Wyjątkowa wystawa w listopadzie 2022 r.
To pierwszy od lat tak ważny projekt Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu. – Chcielibyśmy, aby był znaczący nie tylko dla nas, ale i miasta. To wzmocni i poszerzy kulturalną ofertę Wrocławia – nie ma wątpliwości Klara Kołodziejska-Połtyn, przewodnicząca zarządu gminy, która zwróciła się o patronat i merytoryczne wsparcie inicjatywy do Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Wybór był naturalny, bo w ostatnich latach muzeum z determinacją przywracało miastu zabytki wielu kultur. Na fasady katedry polsko-katolickiej powróciła niezwykła średniowieczna figura Madonny z dzieciątkiem, w katedrze po ponad pół wieku można znowu oglądać srebrny ołtarz biskupa Jerina, wciąż trwają też starania o przywrócenie i stworzenie w Lubiążu muzeum Michaela Willmanna.
Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu podkreśla, że zorganizowanie wystawy „Żydowska dusza. Skarby Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu” nie byłoby możliwe bez pomocy miasta. – Poważnie i odpowiedzialnie wsparło tę ideę i wspólnie jesteśmy w stanie przywrócić coś, co stanowi niezbywalny element składowy tożsamości miasta i regionu – mówi.
Wskaźnik do Tory z końca XVIII wieku to jedno z dzieł, jakie zobaczymy/fot. Arkadiusz Podstawka/MN we Wrocławiu
Wystawa nawiązaniem do słynnej ekspozycji z lat 20. XX wieku
Teraz kolej na przypomnienie zabytków kultury żydowskiej, a planowana na listopad 2022 roku wystawa w Synagodze pod Białym Bocianem będzie, jak zwraca uwagę Piotr Oszczanowski, odwołaniem do chlubnej przeszłości. Warto zaznaczyć, że to w Śląskim Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytności (znajdowało się przy ulicy Krupniczej) odbyła się w 1929 roku największa w Europie wystawa, podczas której zaprezentowano blisko 600 wyjątkowych dzieł spuścizny gminy żydowskiej. Dodajmy do tego gigantyczną frekwencję (trwającą zaledwie 6 tygodni ekspozycję obejrzało 13 tysięcy zwiedzających).
– Powracamy do tej idei współpracy, pomysłu, aby przywrócić to, co skrywa skarbiec Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu – zapowiada dyrektor muzeum.
Zabytki ze skarbca na razie oglądał kurator Jacek Witecki z działu metali i zegarów Muzeum Narodowego we Wrocławiu i zapewnia, że zbiór obiektów jest naprawdę intrygujący, a przy ich opracowaniu czeka muzealników wiele zagadek i niespodzianek. – Wybraliśmy 50 obiektów, które zostały poddane zabiegom konserwatorskim, a część z nich znajdzie się na wystawie – wyjaśnia Jacek Witecki zwracając uwagę, że wystawa „Żydowska dusza. Skarby Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu” będzie sukcesywnie rozbudowywana o nowe dzieła.
– Chcielibyśmy z tych obiektów wysnuć pewną opowieść o historii społeczności żydowskiej, duchowości, świątyni, obrzędach, zwłaszcza, że są tu przedmioty przeznaczone zarówno do świątyni, ale i do kultu domowego, rodzinnego – tłumaczy kurator.
Skarby zamurowane w podwójnej ścianie
Przedmioty przetrwały we Wrocławiu właściwie cudem. – Zważywszy na to, że hitlerowcy przetapiali wiele żydowskich zabytków – podkreśla Anatol Kaszen z Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu, który od 1947 roku był obecny we wrocławskiej synagodze. A i przed wojną, niechlubnej Kryształowej Nocy w listopadzie 1938 roku, bojówki nazistowskie wdarły się do starej synagogi i niszczyły szafy z liturgicznymi eksponatami, zaś znajdującą się niedaleko Nową Synagogę przy ulicy Łąkowej doszczętnie spaliły.
Opatrzność jednak czuwała, bo po wyzwoleniu Wrocławia do ówczesnej Kongregacji Wyznania Mojżeszowego zgłosił się Niemiec, dawny dozorca i poinformował, że stołówka w suterenie gminy ma podwójną ścianę. Po zbadaniu okazało się, że tam właśnie zamurowano srebra gminy ocalając je od grabieży lub zniszczenia.
– Tutaj musiały być przechowywane zarówno srebra ze starej, jak i nowej synagogi – mówi Anatol Kaszen. Jego zdaniem kolekcja była zresztą o wiele większa, ale w latach powojennych część zbiorów wyjechała za granicę, inna część trafiła do Żydowskiego Instytutu Historycznego, zaś jeden z kandelabrów został ofiarowany papieżowi Janowi Pawłowi II podczas pierwszej pielgrzymki, gdy udzielił audiencji przewodniczącemu wrocławskiej kongregacji.
Anatol Kaszen podejrzewa też, że część zrabowanych zbiorów wrocławskich mogła trafić do Pragi. – Czytałem w książce Egona Erwina Kischa o zamyśle hitlerowców, aby w Pradze utworzyć muzeum żydowskie, a Wrocław dzieli od Pragi niewielka odległość – zastanawia się członek gminy.
Co obejrzymy na wystawie
Już teraz zaprezentowano przepiękny dziewięcioramienny świecznik używany podczas Chanuki (święta upamiętniającego ponowne poświęcenie Świątyni Jerozolimskiej w roku 165 p.n.e.), zwój Tory i pokrowiec na Torę, jad – wskaźnik do Tory z końca XVIII wieku, misterna korona na Torę z końca XIX wieku, Rimony, małe korony na Torę, wreszcie Besaminkę, mały zbiornik na wonności używany na koniec szabatu. Piotr Oszczanowski zwraca uwagę, że wiele precjozów wytworzono we Wrocławiu, który od XVII wieku, a zwłaszcza w XVIII i I połowie XIX wieku był miejscem, gdzie chrześcijańscy rzemieślnicy pracowali nad ogromną ilością wyrobów służących kultowi żydowskiemu.
Zbiornik na wonności/fot. Arkadiusz Podstawka/MN we Wrocławiu
Wystawę oglądać będziemy na II piętrze Synagogi pod Białym Bocianem. – Tę część możemy zamknąć, a eksponaty będą bezpieczne – tłumaczy Klara Kołodziejska-Połtyn i zapowiada, że ekspozycja jest częścią większego projektu, który składa się z wystawy, wykładów i koncertów. – Dzięki finansowaniu gminy Wrocław ten projekt będzie mógł zostać zrealizowany nie tylko w 2022, ale i 2023 roku – dodaje przewodnicząca zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu.
Wystawa jest też pierwszym krokiem do przywrócenia we Wrocławiu Muzeum Żydowskiego, jakie działało w mieście w latach 1928-1938.
