Akademia Noblowska nagrodziła Jona Fosse za nowatorskie sztuki i prozę, które dają wyraz temu, co niewypowiedziane. To czwarty Norweg wyróżniony tym zaszczytnym laurem. Przed nim Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury otrzymywali Bjørnstjerne Bjørnson (1903), Knut Hamsun (1920) i Sigrid Undset (1928).
Jon Fosse – noblista z zachodniego wybrzeża Norwegii
Kiedy sekretarz Akademii Szwedzkiej zadzwonił do Fosse ten prowadził samochód, ale wiadomość przyjął spokojnie, choć, jak podkreślał Mats Malm, niektórzy literaci nie wierzą, że właśnie dostali najważniejszą literacką nagrodę na świecie.
Jon Fosse urodził się w 1959 w Haugesund, na zachodnim wybrzeżu Norwegii, dorastał w Strandebarm w regionie Hordaland. Zadebiutował jako 24-latek powieścią „Czerwone, czarne”, ponad 10 lat później została wystawiona pierwsza jego sztuka „I nigdy się nie rozłączymy”.
Pisze w języku nynorsk (nowonorweskim) i na niego przekłada – ten drugi w kraju (po bokmålu) standard piśmienniczy uważa się za pozbawiony duńskich wpływów. W nynorsk napisał (wraz z Alf-Kåre Bergiem) w 1989 roku książkę dla dzieci „Nieskończenie późno” i otrzymał za nią swoją pierwszą w życiu nagrodę – Nagrodę Literacką dla Literatury Dziecięcej w Języku Nynorsk.
Wśród wielu innych wyróżnień Jona Fosse są także Nagroda Doblouga (1999), Nagroda Nordycka Akademii Szwedzkiej (2007), Nagroda Literacka Rady Nordyckiej (2015), Jego „Septologia VI-VII” znalazła się także na krótkiej liście nominacji do Nagrody Bookera (2022).
Jon Fosse jest ceniony jako dramaturg (autor ponad 25 sztuk teatralnych, które wystawiano na ponad 120 scenach świata), powieści, ale również poezji, książek dla dzieci, esejów. Jego książki tłumaczono na ponad 40 języków, w tym na język polski.
Książki Jona Fosse w języku polskim
Nie znajdziemy u nas zbyt wielu publikacji Fosse i nie jest to zaskoczenie. Na Twitterze Nagrody Nobla trwa sonda z pytaniem, czy użytkownicy czytali cokolwiek autorstwa Jona Fosse, a dotychczas odpowiedzi „nie” udzieliło ponad 90% ankietowanych.
W Polsce Sztuki norweskiego literata ukazywały się w periodyku teatralnym „Dialog”, w osobnym tomie wydano także (w przekładzie Haliny Thylwe) sztuki „Matka i dziecko”, „Syn”, „Noc śpiewa piosenki”, „Letni dzień”, „Odwiedziny”.
Nakładem ArtRage w tym roku ukazał się pierwszy tom opus magnum Jona Fosse – powieść „Septologia” w przekładzie Iwony Zimnickiej.
Jej bohaterem jest malarz i wdowiec Asle mieszkający samotnie w domu w Dylgja. Jedynymi osobami, z którymi wciąż się widuje, są jego sąsiad, rybak Åsleik i Beyer, właściciel galerii w Bjørgvin, kilka godzin jazdy na południe. W Bjørgvin mieszka także drugi Asle, jego sobowtór, a może cień albo druga wersja tego samego życia? Pierwszy z nich stał się religijny, rzucił picie i odniósł sukces, drugiemu przypadł trudniejszy los. Wszystko powoli zmierza do spotkania obu malarzy.
W tej porywającej rytmem, hipnotycznej prozie Fosse stawia fundamentalne pytania: co czyni nas tym, kim jesteśmy? Dlaczego prowadzimy takie, a nie inne życie? Z pomocą retrospekcji norweski mistrz portretuje życie obu malarzy, tworząc przejmujący obraz kondycji ludzkiej.Wydawnictwo ArtRage o Septologii
Sztuka Jona Fosse w Teatrze Polskim we Wrocławiu
Wrocławianie mieli szansę oglądać jedną ze sztuk Jona Fosse w październiku 2001 roku w Teatrze Polskim. Tomasz Man reżyserował wtedy „Imię” o rodzinie, w której rozmawia się ze sobą monosylabami.
„Chyba pójdę się położyć – te słowa niczym refren powtarzają bohaterowie sztuki Jona Fosse. W ten sposób zagłuszają prawdziwe uczucia. Zupełnie jak w przeciętnej rodzinie – pisała po spektaklu w recenzji dla „Słowa Polskiego” Mariola Szczyrba.
Jon Fosse o sztuce pisania
W rozmowie z krytykiem Michałem Nogasiem dla „Gazety Wyborczej” Fosse podkreślał, że zaczyna pisać, nie mając pojęcia, o czym i dlaczego.
Po prostu zapisuję kolejne zdania, jedno po drugim, nie zastanawiając się nawet nad tym, z jakiego powodu pojawiają się przede mną w takim, a nie innym porządku. Nie mam nad tym żadnej kontroli, to dzieje się jednocześnie we mnie i poza mną. Dopiero gdy skończę fragment, wezmę oddech, zaczynam czytać to, co napisałem, słucham, jak to brzmi, i wówczas dociera do mnie, jaki rodzaj opowieści zaczyna się wykuwać.Jon Fosse w rozmowie z Michałem Nogasiem
Jon Fosse odbierze Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury 2023 dokładnie 10 grudnia podczas tzw. tygodnia noblowskiego.
