wroclaw.pl strona główna
Strona biuletynu informacji publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia, otworzy się w nowej karcie

WROCŁAW 10 inwestycji, które zmieniły oblicze Wrocławia 2019-2025

  1. wroclaw.pl
  2. Wrocław BEZ przemocy
  3. Informator wsparcia
  4. Środowisko szkolne

Informator wsparcia dla środowiska szkolnego

Data publikacji: Autor:

Kliknij, aby powiększyć
Nauczycielka na zajęciach przybijająca piątkę z uczennicą. Adobe Stock
Nauczycielka na zajęciach przybijająca piątkę z uczennicą.

Współczesna szkoła to przestrzeń, w której przenikają się światy uczniów, nauczycieli, rodziców i całej społeczności lokalnej. Nie jest ona jedynie miejscem przekazywania wiedzy, ale przestrzenią, w której kształtują się postawy, wartości i kompetencje społeczne młodych ludzi.

Najważniejsze informacje (kliknij, aby przejść)

W tym dynamicznym środowisku nieuchronnie pojawiają się sytuacje kryzysowe o różnorodnym charakterze i zasięgu – od indywidualnych kryzysów rozwojowych, przez konflikty interpersonalne, po zdarzenia traumatyczne dotykające całej społeczności szkolnej.

Grafika przedstawia dwóch mężczyzn siedzących na fotelach. Adobe Stock
Grafika przedstawia dwóch mężczyzn siedzących na fotelach.

Skuteczne przeciwdziałanie przemocy w szkole wymaga:

  • Dobrej diagnozy problemu
  • Ciągłych działań wychowawczych i profilaktycznych
  • Zaangażowania całej społeczności szkolnej
  • Praktycznych szkoleń dla kadry pedagogicznej

Rodzaje kryzysów w szkole:

  • Problemy zdrowia psychicznego uczniów
  • Przemoc rówieśnicza i cyberprzemoc
  • Problemy rodzinne
  • Zdarzenia krytyczne (śmierć, zagrożenia terrorystyczne, kataklizmy)

Ważne: Im wcześniejsza reakcja, tym większa szansa na skuteczną interwencję i zapobieżenie eskalacji problemu.

WSPARCIE

Dla kogo: Dyrektorzy i nauczyciele szkół i placówek oświatowych

Czym zajmuje się:

  • Nadzór pedagogiczny nad przedszkolami, szkołami i placówkami
  • Kontrola przestrzegania prawa
  • Ocenianie stanu i warunków działalności placówek
  • Organizowanie olimpiad i konkursów

Kontakt:

Wrocławskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli (WCDN)

1. Pracownia Wspierania Kadry Kierowniczej

  • Dla kogo: Dyrektorzy i kadra kierownicza

2. Zespół Wspierania Pedagogiki Specjalnej

  • Dla kogo: Psychologowie, pedagodzy, pedagodzy specjalni, logopedzi, terapeuci

Zakres wsparcia:

  • Doskonalenie kompetencji służące profilaktyce sytuacji niepożądanych
  • Edukacja prawna w sytuacjach przemocy domowej
  • Kształtowanie umiejętności przeciwdziałania e-uzależnieniom
  • Higiena cyfrowa

Kontakt:

3. Zespół ds. Interwencji Kryzysowej

Lokalizacja: Specjalistyczna Poradnia Terapeutyczna (SPT) w ramach Zespołu Placówek Oświatowych nr 3

Adresy:

Wsparcie dla młodzieży szkolnej:

  • Pomoc w sytuacjach kryzysowych (samookaleczenia, myśli rezygnacyjne)
  • Wsparcie w okresie dojrzewania
  • Spotkania indywidualne z terapeutą
  • Zajęcia socjoterapeutyczne w grupach

Kto może skorzystać:

  • Uczniowie i ich rodzice/opiekunowie
  • Kadra pedagogiczna przedszkoli, szkół, placówek

Ogólny zakres wsparcia:

  • Interwencje kryzysowe
  • Diagnozowanie trudności rozwojowych i edukacyjnych
  • Wydawanie opinii i orzeczeń
  • Wsparcie psychologiczne i pedagogiczne
  • Doradztwo zawodowe
  • Współpraca ze szkołami

1. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 1

Specjalizacja:

  • Pomoc dzieciom z trudnościami emocjonalno-społecznymi
  • Konsultacje wychowawcze dla rodziców
  • Wsparcie dla dzieci ukraińsko i rosyjskojęzycznych
  • Procedury przeciwdziałania przemocy

2. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 2

Specjalizacja:

  • Wzmacnianie postaw pożądanych w wychowaniu
  • Nauka samoregulacji emocji
  • Budowanie autonomii
  • Spotkania mediacyjne z nauczycielami

3. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 4

Programy specjalne:

  • Punkt mediacji
  • "Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami u dzieci?"
  • Program "Bądź sobą" (dla dzieci 5-6 letnich)
  • Warsztat "Dzieciństwo bez Przemocy"

4. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 5

Projekty:

  • "Bliżej emocji" - radzenie sobie z negatywnymi emocjami
  • "Nieidealny rodzic" - kompetencje rodzicielskie
  • Zajęcia dot. higieny cyfrowej
  • "Laboratorium emocji"

5. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 9

Specjalizacja:

  • Szkoła dla rodziców - rozpoznawanie przemocy
  • Warsztaty o przemocy rówieśniczej
  • Trening umiejętności społecznych
  • Kompetencje emocjonalno-społeczne

Dla kogo: Młodzież, nauczyciele, rodzice i opiekunowie

Wsparcie: Nieodpłatna, anonimowa pomoc psychologiczna

  • Godziny: Dni powszednie 8:00-20:00
  • Języki: PL/UA/RU/EN/DE
  • Forma: Video-czat lub webinar

Problemy, z którymi można się zgłosić:

  • Problemy w szkole i domu
  • Problemy z dorastaniem
  • Problemy z uzależnieniami
  • Problemy z relacjami z rówieśnikami i rodzicami

Realizator: Fundacja Wspólnie dla Sprawy (www.fundacjawds.org)

