W kolekcji jest też broszka, naszyjnik i spinki do mankietów z tajemniczym zdjęciem dwóch nonszalancko uśmiechniętych i wyraźnie zaprzyjaźnionych mężczyzn.
– To architekci modernistyczni – Heinrich Tischler i jego kuzyn Moritz Hadda – niezwykli ludzie, wrocławska bohema, ze względu na nich całą kolekcję nazwałam „Chłopaki” – przyznaje Dominika Kuźniar.
Wrocławianka ma nadzieję, że kolekcja znajdzie jak najwięcej fanów i zwróci uwagę wrocławian na budynki i historie ich projektantów. – Może z większą uważnością i ciekawością spojrzymy na nasze miasto – mówi.
Wrocławski modernizm, który inspiruje projektantką biżuterii
Jubilerka od lat kocha modernizm i podziwia jego wrocławska odsłonę. Fascynacja architekturą zaowocowała wykorzystaniem betonu, który artystka łączy ze srebrem, perłami i kamieniami szlachetnymi.
Impuls do nowych poszukiwań artystycznych pojawił się, kiedy Dominika Kuźniar spotkała się z Agatą Ganiebną, prezeską Fundacji HA (prowadziła żydowską Szkołę Podstawową Szalom Alejchem).
Bez budynków projektu wspomnianych architektów trudno wyobrazić sobie Wrocław – bracia Ehrlichowie to twórcy m.in. słynnego domu handlowego Juliusa Schottländera (u zbiegu Świdnickiej i placu Teatralnego), Moritz Hadda odpowiada za doskonały projekt domu na osiedlu WuWa (przy ul. Zielonego Dębu 19), czy charakterystyczny dom wielorodzinny fundacji Östreicherów (u zbiegu ulicy Hallera i alei Pracy).
Bohema z Breslau
Nie wszystkie „chłopaki” planowały karierę architekta. Heinrich Tischler został nim właściwie przez przypadek. Przede wszystkim malował. Jego grafiki Dominika Kuźniar transferowała na srebro i wykorzystała do zrobienia kolczyków.
Na jednej z grafik zobaczymy fale, jakby wyjęte ze słynnych drzeworytów japońskiego mistrza Hokusaia. Ale to optyczna iluzja – ostrzega wrocławska jubilerka, która jest wielką fanką prac Tischlera.
– Też uległam tej iluzji, tymczasem oglądamy kolorowy linoryt wykonany po I wojnie światowej i to, co wygląda na japońskie fale, jest w rzeczywistości wybuchem, a na dole leżą martwi ludzie. Piękne wzory są pokłosiem traumy, jaką Tischler przeżył na wojnie – wyjaśnia artystka.
Dominika Kuźniar podkreśla, że ceni w Tischlerze świetnego rysownika, karykaturzystę, ale także architekta i projektanta mebli oraz wnętrz. Uwielbia też projekty braci Ehrlichów, którzy stworzyli solidną rodzinną firmę architektoniczną w przedwojennym Wrocławiu.
Dominika Kuźniar wykorzystała w kolekcji „Chłopaki” m.in. kształt okna na pierwszym piętrze fasady kamienicy na wrocławskim Rynku 49 (mieścił się tam Dom Handlowy Trautner). Zachowała kształt w srebrze, dodała też granat. – Te kamienie są istotne w żydowskiej symbolice, oznaczają obfitość – tłumaczy projektantka.
Ważne są dla niej też same okna, do kolekcji „Chłopaki” wybrała aż trzy, w tym dwa z kamienicy przy Włodkowica 5-9. – Okno jest znaczące – to otwarcie, widok, powietrze. A w mojej serii chodzi o to, aby rzucić światło na historię, wpuścić powietrze i nową energię – przyznaje Dominika Kuźniar.
