Oczywiście w obrębie tego artykułu nie będziemy w stanie opisać wszystkich patronów wrocławskich ulic. Nasz wybór siłą rzeczy jest więc subiektywny, a nieraz kierowała nami – którzy systemu informacji miejskiej wcale nie mają w małym palcu – chęć poznania drugiego człowieka i jego dokonań, które zasłużyły na uhonorowanie stosowną tabliczką w miejskiej przestrzeni.
Swoje ulice, place, skwery mają we Wrocławiu ludzie różnego pochodzenia, profesji i życiowych osiągnięć. Zakładając, że o Skłodowską-Curie, Piłsudskiego, Mickiewicza czy Bolesława Chrobrego „nie wypada” już pytać nawet uczniów podstawówki, poszukaliśmy wśród nazwisk, które jednak części wrocławian mogą niewiele mówić. My uważamy, że choć trochę jednak powinny. W tej odsłonie ulice na litery A-F.
Kilka naj... o miejskich ulicach
A w zasadzie o drogach, bo taką nomenklaturą posługuje się Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta we Wrocławiu, który regularnie aktualizuje wykaz, przebiegających przez miasto ciagów komunikacyjnych. Uwzględniane są w nim m.in. wszelkie nowe ulice, którym nadano nazwy na mocy miejskich uchwał. Zdarzają się także zmiany kategorii danej drogi – np. z gminnej na wewnętrzną lub odwrotnie.
Idąc więc w ślad za takim wykazem, a także danymi Urzędu Statystycznego, dowiadujemy się, że:
- najdłuższą ulicą naszego miasta jest Osobowicka, która ma 6,1 km, najkrótszą zaś położona w Śródmieściu ul. Jana Żiżki, licząca tylko 33 m
- najdłuższą nazwę nosi rondo 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej na Gądowie Małym (40 znaków), najmniej liter jest zaś w nazwie alei Róż, która leży na Brochowie
- z tzw. Centralnego Katalogu Ulic (stan na marzec 2019 r.) wynika, że mamy we Wrocławiu: 2160 ulic, 55 placów, 36 alei, 35 skwerów, 26 rond, 12 bulwarów i 87 innych ciągów
- nazwy, przypisane wrocławskim ciągom komunikacyjnym, pochodzą od: terminów geograficznych – 21,8%, roślin i zwierząt – 9,1%, zawodów – 3,1%, nazw związanych z wojskiem, lotnictwem i koleją – 2,2%, od metali, minerałów i kolorów – 2,1%, pozostałe nazwy to 36,6%. Od nazwisk utworzono zaś 25,1% nazw ulic we Wrocławiu. I właśnie im przyjrzymy się bliżej.
A jak...
Abrahama Romana
Ulica, jako droga gminna, leży na Ołtaszynie (od ul. Kleeberga do ul. Kutrzeby) i ma 459 m długości. Jej patron (ur. 28 lutego 1891 we Lwowie, zm. 26 sierpnia 1976 w Warszawie) był generałem brygady Wojska Polskiego. Studiował na wydziałach Filozofii i Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie uzyskał doktorat, ukończył też Oficerską Szkołę Kawalerii dla jednorocznych ochotników.
Roman Abraham podczas I wojny światowej służył w armii austro-węgierskiej w pułku ułanów. Walczył na froncie francuskim, rumuńskim, rosyjskim, serbskim i włoskim. Od 1 listopada 1918 w odrodzonym Wojsku Polskim, podczas wojny polsko-ukraińskiej był dowódcą sektora Góra Stracenia we Lwowie; stworzył własny oddział, zwany później Straceńcami. W 1921 r. oddelegowany przez gen. Władysława Sikorskiego na Górny Śląsk, gdzie był pełnomocnikiem przy komisarzu plebiscytowym Wojciechu Korfantym.
