Wystawa 1929

Z inicjatywy Werkbundu i jego krajowych sekcji w ciągu pięciu lat wybudowano sześć osiedli wzorcowych. Wszystkie osiedla cechowały się regionalnymi i narodowymi odrębnościami, nie można więc traktować tych przykładów jako niezależnej, niczym nie ograniczonej wypowiedzi architektów na temat nowoczesnego mieszkania.

Wystawy mieszkaniowe - osiedla Werkbundu 1927-1933: 1927: osiedle Weissenhof w Stuttgarcie, towarzyszące wystawie „Mieszkanie” („Die Wohnung”) 1928: osiedle Nowy dom (Nový Dům) w Brnie w dzielnicy Žabovřesky, towarzyszące wystawie „Współczesnej Kultury Czechosłowackiej” 1929: osiedle WuWA we Wrocławiu, towarzyszące wystawie „Mieszkanie i miejsce pracy” (WuWA – „Wohnung und Werkraum” Ausstellung) 1931: osiedle Neubühl w Zurichu w dzielnicy Wollishofen 1932: osiedle Baba w Pradze, w dzielnicy Dejvice 1932: osiedle Lainz w Wiedniu

Śląski oddział Werkbundu 

W 1925 roku powołano Śląską Sekcję Niemieckiego Werkbundu (Schlesischer Landesverband des Deutschen Werkbundes – DWB). Zorganizowanie wystawy mieszkaniowej najprawdopodobniej zaproponowali młodzi wrocławscy architekci pod kierunkiem Heinricha Lauterbacha, którzy z dala od ośrodków „Neues Bauen” w Niemczech, chcieli mieć możliwość przedstawienia swoich poglądów na temat nowoczesnego mieszkania. Pomysł ten zaakceptowano we wrocławskiej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego, w której pracowali Hans Scharoun oraz Adolf Rading i to właśnie jego Zarząd Werkbundu w Berlinie mianował przewodniczącym komitetu roboczego halowej części wystawy, a kierownikiem do spraw artystycznych został Heinrich Lauterbach. Organizacją wystawy zajęła się Wrocławska Spółka Targów i Wystaw. Profesor Johannes Molzahn z Państwowej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego był odpowiedzialny za projekty materiałów reklamowych.

Wystawa została otwarta 15 czerwca 1929 roku. Uroczystości odbyły się w Hali Stulecia. Władze państwa reprezentowali: Minister Rzeszy dr Theodor von Guérard oraz Minister Stanu dr Heinrich Hirtsiefer. W mowie powitalnej nadburmistrz miasta podkreślił cel wystawy, jej znaczenie dla Prowincji wschodnich i trudności w finansowaniu tego przedsięwzięcia.

Wystawa składała się z dwóch części: wzorcowego osiedla i ekspozycji umieszczonej na terenach wystawowych wokół Hali Stulecia. Pokazano międzynarodową wystawę Niemieckiego Werkbundu pod hasłem „Neues Bauen”, a także wystawy Politechniki Wrocławskiej, wrocławskiej Spółdzielni Osiedlowej „Eichborngarten” oraz Bauhausu z Dessau. Ekspozycje informowały m.in. o procesie projektowania, nowych materiałach i kolorystyce, urządzeniach technicznych, urządzaniu wnętrz czy przedmiotach użytkowych. Zaprezentowano gotowe prototypowe wnętrza biurowe, miejsca pracy dla architekta, inżyniera, lekarza i prawnika, a także wzorcowe wnętrza mieszkalne. Pokazano mieszkanie i osiedle w rozwoju historycznym oraz na tle osiągnięć w różnych krajach świata. Duży fragment wrocławskiej ekspozycji stanowiły wyroby niemieckiego rzemiosła oraz wzorcowe warsztaty pracy rzemieślników: tkacza, grawera szkła, tapicera, krawca, fryzjera, fotografa, malarza, stolarza i innych.

Na wolnym powietrzu pokazano wzorcową ulicę handlową, środki komunikacji, maszyny budowlane, ogrody specjalne, szklarnie i sprzęt ogrodniczy. Pokazano poza tym wzorcowe gospodarstwo wiejskie, zagospodarowanie terenów przeznaczonych dla dzieci wraz z ogrodem szkolnym i placami zabaw na wolnym powietrzu, sanatorium dziennego pobytu dla dzieci cierpiących na choroby płuc i teatrzykiem lalkowym, domki weekendowe, a nawet wystawę sztuki cmentarnej.