1. Fundacja To The Future

  • Adres: ul. Lwowska 4/2, Wrocław
  • Telefon: 886 244 897
  • E-mail: [email protected]
  • Wsparcie: Treningi Zastępowania Agresji, zajęcia psychoedukacyjne

2. Stowarzyszenie "ISKIERKA"

  • Adres: pl. Św. Macieja 5, Wrocław
  • Telefon: 71 32 24 114
  • E-mail: [email protected]
  • Wsparcie: Kompleksowe działania psychoedukacyjne, profilaktyka zachowań ryzykownych

3. Fundacja ERA PSYCHE

  • Adres: ul. Modrzewiowa 19, 55-095 Długołęka
  • E-mail: [email protected]
  • Wsparcie: Warsztaty "Startuj z MOCą", konsultacje psychologiczne

4. Fundacja Kalejdoskop Kultur

  • Adres: ul. Ruska 46a, Wrocław
  • Telefon: 609 734 044
  • E-mail: [email protected]
  • Specjalizacja: Wsparcie dzieci z doświadczeniem uchodźczym i migracyjnym

5. Fundacja "PozyTYwka"

6. Fundacja "NON LICET"

7. Towarzystwo Rozwoju Rodziny

Realizator: Fundacja Dom Pokoju

Wsparcie:

  • Diagnoza szkolnego konfliktu
  • Bezpłatne konsultacje dla kadry, rodziców, uczniów
  • Warsztaty z zakresu rozwiązywania konfliktów
  • Szkolenia z budowania zespołu

Asystenci Międzykulturowi

Główne zadania:

  • Wsparcie uczniów z doświadczeniem migracji
  • Pomoc w adaptacji do środowiska szkolnego
  • Wsparcie w nauce języka polskiego
  • Współpraca z kadrą pedagogiczną
  • Współpraca z rodzicami
  • Działania na rzecz całej społeczności szkolnej

Kontakt:

1. Fundacja Kalejdoskop Kultur

Forma wsparcia:

  • Mobilne wsparcie
  • Indywidualne konsultacje z psychologiem
  • Grupowe warsztaty psychoedukacyjno-komunikacyjne

2. Fundacja EkoRozwoju

  • Adres: ul. św. Wincentego 25a, Wrocław
  • Telefon: 71 343 60 35
  • E-mail: [email protected]
  • Zakres: Różnice kulturowe, przeciwdziałanie stereotypom

3. Wrocławska Fundacja Edukacji Europejskiej "Freya"

Grafika przedstawia zobrazowanie cyberbezpieczeństwa. Adobe Stock
Grafika przedstawia zobrazowanie cyberbezpieczeństwa.

ROZWÓJ

Oferta rozwojowa w szkołach

Dostępne możliwości:

  • Biblioteka szkolna - rozwijanie pasji czytelniczych
  • Świetlica szkolna - bezpieczne środowisko po lekcjach
  • Kluby zainteresowań - rozwijanie pasji w gronie rówieśników
  • Wolontariat - nauka empatii i odpowiedzialności społecznej
  • Półkolonie wakacyjne - ciekawe spędzanie czasu

1. Stowarzyszenie Katolicki Ruch Antynarkotyczny "KARAN"

  • Adres: ul. Traugutta 119/1, Wrocław
  • Telefon: 71 349 15 56
  • E-mail: [email protected]
  • Programy: "Debata", "Ars, czyli jak dbać o miłość", "Wspólne kroki w cyberświecie"

2. Stowarzyszenie "MOST"

  • Adres: ul. Komuny Paryskiej 17/1, Wrocław
  • Telefon: 71 341 09 32
  • E-mail: [email protected]
  • Programy: "Spójrz inaczej", "Debata", "Program wzmacniania rodziny"

3. Fundacja Centrum Działań Profilaktycznych

4. Fundacja Profilaktyka z Pasją

Programy specjalistyczne

"Żyj świadomie - Stop substancjom psychoaktywnym"

  • Dla kogo: Uczniowie klas I i II szkół ponadpodstawowych
  • Realizator: KARAN

"Dbaj o przyszłość!"

  • Dla kogo: Młodzież szkół ponadpodstawowych
  • Realizator: Stowarzyszenie "MOST"

Program uNIEzależnieni

  • Dla kogo: Dzieci i młodzież
  • Realizator: Fundacja Pozytywka

Kampania "uNIEzależniaMY"

  • Dla kogo: Dzieci, młodzież, nauczyciele, rodzice
  • Realizator: Fundacja Pozytywka

Wrocławskie Centrum Rozwoju Społecznego

Kluczowe działania 2025:

  • Warsztaty "Filmowe cyberemocje"
  • Warsztaty "Cyberbezpieczeństwo. Podaj dalej"
  • Warsztaty "Fact checking. Podaj dalej"
  • Konferencja "Cyfryzacja odpowiedzialna społecznie"
  • Audycje radiowe #CyberLUZ
  • Program "Społeczni Liderzy Cyberbezpieczeństwa"

Centrum Placówek Kształcenia Zawodowego

  • Konsultacje: Jakub Wojnicki ([email protected])
  • Zakres: Higiena cyfrowa, przeciwdziałanie e-uzależnieniom

1. Bliżej siebie we Wrocławiu

2. Fundacja "FREYA"

3. Nomada - Stowarzyszenie Wielokulturowe

  • Adres: ul. Dubois 11-13, Wrocław
  • Telefon: 577 626 475

4. Fundacja Dom Pokoju

  • Adres: ul. Władysława Łokietka 5/1, Wrocław
  • Telefon: 883 047 310

5. Towarzystwo Kultury Czynnej

6. Fundacja Ekorozwoju

  • Adres: ul. św. Wincentego 25A, Wrocław
  • Telefon: 71 343 60 35

7. Sztafeta Międzykulturowych Dobrych Relacji

Cel: Promocja pozytywnych więzi w społeczności szkolnej

Kontakt: Wrocławskie Centrum Rozwoju Społecznego

1. Warsztaty psychologiczne

Zakres: Praca nad emocjami, rozwiązywanie konfliktów, budowanie mocnych stron

Kontakt: WCRS (jak wyżej)

2. Akademia Młodych Liderów

Dla kogo: Młodzież szkół ponadpodstawowych

Kontakt:

