Upamiętniono dwóch wrocławian – Friedricha Poguntkego (ul. Jedności Narodowej 125) oraz Egberta Kipkego (al. Wiśniowa 22), którzy zginęli w wyniku nazistowskiej polityki represji wobec osób homoseksualnych.
Inicjatywa stanowi część procesu przywracania queerowej historii (queerstorii) Wrocławia, a także element szerszego projektu „Historie odzyskane. Queer na Dolnym Śląsku”. Pomysłodawczynią przedsięwzięcia jest dr Joanna Ostrowska – badaczka historii zapomnianych ofiar nazizmu, a organizatorem wydarzenia – Departament Różnorodności Społecznej Urzędu Miejskiego Wrocławia.
Paragraf 175 – prawo, które odbierało wolność i godność
Paragraf 175 niemieckiego kodeksu karnego, wprowadzonego w XIX wieku i zaostrzonego przez nazistów w 1935 roku, pozwalał na ściganie i karanie mężczyzn za „czyny sprzeczne z naturą”. Był jednym z narzędzi systemowej przemocy wobec osób homoseksualnych – odbierał im wolność, bezpieczeństwo, prawo do miłości, a często również życie.
Po wojnie przepis ten obowiązywał w Niemczech jeszcze przez wiele lat, a jego ofiary przez dekady pozostawały zapomniane i pozbawione głosu.
Stolpersteine – kamienie, o które „potykamy się pamięcią”
Stolperstein (z niem. „kamień, o który się potykamy”) to forma pomnika upamiętniającego jednostkowe ofiary nazizmu. To niewielka betonowa kostka z mosiężną tabliczką, umieszczona w chodniku – najczęściej przed ostatnim miejscem zamieszkania osoby, której poświęcono upamiętnienie.
Projekt zainicjował w latach 90. XX wieku niemiecki artysta Gunter Demnig, a kamienie są dziś obecne w ponad 20 krajach Europy, w tym w Niemczech, Austrii, Belgii, Włoszech, Czechach, Norwegii, Polsce i na Ukrainie.
Pierwszy polski Stolperstein wmurowano w 2008 roku we Wrocławiu, przed domem, w którym mieszkała Edyta Stein. Od tego czasu kamienie pamięci pojawiły się w wielu miejscach miasta – a teraz po raz pierwszy upamiętniają także osoby queerowe.
Wrocławskie Stolpersteine wykonano w pracowni Die Stiftung – SPUREN / Gunter Demnig i umieszczono je w pobliżu ostatnich miejsc dobrowolnego zamieszkania upamiętnionych bohaterów.
Kim byli Friedrich Poguntke i Egbert Kipke
Egbert Kipke urodził się 5 sierpnia 1910 roku we Wrocławiu. Pracował jako kierownik techniczny w rodzinnym browarze C. Kipke Brauerei A.G. przy dzisiejszej ul. Długiej.
W 1936 roku został skazany na siedem miesięcy więzienia za „sprzeczny z naturą nierząd”. Po odbyciu kary i powołaniu do wojska ponownie zatrzymano go w 1939 roku. Trafił do więzienia, a następnie do obozu karnego w Esterwegen, a w 1941 roku do KL Auschwitz. Zmarł prawdopodobnie w 1942 roku.
Friedrich Poguntke, urodzony 21 maja 1906 roku we Wrocławiu, był fryzjerem mieszkającym przy obecnej ul. Jedności Narodowej. W 1937 roku został skazany na osiem miesięcy więzienia, a w 1939 roku ponownie – na dwa lata. W 1941 roku trafił do obozu Auschwitz I, gdzie zmarł 15 listopada tego samego roku. Oficjalny powód zgonu: „zapalenie oskrzeli spowodowane słabością organizmu”.
Pamięć, która włącza wszystkich
Podczas uroczystości odsłonięcia kamieni pamięci pełnomocniczka Prezydenta Wrocławia ds. równego traktowania podkreśliła:
Spotykamy się dziś nie po to, by jedynie wspominać przeszłość i mówić o historii. Spotykamy się, by ją odzyskać - fragment po fragmencie, biografia po biografii. Paragraf 175 był narzędziem przemocy wobec osób nieheteronormatywnych. Stolpersteine to nie tylko symbol zatrzymania się i refleksji, ale także przestroga. Świat, w którym przemoc jest tolerowana, a za miłość się karze, to świat absurdalny - świat odwróconych wartości. To od nas zależy - od naszej empatii, szacunku, świadomości, ale też działania - czy pozwalamy na istnienie takiego świata.Alina Szeptycka
W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocławskiej Rady ds. Równego Traktowania, organizacji społecznych, instytucji kultury oraz mieszkańcy i mieszkanki. Wspólne odsłonięcie kamieni stało się nie tylko aktem pamięci, lecz także gestem przywracania równości i godności wszystkim ofiarom historii.
Każdy Stolperstein to mały pomnik wielkiej historii – przypomnienie, że za numerem paragrafu czy aktem prawnym kryją się prawdziwi ludzie, ich losy i emocje.Wrocław, jako pierwsze miasto w Polsce, upamiętnił w ten sposób osoby prześladowane z powodu orientacji seksualnej – wpisując się w europejski nurt pamięci o ofiarach nazizmu i kontynuując proces przywracania pełnej, równej historii miasta.
Źródła:
- J. Ostrowska, Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej, Warszawa 2021
- stolpersteine.eu
- Materiały Departamentu Różnorodności Społecznej UMW
