Najważniejsze informacje (kliknij, aby przejść)
- Cmentarze we Wrocławiu
- Godziny otwarcia wrocławskich Cmentarzy Wszystkich Świętych 2023
- Cmentarz Osobowicki
- Cmentarz Leśnicki
- Cmentarz Grabiszyński
- Cmentarz Psie Pole przy ul. Kiełczowskiej
- Cmentarz na Jerzmanowie
- Cmentarz św. Maurycego przy ul. Działkowej, Gaj
- Cmentarz św. Rodziny przy ul. Smętnej, Sępolno
- Cmentarz św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida
- Cmentarz Ducha Świętego przy ul. Bardzkiej
- Stary i Nowy Cmentarz Żydowski przy ul. Ślężnej
Cmentarze we Wrocławiu
Przełom października i listopada to czas wspomnień i zadumy nad przemijaniem. Odwiedzamy groby rodziny i znajomych, zapalamy znicze, przynosimy kwiaty. Przy tej okazji możemy też pospacerować po wrocławskich cmentarzach i wspomnieć tych, którzy odeszli i zostawili ślad w historii Wrocławia.
Zobacz także: Wyszukiwarka grobów we Wrocławiu
W naszym przewodniku opisujemy historie wrocławskich nekropolii, tych największych, jak cmentarz Osobowicki czy Grabiszyński, ale też mniejszych, jak tych na Jerzmanowie, Leśnicy czy na Psim Polu. Sprawdźcie także godziny otwarcia cmentarzy we Wrocławiu w listopadzie 2023 i dojazd.
Godziny otwarcia wrocławskich Cmentarzy Wszystkich Świętych 2023
Cmentarz Grabiszyński
- ul. Grabiszyńska 333,
- w dniach od 29 października do 2 listopada otwarty w godz.: 6.00 do 21.00
Cmentarz Osobowicki
- ul. Osobowicka 59,
- w dniach od 29 października do 2 listopada otwarty w godz.: 6.00 do 21.00,
- wyjątkowo we wtorek (1 listopada) otwarcie bramy od poligonu od godz. 7.00, zamknięcie godz. 21.00
Cmentarz Psie Pole
- ul. Kiełczowska 90,
- w dniach od 29 października otwarcie bram, w tym bramy nr 2 od godz. 6.00, zamknięcie wszystkich bram o godz. 21.00,
- we wtorek (1 listopada) otwarcie bram nr 1,2,3 od godz. 6.00, zamknięcie o godz. 22.00.
Cmentarz Pawłowice
- ul. Złocieniowa 29,
- w dniach od 28 października do 1 listopada cmentarz nie będzie zamykany
Cmentarz Jerzmanowo
- ul. Jerzmanowska 53,
- w dniach od 28 października do 1 listopada cmentarz nie będzie zamykany
Cmentarz Leśnica
- ul. Trzmielowicka 2,
- w dniach od 28 października do 1 listopada cmentarz nie będzie zamykany
Cmentarz Ducha Świętego
- ul. Bardzka 80,
- w dniach od 28 października do 1 listopada cmentarz będzie otwarty przez całą dobę dla pieszych,
- brama dla samochodów zostanie otwarta w godz. 6.30 do 14.30.
Cmentarz Świętego Wawrzyńca
- ul. Bujwida 51,
- w dniach od 31 października do 2 listopada cmentarz będzie otwarty przez całą dobę.
Cmentarz Osobowicki
Jest największą wrocławską nekropolią, liczy ponad 50 hektarów. Początkowo służył parafiom św. Wojciecha, św. Michała, św. Macieja i św. Bernardyna.
Kaplica i zabytkowe nagrobki na cmentarzu Osobowickim
W 1921 roku wybudowano kaplicę według projektu Maksa Berga. Wystrój malarski kaplicy oraz pierwsze we Wrocławiu abstrakcyjne witraże to dzieło Hansa Leistikowa.
Od strony południowej na Cmentarzu Osobowickim częściowo zachowało się ogrodzenie o kształtach neogotycko-secesyjnych. Przy ogrodzeniu stoi dziewięć kamiennych nagrobków z końca XIX wieku. Z czasów niemieckich zachowały się w całości tylko trzy kwatery usytuowane w pobliżu kaplicy pogrzebowej.
Na cmentarzu Osobowickim spoczywa wielu znanych wrocławian. Tu znajdziemy m.in. mogiły:
- Adolfa Anderssena (pole 24), wybitnego szachisty,
- prof. Władysława Nehringa (pole 76), Polaka z Wielkopolski, który objął na niemieckim Uniwersytecie Wrocławskim katedrę literatur i języków słowiańskich, a także rektora Uniwersytetu Wrocławskiego (1893-1894),
- Tymoteusza Karpowicza (pole 79), poeta, prozaik i dramaturg. Był redaktorem tygodnika „Sygnały" i miesięcznika „Odra". Ostatni tom jego wierszy „Słoje zadrzewne" nominowano do nagrody Nike,
- Na tym polu pochowano też prof. Józefa Dudka, matematyka, twórcę salonu integrującego społeczność akademicką Wrocławia oraz prof. Mieczysława Klimowicza, historyka literatury, badacza literatury i teatru epoki Oświecenia.