Biżuteria „Chłopaki” – opowieść o historii Wrocławia
Hossa architektów żydowskich we Wrocławiu trwała do lat 30., a ich wojenne losy były tragiczne – bracia Ehrlichowie zginęli bezpotomnie w obozie Theresienstadt w czeskim Terezinie, Heinrich Tischler wrócił do Breslau po uwięzieniu w obozie Buchenwald, ale zmarł w wyniku odniesionych tam ran. Moritz Hadda został zamordowany przez Niemców w Kownie.
Pamięć o dziełach braci Ehrlichów była pielęgnowana przez wspólnotę skupioną wokół Szkoły Podstawowej Szalom Alejchem i przez historyków sztuki. Potomkowie Haddów i Tischlera przeżyli i od lat przyjaźnią się z Wrocławiem. Ze wzruszeniem i entuzjazmem przyjęli pomysł „Chłopaków”, do nich powędrowały też pierwsze egzemplarze.
Dominika Kuźniar podkreśla, że jej kolekcja biżuterii to nie tylko opowieść o żydowskich architektach Breslau, ale też przypomnienie o historii miasta i osobach, które żyły tutaj przed nami.
– Mam świadomość, że wielu wrocławian niewiele wie o przedwojennej historii miasta, a już szczególnie mało o losach poszczególnych rodzin. Mamy tak mało okazji, aby je poznać! Myślę, że kolekcja „Chłopaki” to dobry punkt wyjścia, aby rozmawiać o przeszłości, pomyśleć kto i w jakich okolicznościach budował miasto, kto i jak żył tu przed II wojną światową. Ta biżuteria zwraca uwagę na detale, na konkretnych architektów. Moja biżuteria, poza wartością estetyczną, w założeniu ma być deklaracją wiedzy i chęci dzielenia się nią – tłumaczy Dominika Kuźniar.
Nowa kolekcja wrocławska – tym razem o dziewczynach
Na dziś kolekcja „Chłopaki” liczy 9 sztuk. – To otwarty projekt, nie wiem, ile ich ostatecznie zaprojektuję, ale mam nadzieję, że jak najwięcej – mówi Dominika Kuźniar.
Każdy z przedmiotów występuje w limitowanej liczbie 20 sztuk. Kolekcja będzie się powiększać o nowe projekty, jak podkreśla jubilerka. I zdradza, że ma także pomysł na serię z dziewczynami z Breslau, a sporo osób ją inspiruje. – To były emancypantki, prężnie działające kobiety, mimo powszechnego wówczas patriarchatu – mówi Dominika Kuźniar.
Zdradza, że w tej kolekcji postara się wyeksponować między innymi Dinę de Paradeda, pierwszą udokumentowaną transpłciową kobietę żyjącą w Europie Środkowo-Wschodniej, która przez pewien czas mieszkała i zmarła w Breslau.
– Urodziła się jako mężczyzna w Brazylii, była wielką miłośniczką Chopina, mieszkała przez pewien czas w Paryżu, później z narzeczonym przyjechała do Wrocławia. Zmarła śmiercią samobójczą po wizycie lekarskiej, która miała wykazać, że nie jest w pełni kobietą – opowiada wrocławska jubilerka.
Dominika Kuźniar stara się o stypendium artystyczne prezydenta Wrocławia, aby kontynuować opowieść o lokalnej historii ludzi i architektury przez kolczyki, broszki, bransolety, pierścionki, spinki do koszul.
Gdzie kupić biżuterię z serii „Chłopaki”?
Projekty Dominiki Kuźniar kupimy w jej sklepie internetowym, w pracowni przy Purkyniego 1 (na parterze), albo na wystawie „Odkładając rzeczy na miejsce. Żydowscy Breslauerzy i ich przedmioty” w domu dla kultury OP ENHEIM.
– Każdy element kolekcji „Chłopaki” ma swój numer i certyfikat oraz opis, jaka osoba, budynek czy dzieło było tu inspiracją – wyjaśnia wrocławska projektantka.