źródło: wikipedia, domena publiczna
W kampanii wrześniowej 1939 dowodził Wielkopolską Brygadą Kawalerii w armii gen. Tadeusza Kutrzeby. Był jedynym dowódcą związku taktycznego kawalerii, która na całym szlaku bojowym w kampanii wrześniowej nie poniosła ani jednej porażki. Dowodził też Zbiorczą Brygadą Kawalerii w obronie Warszawy, aż do kapitulacji stolicy 28 września.
Ciężko ranny trafił do Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie, gdzie aresztowali go Niemcy i przewieźli na al. Szucha. Był więziony w Poznaniu w Cytadeli, następnie przebywał w oflagach w Krotoszynie, Königstein, Johannisbrunn i Murnau. Dwukrotnie próbował uciec z oflagu w Johannisbrunn. Uwolniony 30 kwietnia 1945 r. przez wojska amerykańskie.
Po wojnie, po krótkim pobycie we Francji, w październiku 1945 powrócił do Polski. Władze komunistyczne nie pozwoliły mu wstąpić do wojska. Pracował dalej, m.in. w Polskim Czerwonym Krzyżu i Ministerstwie Administracji Publicznej, a następnie w spółdzielczości. W roku 1950, na skutek zastraszania przez Urząd Bezpieczeństwa, przeszedł na emeryturę. Był autorem prac wojskowo-historycznych i wspomnień wojennych znad Warty i Bzury.
Oprócz Wrocławia, ulice Romana Abrahama mają Bydgoszcz, Warszawa i Września.
B jak...
Bandtkiego Jerzego Samuela
119 metrom drogi gminnej na Zaciszu (od al. Kochanowskiego do ul. Czackiego) patronuje polski bibliotekarz i bibliograf, filolog, historyk językoznawstwa i drukarstwa, językoznawca, leksykograf i edytor (ur. 24 listopada 1768 w Lublinie, zm. 11 czerwca 1835 w Krakowie).
Jerzy Samuel Bandtkie urodził się w rodzinie luterańskiej. W roku 1779 zamieszkał u stryja, wrocławskiego szewca, a pierwsze nauki pobierał w Gimnazjum św. Elżbiety. Po egzaminie dojrzałości wyjechał na studia teologiczne, historyczne i filologiczne. Potem był guwernerem m.in. pod Wrocławiem. Wtedy też odwiedził kilka europejskich miast, jak Warszawa, Berlin, Petersburg czy Drezno.
źródło: wikipedia, domena publiczna
Podczas pobytu we Wrocławiu (1798-1810) pracował jako nauczyciel języka polskiego w swoim dawnym gimnazjum i jako bibliotekarz. Współpracował z wydawnictwem Kornów. Od 1804 r. był rektorem Szkoły Św. Ducha oraz bibliotekarzem biblioteki przy kościele św. Bernardyna. W okresie wrocławskim opublikował szereg rozpraw naukowych, dotyczących historii Śląska, a zwłaszcza jego związków językowych i społecznych z Polską, polemizując w tym temacie z historykami czeskimi i niemieckimi.
Opracował „Nowy elementarz polski”. Sprzeciwiał się przymusowej germanizacji Polaków na Dolnym i Górnym Śląsku oraz zakazom używania polszczyzny w szkołach i podczas mszy. Jako pierwszy przedstawił niezbite dowody związku gwary śląskiej z mową polską na przykładzie gwary ludowej – zawarł je m.in. w rozprawie pt. „Wiadomości o języku polskim w Szląsku i o polskich Szlązakach”.
C jak...
Chachaja Władysława
Ulica o długości 222 metrów na Oporowie, w pobliżu ul. Awicenny i ul. Jordanowskiej. Nosi imię lekarza alergologa, żołnierza AK, profesora nauk medycznych, twórcy wrocławskiej szkoły alergologii.
Władysław Chachaj pochodził z Gorzkowa (ur. 20 października 1912 r.), liceum ukończył w Krasnymstawie, a medycynę studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie. Wybuch wojny przeszkodził mu w zdobyciu dyplomu lekarskiego, jednak pracował w zawodzie w szpitalach w Żółkiewce, w Krasnystawie i w Warszawie.