Cmentarz Osobowicki jest miejscem spoczynku mniejszości romskiej. W głębi (pole 120) stoi pomnik Ofiar Terroru Komunistycznego 1945-1956. Na Osobowicach znajduje się jedyna we Wrocławiu kwatera muzułmańska. Groby są tak usytuowane, by zmarli leżeli twarzą w kierunku Mekki – świętego miasta islamu.
Cmentarz Leśnicki
Wcześniej ewangeliccy mieszkańcy Leśnicy chowali swoich zmarłych na polu grzebalnym przy katolickim kościele Św. Jadwigi. Protestancką świątynię w tym rejonie w wzniesiono w 1877 r. wg projektu Frytaga. Stała się ona ośrodkiem parafii. W sierpniu 1883 r. parafia przejęła grunty i zaczęła przystosowywać Cmentarz na Leśnicy do celów grzebalnych.
Nowo założony cmentarz Leśnicki służyć miał mieszkańcom Leśnicy, Pustkowa, Ratynia oraz wsi Mokre. Uzyskano na to zgodę w październiku 1883 r. W lipcu następnego roku nekropolia otrzymała statut, regulujący szczegółowo problemy użytkowania pola grzebalnego. Nekropolia czynna jest do chwili obecnej, istnieje jedynie możliwość pochowania urn z prochami do już istniejących grobów lub na polach urnowych.
Cmentarz Grabiszyński
Cmentarz Grabiszyński jest jednym z najstarszych i największych wrocławskich cmentarzy. Wyróżnia się pięknymi dębowymi i grabowymi alejami, które nadają mu parkowy charakter. W przeszłości składał się z trzech części. Dziś wykorzystywana jest tylko jedna tzw. Grabiszyn II. Jedynie przy pętli tramwajowej pozostały groby dzieci chowanych tuż po wojnie.
Kaplica na cmentarzu Grabiszyńskim
Kaplicę cmentarną, którą mijamy tuż przy wejściu na cmentarz Grabiszyński zaprojektował Johann Robert Mende, który projektował wiele budowli komunalnych – m.in. gazownię przy Trzebnickiej, hale gimnastyczne, szkoły.
Na cmentarzu Grabiszyńskim zachowano kilka przedwojennych pomników, w tym nagrobek Rafała Maszkowskiego (pole 40), wybitnego polskiego skrzypka i dyrygenta. Warto zwrócić uwagę na zabytkowy pomnik z różowego piaskowca aktorki Vilmy Illing (pole 39). Jest on rzeźbą wspierającej się o pomnik płaczącej kobiety. Vilma Illing występowała m.in. w Marburgu, Bielsku, Moguncji, a potem w Berlinie. Do wrocławskiego Teatru Miejskiego zaangażowano ją w1896 roku. Była sławną aktorką, zwykle grała role nowoczesnych kobiet.
Cmentarz wojenny na Grabiszynie
Polski cmentarz wojenny na Grabiszynie powstał w 1968 roku. Wzniesienie przebudowano według projektu architektów Tadeusza Tellera i Józefa Sztajera formując je w kształcie kurhanu. Jedenaście lat później ustawiono tu pomnik ku czci poległych. Ma 23 metry wysokości i kształt nasuwający skojarzenie ze skrzydłami husarskimi.
Groby wojenne rozmieszczono na czterech kwaterach. W pierwszej znalazły się mogiły żołnierzy-jeńców wojennych z kampanii wrześniowej, wśród nich kontradmirała Stefana Frankowskiego, druga kwatera zawiera groby żołnierzy 2 Armii WP, kolejne – robotników przymusowych i bezimiennych więźniów obozów koncentracyjnych, ekshumowanych ze zbiorowych mogił na terenie całego Dolnego Śląska. Nieopodal wzgórza znajdują się kwatery żołnierzy włoskich – przede wszystkim wziętych do niewoli przez Niemców, po przegranej przez Włochy bitwie pod Caporetto (24 października 1917).
Cmentarz Psie Pole przy ul. Kiełczowskiej
Całkowita powierzchnia cmentarza na Psim Polu będzie wynosiła około 40 ha. W pierwszym etapie zagospodarowano powierzchnię około 9,4 ha, gdzie będą zlokalizowane 4 844 groby ziemne oraz całe pole urnowe. W tym etapie powstał również budynek przedpogrzebowy i budynek administracyjno-handlowo-usługowy oraz całe przedpole cmentarza (parkingi).
