Tragedię Ormian przypomniał ostatnio papież Franciszek nazywając ją oficjalnie ludobójstwem. Jednocześnie zaapelował o pojednanie narodów ormiańskiego i tureckiego po mszy w Watykanie, upamiętniającej setną rocznicę rzezi Ormian. Użycie przez Franciszka słowa „ludobójstwo” wywołało ostrą reakcję tureckich władz, które wystosowały wezwanie do ambasadora Watykanu. „Ukrywanie zła lub udawanie, że go nie ma, jest jak pozostawianie krwawiącej rany bez bandażu" - powiedział papież o ludobójstwie Ormian. Władze Turcji starają się udowadniać, że to wydarzenie z początku XX wieku nigdy nie wydarzyło się. Papież przypomniał też słowa Jana Pawła II, który rzeź Ormian w Turcji nazwał pierwszym ludobójstwem XX wieku.
Te wydarzenia przypomina wrocławski Teatr ZAR – spektaklem „Armine, sister” i tygodniem poświęconym pamięci zamordowanych Ormian.
Księga szeptów
Fragmenty książki „Księga szeptów” Varujana Vosganiana, wydanej przez Książkowe Klimaty w ramach Międzynarodowego Czytania Upamiętniającego Stulecie Rzezi Ormian, przeczyta Jacek Zawadzki. Początek wydarzenia 21 kwietnia w Sali Teatru Laboratorium o godz. 20. Po czytaniu zaplanowano dyskusję o książce. Poprowadzi ją Kama Margielska, redaktor naczelną wydawnictwa Książkowe Klimaty.
„Księga szeptów” łączy opowieści o losach Ormian przed, w trakcie i po ludobójstwie z 1915–1916, o wydarzeniach z czasów II wojny światowej, o sowieckiej okupacji w Rumunii oraz o skutkach komunistycznego reżimu dla rumuńskiego społeczeństwa, a także dla ormiańskiej społeczności w Rumunii. Łączy wątki historyczne, biograficzne i fabularne, ma w sobie prostotę, precyzję i płynność opowiadanych wieczorami baśni.
Świadek Daisuke Yoshimoto
Do Wrocławia na tydzień upamiętniający ludobójstwo Ormian przyjedzie przyjaciel Teatru ZAR, tancerz butoh – Daisuke Yoshimoto, tak jak przed premierą spektaklu „Armine, Sister”, która odbyła się w listopadzie 2013 roku, przedstawi swoje działanie performatywne. Opowiada on o historii Ormian i rzezi, której dokonali na nich Turcy blisko wiek temu. Tancerz podejmuje też temat zachowania i niesienia pamięci. „Świadek” nie jest częścią spektaklu, chociaż opiera się na tych samych założeniach co premiera Teatru ZAR. Yoshimoto niejako dopełnia opowieść podjętą przez ZAR. Pod szesnastoma kolumnami symbolizującymi zrujnowaną ormiańską świątynię w przejmujący sposób pokazuje tragedię Ormian. Każdy jego ruch mówi o tym, co wydarzyło się w roku 1915 w tureckiej Anatolii. Nowoturecki rząd zaplanował akcję aresztowań i mordów ormiańskiej ludności. Wystąpił przeciw obywatelom swojego kraju. W rzezi Ormian, szacuje się, że mogło zginąć około 1,5 miliona ludzi. Biała postać tancerza staje się symbolem losu całego narodu. Pęknięty owoc granatu, plamiący swoim czerwonym sokiem biel aktora zamienia się w niewinnie przelaną krew. Szklane tafle miażdżące jego postać nie stają się zamkniętym sarkofagiem, ale pozwalają zajrzeć w pamięć narodu ormiańskiego i przypomnieć jego historię. Yashimoto jest świadkiem rzezi Ormian, choć nie przeżył tego doświadczenia, ale potrafi czuć ten sam ból, tę samą rozpacz i to o nich mówi we właściwy dla buto, pełen ekspresji, sposób. Nie pozostawia widzów obojętnymi, przywołuje pamięć o ormiańskich ofiarach.