Od początku wojny działał w podziemiu konspiracyjnym Armii Krajowej pod pseudonimem „Baryka”, a później „Doktor Andrzej". Gdy Niemcy wydali na niego wyrok, musiał uciekać ze stolicy. Trafił do oddziałów Świętokrzyskiego Zgrupowania AK, w których był lekarzem. Jego partyzanckie dokonania uhonorowano licznymi odznaczeniami. Po wojnie zamieszkał w Wodzisławiu Śląskim i pracował w tamtejszym szpitalu. Dyplom lekarza na Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego uzyskał w 1946 r.
fot. Andrzej Chachaj – archiwum domowe, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Do Wrocławia przyjechał w roku 1949. Najpierw krótko pracował w Klinice Chorób Zakaźnych, a następnie w Klinice Chorób Wewnętrznych, Geriatrii i Alergologii AMed. W 1952 r. otrzymał stopień naukowy doktora, trzynaście lat potem habilitował się. W 1971 r., po reorganizacji Akademii Medycznej, pełnił funkcje dyrektora Instytutu Chorób Wewnętrznych i kierownika Kliniki Chorób Wewnętrznych. Profesorem zwyczajnym został w 1979 r.
Naukowo skupiał się na szeroko pojętej alergologii. Zajmował się również m.in. problemami czynności przysadki mózgowej i kory nadnerczy. Stworzył wrocławską szkołę alergologii. Zmarł 1 listopada 1980 r. w Bielicach i został pochowany na cmentarzu Grabiszyńskim. Był ojcem znanego wrocławskiego architekta Andrzeja Chachaja.
D jak...
Dawida Jana Władysława
Od ul. Joannitów do ul. Hubskiej to droga gminna o długości 452 metrów, a do ul. Dyrekcyjnej 96-metrowa droga wewnętrzna na wrocławskich Krzykach. Jej patron (ur. 26 czerwca 1859 w Lublinie, zm. 9 lutego 1914 w Warszawie) był pedagogiem, psychologiem, pionierem psychologii wychowawczej i pedagogiki eksperymentalnej w Polsce.
Jan Władysław Dawid ukończył gimnazjum w Lublinie. Potem studiował na wydziale prawnym Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, a psychologię i pedagogikę w Lipsku i Halle. Wykładał na Uniwersytecie Latającym i w Towarzystwie Kursów Naukowych w Warszawie. Często publikował swoje teorie na tematy pedagogiczne i społeczne, redagował czasopisma z tych dziedzin oraz wygłaszał odczyty.
źródło: Archiwum Ilustracji WN PWN SA
Największe zasługi położył na gruncie idei szerzenia w Polsce badań eksperymentalnych nad dziećmi, nad ich światem wyobrażeń i pojęć, ich myśleniem i inteligencją, oraz idei rozwijania umysłu dziecka, jego woli i umiejętności działania. Określił również cechy idealnego nauczyciela, za najważniejszą uważając „miłość dusz ludzkich”, a także potrzebę doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzną prawdziwość i moralną odwagę. Idee te były podstawą jego badań i treścią książek, które napisał i przetłumaczył z języków obcych.
E jak...
Elsnera Józefa
167-metrowa droga gminna na Zalesiu (od ul. Karłowicza do ul. Paderewskiego), poświęcona polskiemu kompozytorowi pochodzenia niemieckiego (ur. 1 czerwca 1769 w Grodkowie, zm. 18 kwietnia 1854 w Elsnerowie).
Józef Elsner od 1781 r. uczył się we Wrocławiu – w jezuickim Gimnazjum św. Macieja, nadto przy klasztorze dominikanów śpiewał w chórze i grał w kapeli klasztornej, potem w chórze operowym i w orkiestrze teatralnej. Uczył się też gry na skrzypcach. Wcześnie zaczął komponować – w 1782 r. we wrocławskim kościele św. Wojciecha wykonano jego motet Ave Maria gratiae plena. Elsner odnosił też sukcesy jako solista i muzykował jako skrzypek kameralista. Nadto, na Uniwersytecie we Wrocławiu studiował teologię, potem przeniósł się na studia lekarskie, które chciał kontynuować w Wiedniu, dokąd wyjechał jako stypendysta. Tam jednak zachorował i ostatecznie postanowił poświęcić się muzyce.