Cmentarz na Jerzmanowie
Na cmentarzu na Jerzmanowie spoczywają znani wrocławianie, np.:
- Kazimierz Paździor – bokser, mistrz olimpijski z 1960 roku,
- prof. Romuald Jacek Pomorski – entomolog, założyciel Polskiego Towarzystwa Taksonomicznego, redaktor Przeglądu Zoologicznego.
Cmentarz św. Maurycego przy ul. Działkowej, Gaj
Cmentarz na Gaju będący pod zarządem parafii rzymskokatolickiej pw. św. Maurycego we Wrocławiu znajduje się przy ul. Działkowej. Przez mieszkańców nazywany jest Cmentarzem na Skowroniej Górze. To trzeci cmentarz tej parafii – pierwszy znajdował się przy ul. Kamiennej, kolejny przy ul. Borowskiej.
Od stycznia 1945 wschodnia część cmentarza na Gaju stała się jednym z miejsc pochówku poległych żołnierzy radzieckich, w latach 1947-1948 urządzono na niej Cmentarz Żołnierzy Radzieckich na Skowroniej Górze. Zachodnia część cmentarz nadal pełniła funkcję cmentarza parafialnego kościoła św. Maurycego. Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku władze planowały likwidację nekropolii. Pochówki były tam wstrzymane od roku 1971. Ponownie zaczęto tam chować zmarłych w 1994 roku.
Cmentarz św. Rodziny przy ul. Smętnej, Sępolno
Cmentarzem przy ul. Smętnej na Sępolnie zawiaduje katolicka parafia św. Rodziny (kościół przy ul. Monte Cassino 68). Tu spoczywa prof. Hugo Steinhaus, matematyk ze słynnej lwowskiej szkoły matematycznej, zajmujący się analizą funkcjonalną. Znany był z olbrzymiego poczucia humoru i dowcipnych i ciętych wypowiedzi. Jego wierszyki i fraszki zostały zebrane w „Słowniku racjonalnym H. Steinhausa”.
Ten cmentarz szczególnie bliski jest lwowiakom. Tu bowiem – we wschodniej części cmentarza – znajduje się pomnik Orląt Lwowskich. Na cmentarzu wzniesiono też pomnik Żołnierzy Armii Krajowej upamiętniający straconych w 1945 roku we Wrocławiu kieleckich partyzantów z oddziałów „Szarego” i batalionu „Młota”. Swój symboliczny grobowiec ma też ks. Jerzy Popiełuszko, kapelan „Solidarności” zamordowany przez Służbę Bezpieczeństwa.
Na cmentarzu przy Smętnej spoczywa też płk. Bolesław Orliński, polski pilot wojskowy i sportowy, który w 1926 roku wraz z mechanikiem Leonem Kubiakiem samolotem Breguet 19 A2 w kilku etapach przeleciał trasę z Warszawy do Tokio. Przy głównej alei cmentarza znajduje się grób Mariusza Łukasiewicza, twórcy Lukas Banku i Eurobanku. Cmentarzem przy ul. Smętnej na Sępolnie zawiaduje katolicka parafia św. Rodziny (kościół przy ul. Monte Cassino 68).
Cmentarz św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida
Cmentarz parafialny św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida zwany jest nekropolią profesorów. Leżą tu najwybitniejsi wrocławscy naukowcy, powojenni pionierzy, m.in. prof. Edward Sucharda (pole 2) – chemik, profesor Politechniki Lwowskiej. Po wojnie organizował i tworzył Politechnikę Wrocławską i Politechnikę Śląską.
Jest grób prof. Ludwika Hirszfelda (pole 3), sławnego serologa, mikrobiologa i immunologa. Przy głównej alei znajduje się grób prof. Tadeusza Mikulskiego (pole 1) – wybitnego humanisty, który tworzył wrocławską polonistykę. Leży tu także prof. Wincenty Styś, ekonomista, specjalista ekonomii rolnictwa. Najczęściej odwiedzany jest grób Rafała Wojaczka (pole 4). Poeta przeklęty we Wrocławiu przeżył sześć najbardziej twórczych lat.
Cmentarz Ducha Świętego przy ul. Bardzkiej
Cmentarz znajdujący się pod zarządem rzymskokatolickiej parafii św. Ducha we Wrocławiu przy ul. Bardzkiej powstał w 1918 roku jako Cmentarz św. Henryka. Ma powierzchnię 8 hektarów.