Akcja „Świadek” odbywać się będzie w dniach 22–23, 25–27 kwietnia o godz. 19.15 oraz 24 kwietnia o godz. 20.15 na placu przed kościołem św. Elżbiety (ul. św. Mikołaja).
„Armine, sister”
Wspomniany spektakl „Armine, sister” będzie można zobaczyć ponownie we Wrocławiu w dniach 25–27 kwietnia o godz. 20 w Studiu Na Grobli.
Oś spektaklu „Armine, sister” tworzy ormiańska muzyka liturgiczna – od śpiewu monodycznego z kościoła Świętej Trójcy w Stambule poprzez kompozycje Makara Ekmaliana i kolekcje Komitasa, uzupełniona o tradycje muzyczne perskie i kurdyjskie. Aktorzy teatru ZAR uczyli się śpiewu monodycznego blisko dwa lata, wraz z nimi w spektaklu wystąpią mistrzowie tego typu śpiewu m.in. Aram Kerovpyan – mistrz śpiewu w ormiańskiej katedrze w Paryżu, Murat Iclinalca – mistrz śpiewu w stambulskim kościele św. Grzegorza Oświeciciela, Dengbesz Kazo – kurdyjski śpiewak i opowiadacz oraz siostry Masha i Marjan Vahdat śpiewające klasyczne perskie pieśni.
Przestrzeń sceniczną tworzy 16 kolumn, które przypominają ormiańską, opuszczoną świątynię. – Związek architektury i muzyki od początku wydawał nam się niezwykle ważny – mówi Fret. – W czasie naszych podróży po Anatolii odwiedziliśmy ruiny ormiańskich kościołów. Mimo że są uznane za zabytki, nie ma tam żadnych informacji o Ormianach. Historia Ormian jest zamazywana, zacierana. Ludobójstwo, którego dokonali Turcy jest zakłamywane, wypierane z kulturowego przekazu – dodaje lider ZAR.
„Pieśni pamięci”
Premiera filmu dokumentalnego „Pieśni pamięci” o projekcie „Armine, Sister” w reżyserii Nathalie Rossetti i Turiego Finocchiaro odbędzie się we wtorek 28 kwietnia o godz.20 w Dolnośląskim Centrum Filmowym.
Natomiast w czwartek 23 kwietnia, w Warszawie, w kościele św. Trójcy, pl. Małachowskiego 1, odbędzie się koncert ormiańskich śpiewów liturgicznych. Koncert „Kolumny” wykonają członkowie Teatru ZAR, Aram, Virginia i Vahan Kerovpyanowie oraz Murat İçlinalça. Na koncert złożą się tradycyjne ormiańskie śpiewy liturgiczne, które stanowią jednogłosowy śpiew modalny z towarzyszeniem burdonu. Repertuar obejmie śpiewy różnych rodzajów z oficjum i liturgii świętej. Podczas koncertu członkowie Teatru ZAR, Virginia, Vahan i Aram Kerovpyan, założyciele Centrum Studiów nad Ormiańskim Śpiewem Liturgicznym i zespołu Akn w Paryżu, oraz Murat İçlinalça, kantor kościoła pod wezwaniem św. Grzegorza Oświeciciela w Stambule, zaprezentują efekt pracy trzech lat „zanurzania się” w świecie muzyki modalnej w ramach projektu „Armine, Sister”. Koncert odbędzie się pod patronatem Ambasady Republiki Armenii w Polsce i Ambasadora Nadzwyczajnego i Pełnomocnego Edgara Ghazaryana.
