śląsku;
• 86 gatunków roślin obcego pochodzenia, w tym 27 gatunków inwazyjnych;
• 69 gatunków porostów, w tym 9 taksonów cennych (chronionych i/lub zagrożonych) oraz 1 gatunek nowy dla Dolnego Śląska;
• 32 gatunki mszaków, w tym 1 chroniony;
• 95 taksonów grzybów wielkoowocnikowych, w tym 7 cennych (chronionych i/lub zagrożonych);
• 30 cennych gatunków owadów (chronionych, rzadkich i zagrożonych), w tym 1 gatunek, którego stanowisko na tym terenie jest włączone do ogólnokrajowego monitoringu gatunków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej;
• 10 chronionych gatunków płazów;
• 4 chronione gatunki gadów;
• 106 chronionych gatunków ptaków, dla których pola irygacyjne są ważną ostoją o znaczeniu międzynarodowym (IBA PL167);
• 30 gatunków ssaków, w tym 22 chronione.

Turzyca Bueka (Carex buekii) – gatunek uznany za wymały na Dolnym Śląsku, fot. M. Śliwiński

Turzyca Bueka (Carex buekii) i zbiorowisko z jej udziałem, fot. M. Śliwiński

Najcenniejsze fragmenty pól to zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, zwłaszcza wzdłuż Trzciany i Mokrzycy oraz innych mniejszych kanałów. Spośród nich najcenniejsze są zadrzewienia dębów szypułkowych i zakrzewienia śliwy tarniny, stanowiące siedliska przede wszystkich chronionych gatunków owadów i nietoperzy, oraz pojedyncze płaty lasów łęgowych i łąk świeżych i wilgotnych, będących ważnymi stanowiska przede wszystkim ptaków i owadów.

Istotnymi siedliskami są także pozostałości starorzeczy, osadników i rozlewisk, obecnie nieliczne, ale ważne dla płazów i niektórych gatunków ptaków. Występują one głównie w północnej i środkowej części pól irygacyjnych. Cały badany teren jest ważną ostoją ssaków, stanowiąc miejsce żerowania kilku gatunków nietoperzy oraz areał życia co najmniej od kilkudziesięciu osobników ssaków kopytnych.

Środpolne zadrzewienia i zakrzewienia, fot. J. Furmankiewicz

Zadrzewienia wzdłuż Trzciany, fot. J. Furmankiewicz

Badany obszar jest szczególnie ważny dla ptaków. Część gatunków można uznać za bioindykatory zmian w środowisku, zwłaszcza w siedliskach podmokłych, które były charakterystyczne dla pól irygacyjnych. Z tych względów obszar ten wciąż jeszcze jest ważną ostoją dla gatunków wodno-błotnych, które w skali Europy i świata są jedną z najbardziej zagrożonych grup ptaków. Ponadto, na tym terenie występują też gatunki krajobrazu rolniczego, również globalnie zmniejszające swoją liczebność.

Podróżniczek (Luscinia svecica), fot. H. Sztwiertnia

Stado żurawi (Grus grus), fot. J. Furmankiewicz

Obszar pól irygacyjnych stanowi także ważną ostoję chronionych gatunków bezkręgowców, w tym 7 wymienionych w II i IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej. Dla części z nich (np. barczatka kataks, przeplatka maturna, kozioróg dębosz) w obrębie terenów irygacyjnych lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie ustanowione zostały stanowiska monitoringu stanu siedlisk i gatunków GIOŚ.

Samica kozioroga debosza (Cerambyx cerdo), fot. D. Tarnawski

Szczegółowe informacje na temat przeprowadzonej inwentaryzacji znajdują się w załączonym raporcie.

Przedstawiamy ponadto mapy: rozmieszczenia zbiorowisk roślinnych, waloryzacji szaty roślinnej, chronionych siedlisk i gatunków oraz siedlisk Natura 2000, ptaków, owadów, płazów i gadów oraz ssaków.

Opracowaniem dysponuje Wydział Wody i Energii z Departamentu Zrównoważonego Rozwoju.

Materiały Wydziału Wody i Energii Departamentu Zrównoważonego Rozwoju UMW