W roku 1922 r. na owalnym placu stanął pomnik ofiar I wojny światowej. Pod koniec lat 20. XX w. w pobliżu głównego wejścia stanęła niewielka kaplica i budynki gospodarcze autorstwa Theo Effenbergera. W roku 1978 cmentarz we Wrocławiu, decyzją kurii arcybiskupiej, został przekazany parafii Świętego Ducha, zmienił zarazem swoją nazwę. Po przejęciu cmentarza przez parafię Ducha Świętego została wzniesiona kaplica pogrzebowa pw. Zmartwychwstania Pańskiego. W tym czasie zaczęto także zagospodarowywać najstarszą część cmentarza nieużywaną od roku 1945.
Na cmentarzu znajduje się pomnik upamiętniający zbrodnię katyńską. Pochowani tu zostali znani wrocławianie, m.in.:
- prof. Karol Jońca – historyk i prawnik,
- Zbigniew Dziewiątkowski – muzyk, założyciel zespołu Tercet Egzotyczny,
- gen. Ryszard Lackner – dowódca Śląskiego Okręgu Wojskowego,
- Aleksandra Natalli-Świat – posłanka na sejm RP i wiceprezes PiS, zginęła w katastrofie lotniczej w Smoleńsku.
Stary i Nowy Cmentarz Żydowski przy ul. Ślężnej
W okolicach katolickiego święta Wszystkich Świętych we Wrocławiu można jednak zobaczyć zapalone pojedyncze znicze na żydowskich grobach – w ten sposób zmarłym oddają szacunek znajomi innego wyznania. Stary Cmentarz Żydowski od 1991 roku udostępniany jest zwiedzającym jako Muzeum Sztuki Cmentarnej. To jedyna na terenie Wrocławia zachowana nekropolia z przełomu XIX i XX wieku.
W tych ostatnich widać wpływy architektury niemal wszystkich okresów: od starożytności przez średniowiecze i secesję, aż do modernizmu. Bogata jest także zastosowana symbolika, zarówno świecka, jak i religijna.
Pierwszy pochówek na tym cmentarzu we Wrocławiu odbył się w 1856 roku, ostatni w 1942 roku. W tym czasie nekropolia była trzykrotnie powiększana. W 1975 roku została wpisana do rejestrów zabytków miasta, a od 1988 roku funkcjonuje w randze muzeum. Obecnie powierzchnia cmentarza to prawie 5 ha, na których znajduje się ok. 12 tys. nagrobków.
Spoczywają tam m.in.:
- Ferdinand Lassalle (1825-1864) – wybitny teoretyk socjalizmu, założyciel pierwszej partii robotniczej w Niemczech,
- Heinrich Graetz (1817-1891) – twórca słynnej szkoły historycznej,
- Ferdinand Cohn (1828–1898) – botanik światowej sławy,
- Leopold Auerbach (1828-1897) – biolog i lekarz światowej sławy,
- Friederike Kempner (1828-1904) – znana śląska poetka,
- Augusta i Siegfried Stein – rodzice Edyty Stein, znanej od 1998 r. jako św. Teresa Benedykta od Krzyża.
Nowy Cmentarz Żydowski
Gdy pod koniec XIX wieku zabrakło miejsc pochówkowych przy ul. Ślężnej, wrocławska gmina żydowska kupiła 50 mórg ziemi na nowy cmentarz we wsi Cosel (Kozanów), przy Szosie Berlińskiej. Nekropolia przy dzisiejszej ul. Lotniczej została otwarta w 1902 roku. Projektantami budynków cmentarnych byli bracia Paul i Richard Ehrlich (zaprojektowali m.in. Szpital Żydowski).
Powstała olbrzymia kaplica cmentarna, połączona z domem pogrzebowym dwudziestometrowym, arkadowym krużgankiem. Koncepcja urządzenia cmentarza miała przypominać romantyczny park krajobrazowy. Zgodnie z projektem Richtera zasadzono aleje drzew i różane rabaty. Po pierwszej wojnie światowej, w południowej części cmentarza utworzono pole honorowe poświęcone pamięci żydowskich żołnierzy poległych na froncie. Na jego szczycie stanął owalny obelisk, na którym zostały wyryte 432 nazwiska żołnierzy.
W czasie drugiej wojny światowej dom zarządu tego cmentarza we Wrocławiu był wykorzystywany jako szpital dla pozostających w mieście mieszanych małżeństw żydowsko-chrześcijańskich. Szczególnym rodzajem nagrobka na żydowskim cmentarzu, poza macewą, jest ohel – drewniany lub murowany budynek, stawiany głównie na grobach cadyków i wielkich rabinów, a bardzo rzadko i osób świeckich.
Jedyny znany ohel na Dolnym Śląsku znajduje się na cmentarzu żydowskim we Wrocławiu przy ul. Lotniczej i jest ewenementem w skali krajowej, gdyż stoi na grobie kobiety. Wystawiony został około 1909 roku na grobie Miny Ciry Majzel, żony słynnego rabina Łodzi Eliasza Chama Majzla. W roku 1983 cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. Zawiaduje nim wrocławska gmina żydowska.