3. Forum Dyskusyjne Młodzieży Wrocławia

Cel: Otwarta przestrzeń dialogu, wymiana wiedzy i refleksji

4. Kalejdoskop myśli

Dla kogo: Uczniowie szkół ponadpodstawowych zainteresowani literaturą, filozofią i psychologią

5. Kompas Wartości

Współpraca: Liceum Ogólnokształcące nr IV im. S. Żeromskiego, Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku Cel: Refleksja nad uniwersalnymi wartościami

Centrum Placówek Kształcenia Zawodowego - MOWAZ

Diagnoza predyspozycji zawodowych:

  • Testy predyspozycji i zainteresowań
  • Analiza umiejętności i kompetencji
  • Identyfikacja wartości zawodowych

Doradztwo edukacyjno-zawodowe:

  • Informowanie o możliwościach kształcenia
  • Pomoc w wyborze kierunku studiów/szkoły

Planowanie kariery:

  • Tworzenie indywidualnych planów rozwoju
  • Określanie ścieżek kariery

Wsparcie w poszukiwaniu pracy:

  • Przygotowanie CV i listów motywacyjnych
  • Trening rozmowy kwalifikacyjnej

Więcej informacji: www.doradcy-wroclaw.pl

1. Adwokatura - "Adwokaci rozjaśniają prawo"

Temat 2025: "Małoletni wobec prawa"

Dla kogo: Klasy VII-VIII oraz szkoły ponadpodstawowe

Zakres: Prawne konsekwencje przemocy, hejtu, cyberprzemocy

Kontakt: adw. dr Kamila Mrozek ([email protected])

2. Program "Szkoła Dialogu"

Cel: Tworzenie atmosfery współpracy i otwartości

Więcej: www.sp63.wroc.pl/szkoly-dialogu

3. Aplikacje przeciwko przemocy

RESQL - anonimowe zgłaszanie przemocy rówieśniczej

Więcej: https://resql.pl/jak-to-dziala/

"Zgłoś to ważne" - anonimowe przesyłanie informacji o zagrożeniach

Grafika przedstawia kobietę i mężczyznę korzystających z pomocy prawnej. Adobe Stock
Grafika przedstawia kobietę i mężczyznę korzystających z pomocy prawnej.

Ważne kontakty - podsumowanie

Instytucje główne:

Sytuacje kryzysowe:

  • Zespół Interwencji Kryzysowej: 71 798 68 84
  • Pogotowie Mediacyjne: 538 208 660
  • Zdalny Psycholog: dostępny przez strony szkół (8:00-20:00)

Poradnie PPP:

Materiały dodatkowe

Celem dobrej rozmowy jest wyjaśnienie nieporozumienia, rozwianie wątpliwości, konfliktu i/lub doprecyzowanie informacji. Taką rozmowę może przeprowadzić np. dyrektor szkoły, wychowawca klasy, opiekun lub lider grupy młodzieżowej.

Przygotowanie do rozmowy wyjaśniającej

Przykładowe pytania, które możesz wykorzystać na etapie przygotowania się do przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej:

Ustal fakty i określ zasoby

  • Co się stało? - wypisz fakty
  • Co już masz - jakie kompetencje, doświadczenie, zasoby, talenty?
  • Jaką wiedzę, którą już masz, możesz wykorzystać?

Określ cel rozmowy i swoje nastawienie

  • Jaki jest Twój cel rozmowy?
  • Co chcesz osiągnąć?
  • Dlaczego to jest dla Ciebie ważne?

Określ możliwe dalsze kroki

  • Co już zrobiłeś/zrobiłaś w tej sprawie?
  • Czego jeszcze nie zrobiłeś/nie zrobiłaś?
  • Co możesz zrobić aby zmienić sytuację, a co mogą zrobić inni?
  • Czego potrzebujesz aby zmienić sytuację?
  • Jakie są oczekiwania osób, które uczestniczą w rozmowie?

Rozwiązanie trudności

  • Jakie trudności mogą się pojawić?
  • Jak można rozwiązać te trudności?
  • Skąd będziesz wiedział/wiedziała, że problem jest rozwiązany?
  • Jakie mogą być rozwiązania alternatywne w tej sytuacji?
  • Czy Twoja wiedza o sytuacji jest kompletna? Jeśli nie, jak możesz ją uzupełnić?
  • Dlaczego dążysz do takiego rozwiązania?
  • Czego nie dostrzegasz?
  • Kto może pokazać Ci inną perspektywę?
  • Czy jest coś czego jeszcze możesz dowiedzieć się o tej sytuacji?

Co przyniesie zmiana

  • Jaka jest Twoja otwartość na zmianę zdania?
  • Co się stanie, jeśli nic się nie zmieni?
  • Co się stanie jeśli rozwiązanie nie będzie korzystne dla Ciebie?

Przyjrzyj się swoim emocjom

  • Jakie jest Twoje nastawienie?
  • Jakie uczucia/emocje mogą Ci pomóc?

Przebieg rozmowy wyjaśniającej

  1. Zadbaj o czas i miejsce na rozmowę, zaplanuj ją z wyprzedzeniem
  2. Wprowadź w temat rozmowy - dlaczego się spotkaliśmy?
  3. Ustal kontrakt - jakie zasady muszą zostać spełnione, żeby rozmowa była konstruktywna?
  4. Określ konsekwencje - co się stanie, jeśli zasady kontraktu nie będą przestrzegane?
  5. Omów przebieg rozmowy
  6. Zaplanuj czas na wypowiedź wszystkich osób uczestniczących w rozmowie
  7. Szukanie rozwiązania
  8. Wdrożenie rozwiązania - etapy
  9. Ustal termin kolejnej rozmowy (jeśli jest taka konieczność)
  10. Podsumuj spotkanie

Konwencja gwarantuje prawa dziecka niezależnie od koloru skóry, wyznania czy pochodzenia. Przyjęta została przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1989 r. Polska jest inicjatorem jej uchwalenia.

Kluczowe daty:

  • 1989 - uchwalenie przez ONZ
  • 1990 - wejście w życie
  • 1991 - ratyfikacja przez Polskę
  • 2015 - stronami konwencji jest 195 państw

Główne zasady Konwencji

Konwencja nakazuje gwarantowanie zapisanych w niej praw bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Zakazuje jakiejkolwiek dyskryminacji lub karania dziecka ze względu na status prawny, działalność, poglądy, przekonania religijne rodziców, członków rodziny lub opiekunów.

