Tych książek nie wolno przegapić! Znamy finalistów Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus 2024

Nagroda Literacka Angelus 2024 – 7 książek w finale

Nazwisko laureatki bądź laureata tegorocznej edycji poznamy w sobotę 19 października podczas wspólnej gali Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus i Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius. Będzie to też punkt kulminacyjny trwającego wówczas we Wrocławiu Bruno Schulz. Festiwalu. A oto książki, które trafiły do finału:

Monika Helfer, „Hałastra”, tłum. Arkadiusz Żychliński, Wydawnictwo Filtry (Austria)

Wydana w 2020 roku „Hałastra” otwiera autobiograficzny tryptyk rodzinny, w którym autorka przygląda się własnym korzeniom. Cofa się w czasie do września 1914 roku, czyli wybuchu Wielkiej Wojny, która naznaczyła początek małżeństwa jej dziadków. To ich głównie dotyczy ta historia, utkana z rodzinnych przekazów, domysłów, pytań i wątpliwości.

Nie ma w tej literaturze ideologii ani niczego, co mogłoby podpadać pod jakąkolwiek hasłowość myśli i uczuć, wszystko jest niejednoznaczne, niedopowiedziane, wskazujące, że każdy z nas jest tajemnicą, ale odsłaniające też oczywistą prawdę, o której czasem zapominamy, że w tajemnicy tej nie ma niczego tajemniczego: wszyscy jesteśmy podobni i wszyscy najbardziej potrzebujemy miłości.

Andriej Kurkow, „Szare pszczoły”, tłum. Magdalena Hornung, Oficyna Literacka Noir sur Blanc (Ukraina)

Najnowsza powieść Andrieja Kurkowa wbrew temu, co sugeruje tytuł, wcale nie jest o pszczołach, tylko o ludziach oraz o tym, jak wojna i represje polityczne wpływają na ich życie. W tej książce wielka polityka, aneksja Krymu przez Rosję i interwencja wojskowa w Donbasie stanowią tylko tło, a na pierwszy plan wysuwają się losy małych społeczności i rodzin – ich cierpienie, poczucie zagrożenia i codzienność w cieniu konfliktu.

Małgorzata Lebda, „Łakome”, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak (Polska)

Maj. Koniec świata. Stąd wszędzie jest daleko. Dwie kobiety przyjeżdżają tu, zostawiając za sobą dotychczasowe życie. Ale nie wita ich sielska rzeczywistość. Róża choruje, a jej mąż, by ją ratować, powoli rozmontowuje porządek, który konstruował całe życie. Maja dotyka zmiana, którą trudno oswoić.

Przyjezdne nie mogą, a może nie chcą zapobiec nieuchronnej katastrofie, powoli rozprzestrzeniającej się na całą wieś. Oszczędna, oddziałująca na zmysły czytających powieść Małgorzaty Lebdy łączy wrażliwość na naturę, której częścią jest człowiek, z maestrią językową.

Tomasz Różycki, „Złodzieje żarówek”, Wydawnictwo Czarne (Polska)

Życie w bloku, arcydziele surowego piękna czasów późnej komuny, to prawdziwa metafora istnienia człowieka nowoczesnego. Wszak mieszkania unoszą się nad ziemią, a dziesiątki balkonów zwisają nad miastem, dzięki czemu mieszkańcy mogą dystansować się od przyziemnej zgnilizny i klasowo niedopasowanych sąsiadów.

Pod doskonałym piórem Tomasza Różyckiego wielka płyta przeistacza się w wielopiętrową opowieść o życiu bloku i jego mieszkańcach, splecioną z sąsiedzkich plotek i osiedlowych legend. Korytarze wydłużają się i plączą, czas i narrator gubią, a przed czytelnikiem rośnie surrealistyczna, straszna, może nawet trochę śmieszna opowieść o PRL-owskiej Polsce pomieszczonej w jednym bloku.

Oleg Serebrian, „Pod prąd”, tłum. Radosława Janowska-Lascar, Wydawnictwo Amaltea (Mołdawia)

„Pod prąd” to epicka opowieść o samotności, zakazanym uczuciu i pragnieniu bliskości. Łączy w sobie cechy powieści historycznej, społecznej i psychologicznej.

Przenosi nas w lata 40. XX wieku. Śledzimy losy pochodzącego z Bukowiny baron Aleksa von Randa, który pomimo upływu lat żyje bolesnym wspomnieniem młodzieńczej miłości, tocząc ze sobą i ze światem walkę o zachowanie tych uczuć w tajemnicy.

Nie pomaga mu w tym duszna atmosfera nazistowskich Niemiec. Zaangażowany w ściśle tajny projekt wojskowy na wyspie Uznam i uwikłany w walkę wywiadów, przeczuwając nadchodzący koniec, spisuje swoje barwne losy. W tle przedstawiona jest panorama Europy Środkowej w burzliwych pierwszych dekadach XX wieku, ze wszystkimi jej blaskami i cieniami.

Tatiana Țîbuleac, „Szklany ogród”, tłum. Kazimierz Jurczak, Książkowe Klimaty / Oficyna Literacka Noir sur Blanc (Mołdawia/Rumunia)

Pełna emocji, uczyć i przeżyć opowieść o dojrzewaniu w trudnych czasach transformacji ustrojowej. Czy imię Łastoczka (po ros. Jaskółka) nadane głównej bohaterce przez jej nową mamę przyniesie dziewczynce wykupionej z wiejskiego sierocińca spodziewaną odmianę losu?

