We Wrocławiu, podobnie jak to miało miejsce w całej Polsce, samorząd terytorialny został ustanowiony zaraz po zakończeniu II wojny światowej. Szybko jednak okazało się, że samorząd taki, będąc emanacją społeczeństwa obywatelskiego, nie znajdzie miejsca w nowej rzeczywistości Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Jego istota była bowiem zaprzeczeniem systemu scentralizowanej władzy państwowej i partyjnej, charakterystycznej dla ZSRR i wszystkich pozostałych państw socjalistycznych Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polski.
Dlatego już w 1950 roku samorząd terytorialny, i tak działający w ograniczonej formie, został niemal całkowicie zlikwidowany, a w jego miejsce wprowadzono wzorowany na ZSRR system Rad Narodowych. Aż do roku 1990 władze terenowe stanowiły zatem de facto organ wykonawczy władzy centralnej, pozbawiony realnego wpływu na losy miasta.
Musiało minąć czterdzieści lat, by mieszkańcy Wrocławia mogli ponownie sami decydować o swoim mieście, wybierając w wyborach bezpośrednich miejskie władze. Stało się to możliwe dzięki zmianom demokratycznym na przełomie lat 80. i 90., upadkowi komunizmu i ZSRR oraz wprowadzeniu w Polsce demokratycznego państwa prawa. Samo przywrócenie instytucji samorządu terytorialnego w Polsce nastąpiło w wyniku obrad Okrągłego Stołu i pierwszych, częściowo wolnych wyborów parlamentarnych z dnia 4 czerwca 1989 roku. Formalnie wprowadzała je zaś reforma samorządowa z 1990 roku.
4 VI 1989 r. – odbyły się pierwsze po II wojnie światowej częściowo wolne wybory parlamentarne. We Wrocławiu dwa miejsca do senatu zdobyli Karol Modzelewski i Roman Duda. Natomiast mandaty poselskie uzyskali Barbara Labuda, Andrzej Piszel, Zbigniew Lech i Radosław Gawlik.
fot. https://fotopolska.eu/
W latach bezpośrednio poprzedzających wprowadzenie samorządu terytorialnego w Polsce nie uznawano tego zagadnienia za wyjątkowo ważne. Owszem rozmawiano o potrzebie decentralizacji władzy, ale nie była to kwestia spędzająca politykom i większości obywateli sen z powiek. Wydawało się, że na Polskę wracającą właśnie na drogę demokracji czekają inne, dużo ważniejsze zadania. Po dziesiątkach lat centralnego zarządzania ciężko było zrozumieć i uwierzyć, że samorząd terytorialny może mieć jakąś rzeczywistą władzę. Droga do społeczeństwa obywatelskiego nie była wcale łatwa i prosta.
27 maja 1990 roku odbyły się pierwsze wolne i w pełni demokratyczne wybory w powojennej Polsce
W wyniku tych wyborów we Wrocławiu została wybrana Rada Miasta. Liczyła ona 70 rajców miejskich, wśród których było 65 mężczyzn i 5 kobiet.
W stolicy Dolnego Śląska wybory zdecydowanie wygrał Wrocławski Komitet Obywatelski „Solidarność” zdobywając aż 67 mandatów. Po jednym mandacie zdobyli kandydaci Konfederacji Polski Niepodległej, Solidarności Walczącej oraz Krzyckiego Ruchu Obywatelskiego. Pierwszym prezydentem Wrocławia został Bogdan Zdrojewski, a pierwszym przewodniczącym Rady Miejskiej prof. Stanisław Miękisz.
fot. http://archiwum.zajezdnia.org/
Od 1990 roku mieszkańcy Wrocławia już ośmiokrotnie wybierali swoich przedstawicieli do Rady Miejskiej, w: 1990, 1994, 1998, 2002, 2006, 2010, 2014, 2018. Od czwartej kadencji, czyli od roku 2002, wrocławianie wybierają także bezpośrednio prezydenta miasta. Wcześniej od 1990 do 1998 roku robili to rajcy miejscy na sesji Rady Miasta. Przez pierwsze trzy kadencje w Radzie Miejskiej zasiadało 70 osób, potem liczba ta zmniejszyła się do 40, a obecnie Wrocław ma 37 radnych.
Uroczysta sesja Rady Miejskiej, 24 czerwca 2019 r.
Realna samodzielność w zarządzaniu miastem oraz związana z tym głęboka decentralizacja władzy, rozumiana jako autentyczna niezależność samorządu terytorialnego, przyczyniła się nie tylko do wykreowania rzeczywistego zainteresowania mieszkańców Wrocławia zadaniami administracji publicznej, ale też uruchomienia setek lokalnych inicjatyw i analizą znaczenia poszczególnych potrzeb lokalnych. Bez wątpienia olbrzymia zmiana Wrocławia na lepsze niemal we wszystkich dziedzinach życia w ciągu ostatnich trzydziestu lat nie miałaby miejsca bez wprowadzenia w 1990 roku samorządu terytorialnego.
Arkadiusz Förster
Przewodnik miejski