„Wielka zbrodnia - palimpsest pamięci” w całej Polsce
W rocznicę ludobójstwa Ormian, w piątek 24 kwietnia, Teatr ZAR zaprasza do udziału w projekcie „Medz Yeghern – palimpsest pamięci”, obejmującym serię wydarzeń artystycznych: flash mobów, happeningów oraz spotkań. Wydarzenia te odbędą się równolegle w centrach oraz ośrodkach kulturalnych i artystycznych największych polskich miast, a ich kumulacja nastąpi o godzinie 19:15.
Tytułem wydarzenia „Medz Yeghern – palimpsest pamięci” organizatorzy nawiązują do użytego po raz pierwszy w roku 1911 przez ormiańskiego dziennikarza i aktywistę Khatchadoura Maloumiana terminu oznaczającego „Wielką Zbrodnię”. Określenie to stało się armeńskim synonimem słowa „Ludobójstwo”. Wybór słów „Medz Yeghern” na nazwę projektu jest celowym działaniem zmierzającym do upowszechnienia tego terminu oraz spowodowania, aby zaistniał on w świadomości i pamięci odbiorców planowanych wydarzeń.
Akcja „Medz Yeghern – palimpsest pamięci” zaplanowana jest dla grupy zebranej za pomocą mediów społecznościowych. Centralnym punktem tej akcji będzie wykonany równocześnie gest położenia na ziemi niedużego kamienia, garści piasku albo owocu granatu. Są to obiekty znaczące na mapie symboliki związanej z dziejami Ormian. Sypanie garści piasku nawiązuje do obrazu niszczejących pod piachem pustyni ruin ormiańskich świątyń, których podcięte kolumny stały się metaforą i symbolem ludobójstwa Ormian. Owoc granatu to symbol płodności, długowieczności.
Poprzez ten prosty, najmniejszy gest jak sypanie piachu trzymanego w dłoni, wykonywany równocześnie i świadomie przez grupę kilkudziesięciu performerów uczestnicy będą mogli zabrać głos oraz przyjąć odpowiedzialność za przechowywanie pamięci minionych wydarzeń, a także za obowiązek przypomnienia oraz uświadomienia skali i znaczenia wydarzeń roku 1915. Działania te będą miały również znaczenie szersze, poruszą zagadnienia bardziej uniwersalne: problem zachowania oraz niesienia pamięci, rolę i znaczenie, jakie mogą mieć działania performatywne w mówieniu o historii i przypominaniu minionych zdarzeń.
Wystawy we Wrocławiu
Ze względu na przypadającą rocznicę przygotowano również dwie wystawy. Pierwsza znajdować się będzie od 13 do 30 kwietnia na placu przed kościołem św. Elżbiety, ul. św. Mikołaja. Na „Być świadkiem świadków” składają się dokumenty historyczne oraz współczesne zdjęcia i materiały zebrane przez członków Teatru ZAR podczas wypraw do Armenii, Izraela i Turcji. Ekspozycja jest próbą przybliżenia wypartej z wielkiej historii Europy „małej” historii narodu ormiańskiego, utrwalonej na nielicznych fotografiach i dokumentach, w dopełnieniu z historią „milczącego spojrzenia” współczesnych Europejczyków.
W Sali Kinowej Instytutu Grotowskiego oraz CaféTHEI od 21 do 27 kwietnia wyeksponowane zostaną fotografie, których zadaniem będzie przybliżenie miejsc, gdzie dokonała się tragedia narodu ormiańskiego. To ślady, po których wędrówka jest pełna smutku, przypominają one bowiem o zdarzeniach nie tym, którzy odeszli, lecz tym, którzy potrafią je odczytać.
Wstęp na większość wydarzeń jest wolny.
W tle wymienionych powyżej wydarzeń toczy się szeroko zakrojona crowdfundingowa kampania odzyskiwania pamięci. Jej celem jest poszerzenie międzynarodowej recepcji projektu i spektaklu „Armine, Sister” Teatru ZAR (www.indiegogo.com/projects/armine-sister).
