Pomniki przyrody to prawnie chronione obiekty lub obszary przyrody żywej lub nieożywionej o szczególnej wartości zarówno przyrodniczej, jak i naukowej, kulturowej, historycznej czy krajobrazowej. Odznaczają się indywidualnymi cechami, które wyróżniają je na tle innych elementów środowiska.
Kryteria pomników przyrody
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. kryteriami uznania drzew za pomniki przyrody są:
- obwód pnia nie mniejszy niż minimalny obwód pnia drzewa mierzony na wysokości 130 cm dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew, określony w załączniku do rozporządzenia,
lub
- wyróżnianie się wśród innych drzew tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na obwód pnia, wysokość, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach, w tym w alejach lub szpalerach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe.
Kryterium uznawania krzewów za pomniki przyrody jest natomiast:
- wyróżnianie się wśród innych krzewów tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na wysokość, szerokość, wiek, występowanie w skupiskach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe.
We Wrocławiu obiektami, które zostały uznane za pomniki przyrody są chociażby:
- Dąb Piotra Włosta – dla upamiętnienia historycznej postaci - wrocławskiego możnowładcy, palatyna Bolesława Krzywoustego, właściciela dóbr na Ołbinie i wyspie Piasek,
- Perełkowce nad Grudziądzką – grupa perełkowców japońskich będących pozostałością historycznych nasadzeń przy ul. Grudziądzkiej,
- Platan Świadek – platan rosnący od początku XIX w. przy pl. Jana Pawła II, pozostałość zabytkowego układu zieleni, świadek zarówno historycznych zmian zachodzących w centrum Wrocławia, jak też różnych losów mieszkańców miasta, ze względu na sąsiedztwo Urzędu Stanu Cywilnego.
Jak wygląda proces ustanawiania pomnika przyrody?
Ustanawianiem pomnika przyrody zajmuje się Rada Miejska, która na podstawie opinii Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu, podejmuje stosowną uchwałę. Określa się w niej nazwę danego obiektu, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne cele ochrony, a w razie potrzeby – ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony.
Pielęgnacja pomników przyrody we Wrocławiu
Nadzór nad pomnikiem przyrody sprawuje Prezydent Wrocławia co oznacza, że gmina finansuje oraz wyznacza zakres i prowadzi wszelkie prace pielęgnacyjne takiego obiektu. Właściciel nieruchomości, na której terenie stoi chroniony obszar, ma natomiast obowiązek udostępnienia terenu i umożliwienia przeprowadzenia przedsięwzięcia.
W jaki sposób dba się o pomniki przyrody?
Jedną z podstawowych zasad ochrony przyrody jest tzw. „zasada pierwszeństwa natury” – tj. priorytetu dla osiągnięcia celów ochrony w wyniku naturalnych procesów. Zasady te uwzględnia się w zakresie i technikach współczesnej pielęgnacji drzew pomnikowych, z zachowaniem bezpieczeństwa osób oraz mienia.
W ramach ochrony czynnej pomników przyrody we Wrocławiu, na podstawie zaleceń wykwalifikowanych specjalistów, przeprowadza się szereg zabiegów pielęgnacyjnych i wykonuje specjalistyczne badania. Pomniki przyrody, ze względu na swoją wysoką wartość przyrodniczą i utraconą łatwość regeneracji, są traktowane ze szczególną ostrożnością.
Jak chroni się pomniki przyrody?
W otoczeniu pomnika przyrody obowiązują liczne ograniczenia i po jego ustanowieniu swobodne gospodarowanie gruntem nie jest możliwe. Jakiekolwiek działania, zamierzenia inwestycyjne, budowlane itp. planowane w sąsiedztwie pomnika przyrody, muszą być wcześniej zaopiniowaniu pod kątem możliwości naruszenia obowiązujących zakazów. Zakazy mogą zostać złamane wyłącznie w czterech wymienionych w ustawie przypadkach:
- prac wykonywanych na potrzeby ochrony przyrody po uzgodnieniu z organem ustanawiającym daną formę ochrony przyrody;
- realizacji inwestycji celu publicznego w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, po uzgodnieniu z organem ustanawiającym daną formę ochrony przyrody;
- zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa;
- likwidowania nagłych zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego i prowadzenia akcji ratowniczych.
Czego nie wolno robić względem pomników przyrody?
Wśród zakazów dotyczących obiektów wpisanych jako pomnik przyrody są:
- niszczenie, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru,
- wykonywanie prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych,
- uszkadzanie i zanieczyszczanie gleby,
- dokonywanie zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej,
- likwidowanie, zasypywanie i przekształcanie naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
- wylewanie gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;
- zmienianie sposobu użytkowania ziemi;
- umieszczanie tablic reklamowych.
Każde umyślne naruszenie zakazów obowiązujących w stosunku do pomnika przyrody jest co najmniej wykroczeniem (art. 127 pkt 2 lit. a) ustawy o ochronie przyrody zagrożonym karą aresztu albo grzywny). Jeżeli jednak doszło do zniszczenia, poważnego uszkodzenia lub istotnego zmniejszenia wartości przyrodniczej pomnika przyrody, który pociąga za sobą konkretne szkody, to taki czyn jest już przestępstwem (art.187 Kodeksu karnego).
Niszczenie lub uszkadzanie pomników przyrody może więc skutkować odpowiedzialnością, taką jak grzywna, ograniczenia albo nawet pozbawienia wolności do lat 2 (art. 187 § 1 k.k).