To właśnie z perspektywy nastolatki pełnej ostrożnej nadziei poznajemy Mołdawię w okresie schyłku imperium sowieckiego i w początkowych latach transformacji postkomunistycznej.

We wszystkich krajach bloku wschodniego okresie pod znakiem chaosu, niepewności, strachu oraz niespełnionych oczekiwań, szczególnie widocznych w przypadku młodej − i dla wielu nieoczywistej − państwowości mołdawskiej miotającej się pomiędzy nostalgią za czasami Związku Radzieckiego, a podszytym nieufnością ciążeniem ku Rumunii i pełnymi wahań aspiracjami niepodległościowymi.

Benedek Totth, „Trupi bieg”, tłum. Elżbieta Sobolewska, Biuro Literackie (Węgry)

Psychothriller o grupie nastolatków trenujących wyczynowo pływanie. Łączą ich szkoła i sport, dzieli status materialny. Ich życie jest puste, pozbawione treści i radości.

Pełna seksu i przemocy opowieść, mimo zabawnych dialogów, nie rozśmiesza. Wszystko jest tu kompulsywnym działaniem, którego celem staje się zapomnienie albo irracjonalna rywalizacja.

Chłopcy są przyrównywani do rekinów, które nie mogą przestać płynąć, bo wtedy duszą się i martwe idą na dno.

Jednak w przypadku bohaterów Tottha ten niepowstrzymany życiowy pęd – za narkotycznym odurzeniem, pornograficznymi doznaniami i coraz okrutniejszymi żartami wobec słabszych – zamienia się w „trupi bieg”, a oni sami albo przegrywają i rzeczywiście idą na dno, albo stają się żywymi zombi.

Słynny pisarz Martin Pollack na czele jury Angelusa 2024 

Siedem finałowych tomów wybrało jury w składzie: przewodniczący – Martin Pollack (austriacki pisarz i tłumacz literatury polskiej, laureat Angelusa z 2007 roku).

Wraz z nim w gremium jurorskim zasiadają: Wojciech Browarny (literaturoznawca, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego), Kinga Dunin (socjolożka, publicystka, krytyczka literacka), Michał Nogaś (dziennikarz specjalizujący się w literaturze, wicedyrektor Radiowej Trójki), Mykoła Riabczuk (ukraiński krytyk literacki i eseista), Justyna Sobolewska (krytyczka literacka, dziennikarka tygodnika „Polityka”) oraz Andrzej Zawada (krytyk i historyk literatury, profesor emeritus Uniwersytetu Wrocławskiego). 

Przez lata czytelnicy w Polsce śledzili nominacje i liczyli na to, że ktoś z rodzimych autorów jako pierwszy otrzyma Angelusa. Do finału trafiały książki m.in. Olgi Tokarczuk, Andrzeja Stasiuka czy Mariusza Szczygła, a nagrodę otrzymało dotychczas dwóch polskich pisarzy – Maciej Płaza w 2018 (jury doceniło jego „Robinsona w Bolechowie”) i Edward Pasewicz w 2022 (za powieść „Pulverkopf”).

W tym roku szanse na zdobycie Angelusa otrzymało dwoje polskich autorów (Małgorzata Lebda i Tomasz Różycki).

Czytelnicy głosują – Nagroda Publiczności im. Natalii Gorbaniewskiej

Od 2020 wyróżnieniu przyznawanemu w internetowym plebiscycie przez czytelników towarzyszy trzymiesięczne stypendium pisarskie we Wrocławiu, które organizuje Wrocławski Dom Literatury.

W tym roku plebiscyt ruszy 1 października i zakończy się 18 października. Swój głos na książkę, która najbardziej podobała się czytelnikom podczas tegorocznej edycji będzie można oddać na stronie www.angelus.com.pl.

Fundatorem Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus jest miasto Wrocław, a operatorem Wrocławski Dom Literatury. 

Gala wręczenia nagród Angelus i Silesius – 19 października

Wszystkich nagrodzonych poznamy 19 października podczas uroczystej gali, na której zostaną ogłoszeni również laureaci Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius.

Obie nagrody mają wspólnego patrona – Angelusa Silesiusa. Warto w tym miejscu przypomnieć, że w 2024 roku Wrocław świętuje także Rok Anioła Ślązaka (Angelusa Silesiusa), czyli Johannesa Schefflera.

Nowa Nagroda Ossolineum za Przekład Poetycki

Podczas gali 19 października zostanie dodatkowo wręczona – po raz pierwszy – Nagroda Ossolineum za Przekład Poetycki. Wydarzenia związane z obchodami rocznicy koordynuje i przygotowuje Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Szczegóły obchodów Roku Anioła Ślązaka znaleźć można na stronie Ossolineum.

Laureaci Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus

• 2023 – Saša Stanišić
• 2022 – Edward Pasewicz
• 2021 – Kateryna Babkina
• 2020 – Goran Vojnović
• 2019 – Georgi Gospodinow
• 2018 – Maciej Płaza
• 2017 – Oleg Pawłow
• 2016 – Varujan Vosganian
• 2015 – Serhij Żadan
• 2014 – Pavol Rankov
• 2013 – Oksana Zabużko
• 2012 – Miljenko Jergović
• 2011 – Swietłana Aleksijewicz
• 2010 – György Spiró
• 2009 – Josef Škvorecký
• 2008 – Péter Esterházy
• 2007 – Martin Pollack
• 2006 – Jurij Andruchowycz