Podstawowe założenia:

  • We wszelkich działaniach dotyczących dziecka kierować się jego najwyższym dobrem
  • Uwzględniać prawa i obowiązki rodziców dziecka lub jego opiekunów
  • Poszanowanie praw i obowiązków rodziców, członków rodziny, środowiska, opiekunów prawnych
  • Rodzice lub inne osoby odpowiedzialne za dziecko ponoszą główną odpowiedzialność za jego utrzymanie oraz zapewnienie warunków niezbędnych do rozwoju

Prawa zapisane w Konwencji

Prawa podstawowe

  • Prawo do życia i rozwoju, do tożsamości, obywatelstwa
  • Prawo swobody myśli, sumienia i wyznania
  • Prawo wyrażania poglądów, w tym w postępowaniu administracyjnym i sądowym

Prawa ochronne

  • Prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, domowego, tajemnicy korespondencji
  • Prawo do wolności od tortur, poniżającego traktowania, przemocy fizycznej lub psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych
  • Prawo do ochrony przed wyzyskiem ekonomicznym, podejmowaniem pracy w zbyt wczesnym wieku

Prawa rodzinne

  • Prawo do wychowania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi
  • Prawo poznania rodziców, jeżeli to możliwe

Prawa społeczne i obywatelskie

  • Prawo do swobodnego zrzeszania się, pokojowych zgromadzeń
  • Prawo do odpowiedniego do wieku i stopnia rozwoju traktowania w ramach postępowania karnego
  • Prawo do odpowiedniego standardu życia, opieki w instytucjach i zakładach
  • Prawo do ochrony socjalnej, ochrony zdrowia, rehabilitacji społecznej i zdrowotnej
  • Prawo do wypoczynku i czasu wolnego

Prawa edukacyjne i informacyjne

  • Prawo dostępu do informacji i materiałów pochodzących z różnych źródeł
  • Prawo do nauki, w tym prawo do bezpłatnej i obowiązkowej nauki w zakresie szkoły podstawowej

Szczególna ochrona

Konwencja poświęca szczególną uwagę dzieciom z niepełnosprawnościami, nakładając na państwo obowiązek zapewnienia warunków:

  • Integracji społecznej
  • Edukacji
  • Rehabilitacji
  • Rekreacji
  • Dostępu do opieki zdrowotnej

Dodatkowo konwencja zawiera zasady dotyczące:

  • Postępowania w przypadku przysposobienia
  • Procedur uchodźczych
  • Ochrony tożsamości dzieci należących do mniejszości etnicznych, religijnych, językowych

Zobowiązania państw

Zgodnie z art. 4 konwencji nakłada ona na państwa obowiązek podjęcia działań ustawodawczych i innych w celu realizacji praw w niej zapisanych. Jeżeli chodzi o realizację praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych określonych w konwencji, to państwa zobowiązane są do podjęcia działań, wykorzystując maksymalnie dostępne środki i gdy to potrzebne, w ramach współpracy międzynarodowej.

Więcej informacji:

Przydatne linki i zasoby

Dzieciństwo bez Przemocy - Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę

  • Kampania przeciwdziałająca przemocy wobec dzieci w Polsce
  • Zawiera sekcje: "Wiedza", "Webinary i lekcje online"
  • dziecinstwobezprzemocy.pl

GADKI - Proste rozmowy na trudne tematy

  • Przeznaczone dla dzieci między 4 a 12 rokiem życia i ich rodziców
  • Rozmowy na temat zagrożenia wykorzystywaniem seksualnym
  • gadki.fdds.pl

Wielokulturowy Wrocław

Szkolny Pakiet Startowy (PL/UA/EN)

Wrocławskie standardy pracy asystentek/asystentów międzykulturowych

Fundacja Dom Pokoju - Narzędziownik Jak zarządzać konfliktami, aby nie zamieniły się w przemoc?

Fundacja EkoRozwoju - My Wy Oni Społeczeństwo przyjmujące i wyzwania integracji

Fundacja Kalejdoskop Kultur - wsparcie psychospołeczne

Sądy i pomoc prawna

Stowarzyszenie Szansa, Głogów

Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę - zasoby

Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży

Słownik pojęć związanych z tematyką informatora

Agresja

Określenie zachowań prowadzących do wyrządzenia komuś/czemuś krzywdy/szkody, zadania bólu. Co charakterystyczne - siły obu stron są wyrównane. Jest zazwyczaj reakcją na frustrację i jest dostępnym dla każdego z nas, niejako automatycznym, sposobem wyrażania złości, obrony swojego interesu czy obrony swoich granic. Nie każda frustracja prowadzi do agresji, ale korelacja tych zjawisk jest silna. Zachowania agresywne najczęściej będą towarzyszyły długotrwałym i/lub "zaognionym" konfliktom. (Źródło: Fundacja Dom Pokoju)

Bullying

Znęcanie się, dręczenie. Aby mówić o tym zjawisku muszą łącznie wystąpić trzy czynniki:

  1. Czynności są powtarzalne, trwają przez jakiś czas
  2. Działanie lub zaniechanie jest intencjonalne (chcę komuś wyrządzić krzywdę)
  3. Pomiędzy stronami istnieje dysproporcja sił

Bullying może przybierać wiele form, do najpowszechniejszych należą: agresja fizyczna, wykluczanie dziecka i wyszydzanie go oraz cyberbullying. (Źródło: Fundacja Dom Pokoju)

Cyberprzemoc (Cyberbullying)

W przypadku dzieci i młodzieży - nazywamy nią różne akty przemocy popełnione, nasilone lub wspomagane za pomocą systemów teleinformatycznych i telekomunikacyjnych, takich jak telefony komórkowe, Internet, media społecznościowe, gry komputerowe online i inne komunikatory. Do najczęściej występujących form cyberprzemocy należą nękanie, wysyłanie niechcianych wiadomości lub treści o charakterze pornograficznym, groźby i zastraszanie, kradzież danych czy publikowanie obraźliwych treści w mediach społecznościowych. (Źródło: Biuro Analiz Sejmowych, 27 stycznia 2022)