Od wiosny 1792 r. w pełni wdrożył się w twórczość muzyczną. Zaczął od Lwowa i stanowiska kapelmistrza w teatrze, gdzie wystawił także swoje dwie opery, i od współpracy z Wojciechem Bogusławskim. Elsner zaczął komponować opery polskie do tekstów tego dramatopisarza (zachowała się jedna – „Amazonki, czyli Herminia”). Po kilku latach przeniósł się do Warszawy. Tam do roku 1824 prowadził operę w Teatrze Narodowym, wzbogacając jej repertuar własnymi dziełami (30 oper i dwa balety).
źródło: wikipedia, domena publiczna
Był wydawcą nut z dziełami polskich kompozytorów, a także pierwszego w Polsce miesięcznika nutowego, działał w towarzystwach muzycznych i prowadził działalność pedagogiczną – uczył śpiewu, wykładał teorię i kompozycję w prowadzonych przez siebie szkołach muzycznych. W Szkole Głównej Muzyki wykształcił wielu polskich kompozytorów, wśród nich był Fryderyk Szopen, którego talent Elsner cenił bardzo wysoko. Obu kompozytorów łączyła też przyjaźń.
Był członkiem masonerii. Za zasługi dla muzyki otrzymał Order Świętego Stanisława IV klasy, na cześć Elsnera wybito także trzy medale. Grodkowianie poświęcili mu muzeum, postawili pomnik i powołali Dni Elsnerowskie. Tablica go upamiętniająca znajduje się także we Wrocławiu. Został pochowany na warszawskich Powązkach.
F jak...
Frydeckiego Andrzeja
Ulica wewnętrzna w okolicy al. Architektów na Żernikach o długości 202 metrów, której nadano imię znanego wrocławskiego architekta i wykładowcy Politechniki (ur. 26 listopada 1903 w Sosnowcu, zm. 7 lipca 1989 we Wrocławiu), autora znaczących projektów m.in. we Lwowie i we Wrocławiu.
Andrzej Frydecki w latach 20. ub. wieku był studentem architektury na lwowskiej Politechnice. Pracę zaczął zaraz po ukończeniu studiów (1930); w roku 1934 był już wiceprezesem lwowskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich. W okresie lwowskim pracował nad rozmaitymi projektami – od obiektów i wnętrz użyteczności publicznej, przez kościoły, po duże gmachy urzędów.
źródło: SARP
W czasie wojny, w maju 1943 r. został przez hitlerowców zmuszony do opuszczenia miasta razem z rodziną. Przez Czudec (wieś w Podkarpackiem) trafił do Rzeszowa, gdzie w Wydziale Odbudowy Urzędu Wojewódzkiego współkierował Działem Planowania i Odbudowy. Od roku 1945 przez trzy lata kierował też katowickim Działem Miast w Regionalnej Dyrekcji Planowania Przestrzennego i uczył projektowania w tamtejszym technikum, jednocześnie dawał wykłady na Politechnice Wrocławskiej. Do dolnośląskiej stolicy przeniósł się na stałe w 1948 r.
Pierwszą, zupełnie nową powojenną inwestycją PWr była budowa laboratoriów, a następnie siedziby Wydziału Mechanicznego i właśnie projekt tego budynku został przygotowany przez Frydeckiego. Uczestniczył on również w pracach projektowych całego kampusu PWr, a także zagospodarowania terenów Osi Grunwaldzkiej. Niewątpliwie ważny w jego życiorysie zawodowym jest również projekt i realizacja przebudowy Teatru Polskiego we Wrocławiu.
cdn.
Źródła:
Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, ZDiUM, stan na 7.12.2020 r.Alfabetyczny wykaz nazw ulic, placów i innych ciągów komunikacyjnych Wrocławia, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, stan na 31.03.2019 r.
