Jak się meblowały damy. Wystawa skarbczyków w Muzeum Narodowym

Buduary tylko dla kobiet

Pamiętacie, jak w filmie „Niebezpieczne związki” przebiegła markiza de Merteuil swoich oficjalnych gości prowadzi do salonu, ale tych bardziej „prywatnych” zaprasza do buduaru. Nie byłoby to możliwe, gdyby w XVIII wieku architekt Jacques-François Blondel w swojej publikacji „Architecture françoise” nie zaproponował kobietom nowego wnętrza przeznaczonego, po raz pierwszy w historii, wyłącznie dla ich potrzeb. – Takie pomieszczenie powstało i bardzo szybko się rozpowszechniło , najpierw we Francji, potem w całej Europie i pełniło rolę aż do końca XIX wieku, zaś w XX wieku rolę buduarów przejęły sypialnie – wyjaśnia Małgorzata Korżel-Kraśna, kuratorka wystawy „Drewniane skarbczyki dam. Historia kobiet w meblach zapisana”.  

Kunsztowne meble dla dam

W Muzeum Narodowym obejrzymy drobne przedmioty, sprzęty wykonane pięknymi technikami, zdobione, które służyły kobietom. Znajdziemy tu m.in. włoską szkatułę ślubną z drewna cedrowego z XV wieku, także włoskie XVI-wieczne skrzynki (na biżuterię), XVII-wieczne pultynki (czyli przenośne pulpity do pisania), XVIII-wieczne kasetki-sekretarzyki, czy wreszcie XIX-wieczne przyborniki do szycia.

Pultynek z Augsburga, 1615/fot. Mat. pras.

– Meble wykorzystywane przez kobiety powstawały już od antyku, ale dopiero w XVIII wieku pojawiło się dużo większych sprzętów – stolików, sekretarzyków, stolików do robótek ręcznych, przechowywania rękawiczek, koronek etc. – wymienia kuratorka.

Cezura XVIII wieku nie była przypadkowa. Za sprawą powstawania buduarów kobiety po raz pierwszy doczekały się własnego, intymnego wnętrza, w którym mogły spędzać czas. – To była przestrzeń prywatna dla kobiet i w zależności od potrzeb był odpowiednio użytkowana – opowiada Małgorzata Korżel-Kraśna. – Celem głównym pokoi były miejsca pracy kobiet, bo tu uprawiały swoje hobby, zaczęły masowo pisać pamiętniki, zajęły się powieściopisarstwem, malowały, miały duże osiągnięcia – dodaje podkreślając, że utrwalony m.in. w filmach wizerunek buduaru jako miejsca potajemnych schadzek to tylko część historii. 

Niezależność odebrana przez Napoleona 

Niestety, osiągnięcia kobiet z XVIII wieku w dużej mierze zaprzepaściła Wielka Rewolucja Francuska. – Sprowadziła kobiety znowu do modelu mieszczańskiego, czyli musiały zajmować się wyłącznie domem i wychowywaniem dzieci. Pielęgnowanie własnych zainteresowań już nie wchodziło w grę – podkreśla kuratorka wystawy. Następne zmiany narzucił ówczesnej Europie Napoleon, a dotyczyły także sytuacji kobiet. – W Kodeksie Napoleona, który wszedł w życie w 1804 roku, ograniczono całkowicie pozycję kobiet. Nie mogły dysponować własnym majątkiem, nabywać, sprzedawać go, miały ograniczony dostęp do nauki, nie mogły same wychodzić z domu – wymienia Małgorzata Korżel-Kraśna.

Kodeks był obowiązującym dokumentem m.in. w Księstwie Warszawskim. Dopiero od połowy XIX wieku panie przystąpiły do walki o prawa kobiet, a jedną ze zdobyczy była możliwość samodzielnego wyjścia z domu. Meble zaczęły się zmieniać wedle nowych potrzeb. Z tego okresu obejrzymy m.in. stoliczki-kasetki bądź same kasetki do szycia, bo kobieta miała być patronką domowego ładu, z okresu I poł. XIX wieku pochodzą też skrzyneczki (m.in. na biżuterię, rękawiczki), szkatuły, kaseta czy lustro toaletowe. 

Ale z biegiem czasu i walką o równouprawnienie kobiet meble zyskały bardziej. – W muzeach Marii Konopnickiej czy Elizy Orzeszkowej przekonamy się, że biurka, przy których pracowały okazywały się dużymi meblami, a nie sekretarzykami – zaznacza Małgorzata Korżel-Kraśny. Od początku XX wieku w zasadzie przestano już produkować sprzęty specjalnie dedykowane kobietom, był to efekt emancypacji i zupełnie innych obowiązków, np. pracy zawodowej.

Warto przypomnieć, że w Polsce sytuacja emancypacji kobiet była wyjątkowa. W okresie zaborów kobiety niejednokrotnie przejmowały obowiązki mężczyzn, którzy emigrowali, albo byli zesłani na Sybir. Okazały się wyjątkowo sprawne w gospodarowaniu i jako jedne z pierwszych na świecie uzyskały prawa wyborcze już w 1918 roku (podczas gdy np. Szwajcarki dopiero w latach 70. XX wieku). 

Wystawie „Drewniane skarbczyki dam. Historia kobiet w meblach zapisana” towarzyszy informator autorstwa kuratorki Małgorzaty Korżel-Kraśnej, w którym bardzo ciekawie przedstawia zależność między sytuacją kobiet a meblami, z jakich korzystały.