Hejt

Obrażanie, ośmieszanie czy poniżanie innych to jedna z form cyberprzemocy. Poczucie anonimowości w internecie nasila takie zachowania. Niektórzy internauci stosują pewnego rodzaju podwójne standardy, w sieci pozwalają sobie na zupełnie inne zachowania niż w bezpośrednich kontaktach. Częściowo takie zachowanie można wyjaśnić tzw. „efektem kabiny pilota". Badania (Walrave i Heirman, 2009) pokazały, że piloci bombowców w trakcie II wojny światowej bombardowali miasta, nie ponosząc przy tym kosztów emocjonalnych (w przeciwieństwie np. do żołnierzy piechoty lądowej), ponieważ nie widzieli cierpienia swoich ofiar. Podobnie jest w przypadku hejtu w sieci. Hejter nie widzi krzywdy, którą wyrządza odbiorcy, często więc nie zdaje sobie sprawy, jak bardzo raniące mogą być jej/jego słowa czy zachowania. (Źródło: https://116111.pl/czym-jest-hejt/)

Przemoc

Wbrew obiegowej opinii, wcale nie musi charakteryzować się zachowaniami agresywnymi. Może przebiegać w ciszy, bez krzyku, awantur, szturchań, chowania rzeczy etc. O ile celem w konflikcie jest przekonanie do swojej racji, w agresji - zazwyczaj obrona swego „ja", to celem działań przemocowych jest podporządkowanie i kontrola nad drugą osobą. Tu mamy zarówno nierównowagę sił demonstrującą się nierzadko w poczuciu wyższości, jak i pogardę. Ta z kolei podszyta jest obojętnością i lekceważeniem. W przemocy celem jest upokorzenie swojej ofiary, osaczenie jej i przejęcie kontroli. (Źródło: „Narzędziownik", Fundacja Dom Pokoju)

Przemoc wobec dziecka

To każde działanie lub zaniechanie, które powoduje krzywdę, cierpienie, narusza godność, zdrowie fizyczne lub psychiczne dziecka oraz hamuje jego rozwój. (Źródło: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę)

Przemoc fizyczna

To forma przemocy, która polega na użyciu siły fizycznej wobec drugiej osoby, naruszając jej nietykalność cielesną i powodując lub mogąca spowodować uszkodzenie ciała, ból fizyczny lub szkodę zdrowotną. Uwaga! Klaps to też przemoc. Zakaz stosowania kar cielesnych w Polsce obowiązuje od 1 sierpnia 2010 r. (Źródło: FDDS)

Przemoc psychiczna (emocjonalna)

Sytuacja, w której rodzic dziecka, opiekun lub inna osoba nie szanuje i nie odpowiada na emocjonalne potrzeby dziecka, takie jak potrzeba akceptacji, bliskości, bezpieczeństwa, przynależności, autonomii. To wyzywanie, obrażanie, poniżanie lub zastraszanie dziecka, a także porównywanie z innymi, krytykowanie, stawianie nadmiernych wymagań, odrzucanie czy wikłanie w problemy między dorosłymi (np. gdy dziecko jest świadkiem przemocy domowej). (Źródło: FDDS)

Przemoc rówieśnicza

Intencjonalne, krzywdzące zachowania ze strony rówieśników. Może mieć formę psychiczną lub fizyczną. To przede wszystkim agresja w szkole, choć jej sprawcami mogą być także rówieśnicy spoza szkoły, sąsiedzi czy rodzeństwo. Obejmuje:

  • Przemoc werbalną (np. przezywanie, dogadywanie, ośmieszanie)
  • Przemoc relacyjną (np. wykluczenie z grupy, ignorowanie, nastawianie innych przeciwko danej osobie)
  • Przemoc fizyczną (np. pobicie, kopanie, popychanie, szarpanie)
  • Przemoc materialną (np. kradzież, niszczenie przedmiotów)
  • Przemoc elektroniczną (złośliwy SMS lub e-mail, wpis w serwisie społecznościowym, umieszczanie w internecie ośmieszających zdjęć lub filmów)
  • Przemoc podczas randki ze strony chłopaka/dziewczyny i wykorzystanie seksualne (Źródło: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę)

Przemoc seksualna

Angażowanie dziecka w aktywność seksualną, bez kontaktu fizycznego (ekshibicjonizm, molestowanie słowne, skłanianie do oglądania treści pornograficznych, grooming - uwodzenie w internecie w celu nawiązania kontaktu) lub z kontaktem fizycznym, takim jak dotykanie, zmuszanie dziecka do dotykania ciała sprawcy w sposób seksualny czy stosunek seksualny. (Źródło: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę)

Seksting

Wysyłanie innym osobom przez internet lub telefon swoich intymnych zdjęć lub filmów. Jest to niebezpieczne zjawisko, ponieważ często takie zdjęcia i filmy są nielegalne. Poza tym raz wysłane treści mogą zostać zapisane i użyte w dowolny sposób. Często zdarza się, że trafiają w ręce niepowołanych osób i stają się narzędziem cyberprzemocy: szantażu czy zastraszania osoby, która się na nich znajduje. Mogą również zostać opublikowane publicznie bez zgody osoby, która się na nich znajduje. (Źródło: https://116111.pl/czym-jest-seksting/)

Zaniedbanie

Sytuacja, gdy rodzic/opiekun dziecka nie opiekuje się dzieckiem, nie interesuje jego zdrowiem, odżywianiem, warunkami bytowymi. Nie zapewnia odpowiednich warunków rozwoju fizycznego, poznawczego, społecznego, emocjonalnego i psychoseksualnego oraz dobrostanu dziecka, np. bezpiecznego schronienia, opieki, odżywiania, podstawowej i specjalistycznej opieki medycznej, dostępu do edukacji; porzuca lub pozostawia dziecko bez opieki. (Źródło: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę)

Zaniedbanie emocjonalne

Niezaspokajanie podstawowych potrzeb emocjonalnych dziecka, kluczowych dla jego prawidłowego rozwoju, takich jak uwaga, troska, wsparcie emocjonalne, zrozumienie, np. niedostateczne okazywanie uwagi dziecku, brak emocjonalnego zaangażowania w relację z dzieckiem. (Źródło: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę)

