Wystawa „Dożynki. Sprawa społeczna” w Muzeum Etnograficznym jest plonem dziesięciu lat pracy kuratorki Agnieszki Szepetiuk-Barańskiej.
Odwiedziła dożynki w wielu miejscach Dolnego Śląska (Bierkowicach, Domaniowie, Jaszkowej Górnej, Ołdrzychowicach Kłodzkich, Starych Bogaczowicach, Starym Wielisławiu, Udaninie), najczęściej w charakterze jurorki konkursów na wieniec dożynkowy, chleb dożynkowy, albo korowód.
– Bywałam też na dożynkach nie w charakterze organizatora, ale widza, uczestnika dożynkowego święta i ta odmienna perspektywa okazała się bardzo pomocna – przyznaje Szepetiuk-Barańska.
Wieńce dożynkowe – panie plotą, panowie pomagają
W Muzeum Etnograficznym przekonamy się, jak barwne i wieloznaczne mogą być dożynki.
Kojarzymy je głównie z pięknymi wieńcami, których wykonanie jest przekazywane z pokolenia na pokolenie. – Są wykonywane w kołach gospodyń wiejskich, ale ich wygląda się zmienia, bo zmienia się też skład tych społeczności. Odchodzą najstarsze członkinie, dołączają nowe, które chętnie korzystają z mediów społecznościowych, wdrażają nowe techniki, dlatego elementy wieńca łączy się dziś klejem na gorąco – tłumaczy Agnieszka Szepetiuk-Barańska.
Mężczyźni także pomagają, zwłaszcza w wykonaniu konstrukcji wieńca. O tym, jak powstaje wieniec dowiemy się też na wystawie z filmu, który kuratorka nagrała w Bierkowicach pod Kłodzkiem, gdzie gospodynie tworzą wieniec przy akompaniamencie specjalnych przyśpiewek.
Imponująca baba dożynkowa spod Krakowa
Szczególnym eksponatem wystawy „Dożynki. Sprawa społeczna” jest wypożyczona z Muzeum Etnograficznego w Krakowie baba wykonana przez małżeństwo Bernadetty i Artura Walczaków z gminy Zielonki pod Krakowem. Trzeba było ją transportować specjalnym samochodem, koniecznie w pozycji stojącej, bo jest delikatna, a wykorzystane do tego projektu zboże z każdym rokiem (baba powstała osiem lat temu) będzie coraz bardziej łamliwe.
Baba wzbudza sensację, bo jest świetnie „upleciona”, barwna, każdy detal tej pracy zachwyca i ma niesamowitą historię (wieś Zielonki bardzo zależało, aby znalazła się, jako eksponat, w Muzeum Etnograficznym w Krakowie).
Problem pojawia się tylko, gdy trzeba ją zaklasyfikować. – Z punktu widzenia jurora trudno orzec, czy przypisać ją do wieńców tradycyjnych, współczesnych czy raczej ozdób dożynkowych – zastanawia się Agnieszka Szepetiuk-Barańska. Nie miała jednak cienia wątpliwości, że baba żniwna powinna znaleźć się na wystawie.
Co ciekawe, podczas gdy na współczesnych konkursach ocenia się wysokość wieńca, jego rozmiary nie budzą raczej zdziwienia, niegdyś wieńce dożynkowe były niewielkie. Niesiono je na płachtach, czasem na głowie, przypominały krutkę, czyli bukiet żniwny złożony z kilkunastu kłosów.
– Wielkość wieńca została wpisana w magię Alkmeny, a według owej magii podobne rodzi podobne, więc jeśli zrobimy duży wieniec to będzie oznaczało, że w przyszłym roku pożywienia nie zabraknie – opowiada Agnieszka Szepetiuk-Barańska.
Krutki, chleby, afisze dożynkowe
Ciekawostką na wystawie jest blisko 100-letnia krutka, czyli bukiet żniwny, bardzo symboliczny. – Dawniej zostawiany był na polu, aby zachowana została ciągłość życia, ale zostawiano je też zwierzętom – kury wydziobywały ziarno, myszki wyjadały. Dziś wieńce dożynkowe bywają sprzedawane na portalach aukcyjnych za całkiem pokaźne kwoty – wyjaśnia kuratorka.
Nie wyobrażamy sobie też dożynek bez chleba. Symbolizuje ciągłość, dobrobyt, piecze się go z tegorocznej mąki, którą pozyskano dzięki zbiorom i dzieli się nim z obecnymi.
Ważna jest też reklama dożynek. Obok obrazów, na których zobaczymy pracę rolników, zbieranie plonów (także w awangardowym ujęciu) na wystawie królują dożynkowe afisze, niezwykle popularne, na Dolnym Śląsku jeszcze od czasów, kiedy po wojnie pojawiły się pierwsze w regionie dożynki na tzw. Ziemiach Odzyskanych.
Polityka zawsze silnie przenikała rolnicze święto, a lokalni włodarze są tam zawsze obecni, podobnie jak służby porządkowe. – Ale dożynki są ważne przede wszystkim jako moment spajania mieszkańców – podkreśla Agnieszka Szepetiuk-Barańska.