Osiedle wystawy WuWA wyróżniała różnorodność propozycji mieszkań i domów skierowanych do różnych grup społecznych – zaproponowano formy zarówno dla odbiorców zamożnych, jak i dla rodzin o niskich dochodach. Pokazano nowatorskie propozycje związane z toczącą się wówczas dyskusją o formach mieszkaniowych, takie jak „dom – wspólnota” projektu Adolfa Radinga (dom nr 7) czy dom dla osób samotnych i małżeństw bezdzietnych projektu Hansa Scharouna (dom nr 31). Zgodnie z tendencjami społecznymi ukierunkowanymi na zaangażowanie zawodowe kobiet i konieczność zapewnienia opieki nad dziećmi, przewidziano przedszkole i mały sklepik.

W latach międzywojennych istotne znaczenie w kształtowaniu mieszkań społecznie najpotrzebniejszych miała (zwłaszcza w Niemczech) przemiana struktury społeczeństwa, polegająca na zmieniającej się roli kobiet w rodzinach, zwłaszcza robotniczych. Z jednej strony dążenie kobiet do emancypacji, do odgrywania istotnej roli w społeczeństwie, z drugiej strony konieczność podjęcia pracy zawodowej, utrudniały opiekę nad dziećmi i prowadzenie domu. Proces ten zauważany był przez architektów-nowatorów, którzy swoje zadania postrzegali jako rodzaj posłannictwa na rzecz budownictwa mieszkaniowego dla ludności pracującej. W przygotowaniu planów budynków i urządzaniu wnętrz domów wystawy WuWA brały udział przedstawicielki Związku Gospodyń Domowych z Wrocławia. Związek Gospodyń Domowych ocenił również wystawę Werkbundu w Stuttgarcie. Obok pełnego uznania dla dobrych propozycji Związek, w tak zwanej „Negatywnej Karcie Życzeń”, sformułował 17 postulatów dotyczących wad nowego budownictwa.

Negatywna karta życzeń Związku Gospodyń Domowych Nie chcemy domów i mieszkań, w których dzieci nie mogą zdrowo rosnąć. Nie chcemy mieszkań składających się z jednego pomieszczenia podzielonego jedynie przy pomocy ścianek do połowy jego wysokości, które nie pozwalają na odcięcie się od hałasów i zapachów. Nie chcemy zdecentralizowanych planów mieszkań, które mają długie korytarze, wiele pokoi tylko z jednym wyjściem, z łazienkami, sypialniami i pokojami dla dzieci w przybudówkach lub na uboczu. Nie chcemy mieszkań bez przedpokoi albo miejsca na garderobę. Nie chcemy schodów i korytarzy, które są niewystarczające do codziennego użytku. Nie chcemy mieszkań bez komórek na codzienne zapasy żywności i sprzęty. Nie chcemy domów bez piwnic, strychów i suszarni. Nie chcemy otwartych tarasów wystawionych na niepogodę. Nie chcemy tarasów lub ogrodów na dachach bez wystarczająco chroniących barierek. Nie chcemy poręczy schodowych, które zamiast chronić mogą spowodować upadek. Nie chcemy wielkich drzwi i okien, które utrudniają i podrażają sprzątanie, i które dają za małą ochronę cieplną. Nie chcemy niekorzystnie położonych łazienek w stosunku do pokoi rodziców i dzieci, chcemy umieszczenia ich między tymi pokojami. Nie chcemy pokoi dla dzieci, w których łóżka umieszczone są nad sobą, w których nie ma miejsca do zabawy i pracy. Nie chcemy sypialni z łóżkami, które muszą być chowane w ścianie. Nie chcemy pokoi mieszkalnych, które stanowią przejścia do innych pomieszczeń. Nie chcemy kuchni o wymiarach tak małych, że tylko puste i nieużywane wyglądają na wystarczające. Porównania z kuchniami „Mitropy” nie mogą dotyczyć gospodarstw domowych. Nie chcemy mebli i wyposażenia, które swoją formą i surowcem zaprzeczają potrzebom życiowym ich użytkowników i nie pozwalają rozpoznać pierwotnego materiału.

W trakcie wystawy, od 24 do 27 lipca 1929 roku odbyły się we Wrocławiu, po raz pierwszy na wschodzie Niemiec, dni Werkbundu, podczas których zorganizowano obrady Związku Architektów Niemieckich. Sama wystawa prezentowała jednocześnie osiągnięcia Śląskiej Sekcji tej organizacji.

 Mimo wielu udogodnień i atrakcji, które oferowano mieszkańcom Wrocławia i Śląska liczba zwiedzających była mniejsza niż oczekiwano. Wystawę zakończono 15 września 1929 roku i przyniosła ona straty finansowe organizatorom, ponieważ zamówione dotacje publiczne nie nadeszły.

Jednak twórcy osiedla dowiedli, że przyjęcie nowoczesnych technologii oraz ich rozsądne wykorzystanie mogą przynieść w rezultacie nowe wartości, a twórczość artystyczna i myślenie kategoriami technicznymi i ekonomicznymi nie wykluczają się wzajemnie.