Zaniedbanie fizyczne

Niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych dziecka, np. zaniedbywanie opieki nad jego zdrowiem, zaniedbywanie potrzeb higienicznych, nieodpowiednie żywienie lub brak czystych ubrań. (Źródło: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę)

Zachowania dziecka, które mogą być sygnałem, że dziecko jest krzywdzone:

  • Zmiany behawioralne: Wyraźna zmiana w zachowaniu dziecka: wycofanie, zobojętnienie lub nadmierne pobudzenie
  • Objawy fizyczne: Siniaki, zadrapania, oparzenia, rany, częste skargi na ból brzucha, głowy czy inne dolegliwości, bez wyraźnych przyczyn medycznych
  • Problemy ze snem: Koszmary senne, lęk przed zasypianiem, nocne moczenie
  • Zaniedbanie higieny: Dziecko wygląda na chronicznie zmęczone i niedożywione
  • Nasilony niepokój: W określonych sytuacjach, unikanie konkretnych osób lub miejsc
  • Zmiany społeczne: Izolowanie się od rówieśników, brak zaufania do dorosłych, podporządkowanie się grupie lub agresja
  • Nieadekwatne zainteresowania: Dziwne lub nieadekwatne do wieku zainteresowanie seksem
  • Zachowania autodestrukcyjne: Samookaleczanie się, nadużywanie substancji psychoaktywnych (Źródło: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę)

Konflikt

To sytuacja, gdy dwie (lub więcej) stron od siebie zależnych, spostrzegają niemożliwe do pogodzenia różnice potrzeb, zagrożenie zasobów lub istotnych wartości i podejmują działania, żeby tę sytuację zmienić (Morton Deutsch). Ma swoje początki w niezaspokojonych potrzebach stron. Jeśli są one nienazwane, albo i nieuświadomione, nie udaje się ich wyjaśnić a sytuacja staje się zapętlona. Rozwiązanie konfliktu stanowi więc zmianę sytuacji zastanej. Zmiana jest jedną z wartości, jakie daje nam sytuacja konfliktowa, choć początkowo emocje, które towarzyszą niezaspokojonym potrzebom, nie pozwalają tej wartości dostrzec. (Źródło: "Narzędziownik". Fundacja Dom Pokoju)

Interwencja kryzysowa

Krótkie i doraźne działanie podejmowane w celu wsparcia osób w sytuacjach kryzysowych. Celem interwencji jest przywrócenie równowagi psychicznej, udzielenie pomocy osobom odzyskać umiejętność radzenia sobie z problemem, oraz zapobieganie dalszym konsekwencjom kryzysu.

Osoba w sytuacji kryzysowej

Osoba doświadczająca wydarzenia życiowego, które stanowi dla niej zagrożenie i przekracza jej dotychczasowe umiejętności radzenia sobie z trudnościami. Osoba ta przeżywa stres, lęk i poczucie zagrożenia.

Wsparcie kryzysowe

Pomoc udzielana osobom znajdującym się w stanie kryzysu. Może obejmować pomoc psychologiczną, prawną, socjalną, a także materialną, w zależności od potrzeb osoby doświadczającej kryzysu.

Zgłoszenie sytuacji kryzysowej

Informowanie odpowiednich służb (np. nauczycieli, psychologów, policji) o zagrożeniu zdrowia, życia lub dobrostanu osoby znajdującej się w kryzysie. Może to dotyczyć różnych rodzajów przemocy, wypadków, innych nagłych zdarzeń.

Pomoc psychologiczna

Wsparcie udzielane osobom, które przeżywają trudności emocjonalne lub psychiczne, problemy w relacjach, kryzysy życiowe lub zaburzenia psychiczne. Może obejmować rozmowy terapeutyczne, porady, interwencje mające na celu poprawę samopoczucia oraz pomoc w odzyskaniu równowagi psychicznej.

MHPSS (Mental Health and Psychosocial Support)

Zdrowie psychiczne i wsparcie psychospołeczne. Jest to termin oznaczający wszelkie działania mające na celu ochronę i promowanie dobrostanu psychicznego oraz zapobieganie i leczenie chorób psychicznych, szczególnie w sytuacjach kryzysowych. MHPSS obejmuje szeroki zakres interwencji, od prostych działań wspierających, takich jak rozmowa i pomoc w zaspokajaniu podstawowych potrzeb, po bardziej specjalistyczne formy terapii i wsparcia.

PTSM (Pourazowy zespół stresu - trauma)

To polska nazwa dla PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder), czyli zespołu stresu pourazowego. PTSM to specyficzne zaburzenie psychiczne rozwijające się w odpowiedzi na doświadczenie lub bycie świadkiem zdarzenia traumatycznego, charakteryzujące się określonym zespołem objawów utrzymujących się przez co najmniej miesiąc i znacząco wpływających na funkcjonowanie życiowe. PTSM może współwystępować z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja, zaburzenia lękowe czy uzależnienia, co dodatkowo komplikuje obraz kliniczny i wymaga kompleksowego podejścia terapeutycznego.

Telefon Zaufania

Linia telefoniczna, na którą można dzwonić anonimowo, aby uzyskać pomoc lub porady w sytuacjach kryzysowych. Przykładem jest Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży (116 111), który oferuje wsparcie w trudnych sytuacjach emocjonalnych i życiowych.

Trauma

To silny uraz psychiczny spowodowany przez wydarzenie lub serię wydarzeń, które naruszają poczucie bezpieczeństwa i dobrostan psychiczny jednostki. Najczęściej wiąże się z doświadczeniami zagrażającymi życiu lub zdrowiu, a także z byciem świadkiem takich wydarzeń. Trauma może prowadzić do długotrwałych zmian w funkcjonowaniu psychicznym i emocjonalnym, a także do wystąpienia objawów takich jak zespół stresu pourazowego (PTSD), lęk, depresja i inne zaburzenia psychiczne.

Uzależnienia behawioralne

To zaburzenia charakteryzujące się kompulsywnym, powtarzalnym angażowaniem się w określone zachowania lub czynności, które pierwotnie mogą przynosić przyjemność lub ulgę, ale z czasem prowadzą do znaczących problemów w funkcjonowaniu życiowym.

Kluczowe cechy uzależnień behawioralnych:

  • Utrata kontroli - niemożność ograniczenia lub zaprzestania danego zachowania pomimo świadomości negatywnych konsekwencji
  • Kompulsywność - silny, trudny do opanowania przymus wykonywania danej czynności, często wbrew własnej woli
  • Tolerancja - potrzeba zwiększania intensywności, częstotliwości lub czasu poświęcanego na dane zachowanie, aby osiągnąć podobny poziom satysfakcji
  • Objawy odstawienia - dyskomfort psychiczny lub fizyczny (niepokój, drażliwość, przygnębienie) przy próbach zaprzestania zachowania
  • Negatywne konsekwencje - pogorszenie funkcjonowania w sferze osobistej, zawodowej, społecznej lub finansowej, które osoba ignoruje lub bagatelizuje
  • Preokupacja - nadmierne skupienie myśli na danej aktywności, planowanie kolejnych „sesji" lub rozpamiętywanie poprzednich

Najczęstsze typy uzależnień behawioralnych:

  • Hazard patologiczny (jedyne oficjalnie uznane w klasyfikacjach medycznych)
  • Uzależnienie od internetu/gier komputerowych
  • Uzależnienie od zakupów
  • Uzależnienie od seksu
  • Uzależnienie od pracy
  • Uzależnienie od ćwiczeń fizycznych
Osoba w kryzysie zdrowia psychicznego

Takie wyrażenie opisuje konkretną sytuację, w której osoba może potrzebować wsparcia i leczenia. Jednocześnie podkreśla, że kryzys to tylko jedna z wielu cech tej osoby, a nie cała jej tożsamość. Co istotne, nie definiujemy tożsamości osoby przez stan, w którym się znajduje.

Zdrowie psychiczne

To stan dynamicznej równowagi między różnymi aspektami funkcjonowania człowieka, charakteryzujący się zdolnością do:

  • Adaptacji i radzenia sobie - umiejętność elastycznego reagowania na wyzwania życiowe, stres i zmiany bez utraty podstawowego poczucia stabilności
  • Samoświadomości i akceptacji - realistyczne postrzeganie siebie, swoich mocnych i słabych stron, wraz z podstawową akceptacją własnej osoby
  • Tworzenia i utrzymywania relacji - zdolność do nawiązywania satysfakcjonujących więzi z innymi ludźmi, komunikowania się i funkcjonowania w grupach społecznych
  • Przeżywania pełni emocji - umiejętność odczuwania, rozpoznawania i wyrażania różnych emocji w sposób proporcjonalny do sytuacji, bez ich tłumienia czy nadmiernej intensyfikacji
  • Realizacji potencjału - możliwość wykorzystywania swoich zdolności, podejmowania decyzji zgodnych z własnymi wartościami i dążenia do celów życiowych
  • Znajdowania sensu - zdolność do nadawania znaczenia własnym doświadczeniom i poczucie, że życie ma wartość i kierunek

Zdrowie psychiczne nie oznacza braku trudności czy cierpienia - to raczej posiadanie zasobów wewnętrznych i zewnętrznych pozwalających na konstruktywne radzenie sobie z naturalnymi wyzwaniami życia. Jest to proces ciągły, a nie stały stan, który może się zmieniać w zależności od okoliczności życiowych i etapu rozwoju.

Adaptacja

Dostosowanie się do nowych warunków, sytuacji, życia w nowym miejscu. Adaptacja jest procesem długotrwałym, można ją jednak wspierać poprzez liczne działania integracyjne.

Integracja

Proces dwustronny wzajemnego dopasowywania się różnych grup. Polega na tym, że przybysze zdobywają umiejętność funkcjonowania w nowych realiach, a z drugiej strony społeczność przyjmująca uczy się funkcjonować w społeczeństwie, w którym obecne są osoby o innej kulturze, wyznaniu, narodowości czy kolorze skóry. Integracja międzykulturowa wynik dwukierunkowego procesu polegającego na skutecznym, pozytywnym i zrównoważonym zarządzaniu różnorodnością, na podstawie wzajemnego i symetrycznego uznania, w ramach nadrzędnych ram praw człowieka. (Źródło: ICC, Rada Europy)

Międzykulturowość

To koncepcja odnosząca się do interakcji, dialogu i wzajemnego oddziaływania między różnymi kulturami, grupami etnicznymi czy społecznościami. Jest to dynamiczny proces prowadzący do wzajemnego poznania, zrozumienia i wzbogacania się kultur bez dominacji jednej nad drugą.

Kluczowe cechy międzykulturowości:

  • Wymiana i interakcja - Aktywna komunikacja i wymiana doświadczeń między przedstawicielami różnych kultur, która prowadzi do wzajemnego uczenia się
  • Równość i szacunek - Uznanie równej wartości wszystkich kultur i tradycji, bez hierarchizowania ich czy oceniania jako lepsze lub gorsze
  • Wzajemne przenikanie się - twórcze łączenie elementów różnych kultur, prowadzące do powstawania nowych wartości i praktyk kulturowych
  • Dialog - otwarty i szczery dialog między przedstawicielami różnych kultur, oparty na wzajemnym szacunku i chęci zrozumienia
  • Transformacja - transformacyjny charakter interakcji międzykulturowych, które mogą prowadzić do zmiany perspektywy i wzbogacenia tożsamości jednostek i grup

Migranci

Agenda ONZ, Międzynarodowa Organizacja do spraw Migracji (IOM) definiuje „migranta", jako osobę fizyczną, która przebywała w obcym kraju przez ponad rok, niezależnie od przyczyn, dobrowolnych lub mimowolnych oraz środków, regularnych lub nieregularnych, wykorzystanych do migracji. Zgodnie z taką definicją osoby podróżujące krócej, jako turyści i przedsiębiorcy nie byliby uznawani za migrantów. Jednak w powszechnym stosowaniu definicja ta obejmuje także pewne rodzaje migrantów krótkoterminowych, takich jak sezonowi pracownicy rolni, którzy podróżują na krótkie okresy, aby pracować przy sadzeniu lub zbieraniu produktów rolnych. (Źródło: ICC, Rada Europy)

Migrant o nieuregulowanym statusie

To cudzoziemiec, który wjeżdża do kraju lub przebywa w tym kraju bez odpowiednich dokumentów. Pojęcie to obejmuje między innymi: osobę (a) która nie ma właściwych dokumentów umożliwiających wjazd do kraju, ale udaje się jej potajemnie wjechać, (b) która wjeżdża do kraju lub przebywa w nim na podstawie fałszywych dokumentów, (c) która wjeżdża na podstawie właściwych dokumentów, ale zostaje powyżej dozwolonego terminu lub w inny sposób narusza zasady wjazdu i pozostaje w danym kraju bez zezwolenia. (Źródło: ICC, Rada Europy)

Mniejszość

Rozpatrywany w szerszym znaczeniu, tj. nieodnoszący się wyłącznie do mniejszości narodowych chronionych na mocy Konwencji ramowej Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych, grupa, która jest pod względem liczbowym mniejsza od reszty populacji państwa i nie zajmuje dominującej pozycji. (Źródło: ICC, Rada Europy)

W Polsce status mniejszości narodowych lub etnicznych nadaje się na podstawie ustawy, która określa prawa i obowiązki tych grup.

Mniejszości narodowe w Polsce: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi.

Mniejszości etniczne: Karaimi, Łemkowie, Romowie, Tatarzy.

Uchodźca

Osoba, która została zmuszona do opuszczenia swojego kraju z powodu prześladowań, wojny lub przemocy. Uchodźca ma uzasadnione obawy przed prześladowaniem z powodu rasy, religii, narodowości, poglądów politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej. Najprawdopodobniej nie może wrócić do domu lub boi się to zrobić. (Źródło: ICC, Rada Europy)

Zaleta różnorodności (diversity advantage)

Zaleta różnorodności jest zarówno koncepcją, jak i podejściem. Zakłada, że różnorodność może być źródłem innowacji, przynosząc cenne korzyści organizacjom, społecznościom i przedsiębiorstwom, jeśli jest kompetentnie zarządzana w duchu włączania. Zaleta różnorodności jest również wynikiem polityk, które odblokowują potencjał różnorodności, jednocześnie minimalizując zagrożenia związane z migracją ludzi i różnorodnością kulturową. (Źródło: ICC, Rada Europy)

Osoba z doświadczeniem migracji

Zgodnie z konwencjami genewskimi uchodźcą lub uchodźczynią nazywamy osobę, która ma obywatelstwo danego kraju, ale przebywa poza nim i nie chce do niego powrócić. Decyzja jest konsekwencją uzasadnionej obawy przed prześladowaniem ze względu na rasę, religię, narodowość, przynależność do określonej grupy społecznej lub poglądy polityczne. Doświadczenie przymusowej migracji nie jest jedynym doświadczeniem osób, które opuściły swój kraj w poszukiwaniu bezpieczeństwa. Pierwszy jest człowiek (osoba), a dopiero później jego doświadczenie, przynależność czy cecha.

Osoba w drodze

Określenie podkreślające proces, tymczasowość migracji.

Rom, Romni, Romowie

Określenia wywodzą się z języka romskiego i w odróżnieniu od słowa "Cyganie" są własnymi nazwami etnicznymi - endoetnonimami. W języku romskim Rom znaczy "człowiek", "mężczyzna".

Ludność rdzenna

„Ludność rdzenna", „rdzenni mieszkańcy", "rdzenna społeczność" - osoby zamieszkujące Amerykę Północną i Południową.

Osoby z niepełnosprawnościami

Osoba chorująca na...

Wskazujemy, że osoba jest w określonym stanie fizycznym i/lub psychicznym. Choroba to tylko jedna z jej cech / sytuacji, w których się znajduje. Jeśli masz wątpliwość jak powiedzieć - po prostu zapytaj :)

Głuchy_a/głuchy_a

Zapis Głuchy_a, wielką literą, rozumiemy jako identyfikowanie się z Kulturą Głuchych. Zapis z małej litery - głuchy_a - oznacza osobę z poważnym deficytem słuchu. Jeśli nie wiesz jak napisać, dowiedz się od samej osoby, jak chce, aby ją opisywać.

Osoba korzystająca z wózka

Takie sformułowanie akcentuje podmiotowość osoby, a wózek - również na poziomie komunikatu - pozostaje jedynie narzędziem, które umożliwia jej poruszanie się.

Osoba neuroróżnorodna

Takie sformułowanie pozwala nam przyjąć, że ludzie różnią się sposobami postrzegania świata. Koncentrujemy się na różnicach między osobami, a nie na ich deficytach.

Osoba niewidoma / osoba z niepełnosprawnością wzroku

Te określenia obiektywnie opisują stan danej osoby.

Osoba z niepełnosprawnością (intelektualną, ruchową…)

Takie sformułowanie podkreśla podmiotowość danej osoby. Niepełnosprawność jej nie definiuje, a stanowi jedną z wielu jej cech.

Osoba niedobraczna / początkująca

Brak doświadczenia nie jest skorelowany z wiekiem.

Osoba starsza

Bezpieczne i nie stygmatyzujące określenie dla osób, które osiągnęły już dany wiek: wg ustawy to osoba kojarzona z wiekiem 60+, a potocznie używane najczęściej w stosunku do osób 70+.

Feminatywy (lub feminatywa)

Nazwy żeńskie, rzeczowniki w formie żeńskiej, utworzone od formy męskiej poprzez dodanie odpowiedniego formantu feminatywnego zwanego potocznie "żeńską końcówką". Feminatywy nazywają kobiety ze względu na przysługujący im tytuł, pełnioną funkcję, zajmowane stanowisko oraz wykonywany zawód, a także ze względu na przynależność narodową, pochodzenie, wyznanie, przekonania, właściwości psychiczne i fizyczne, wykonywane czynności itp.

Inkluzja

Włączenie, włączanie osób z grup doświadczających nierównego traktowania do funkcjonowania w organizacji lub grupie w sposób zapewniający im uczestnictwo na równych zasadach, wpływ i wybór w tworzeniu kultury organizacyjnej, przy zachowaniu poczucia bezpieczeństwa psychologicznego.