Pierwsze wzmianki o Żarowie pochodzą z dokumentów z 1308 r. Dotyczą sporu między proboszczem z Wierzbnej a kanonikiem wrocławskim, wyliczone są w nich miejscowości (w tym Żarów), z których proboszcz pobierał dziesięcinę.
Przez wieki miejscowość wielokrotnie zmieniała właścicieli. Okresem przełomowym w jej historii był wiek XIX i rozwój przemysłu. W Żarowie powstały zakłady chemiczne i huta. Dzisiaj w miasteczku działają zakłady firm Eletrolux i Bridgestone.
Śladem dawnej świetności jest pałac wybudowany w latach 60. XIX wieku przez przedsiębiorcę Karla von Kulmiza. Okazała rezydencja nawiązywała stylem do angielskich zamków. Zapewne dlatego żarowianie nazywają ją zamkiem. Do oryginalnej budowli przylega kilkuhektarowy park, w którym doliczono się 51 gatunków drzew i krzewów, wiele z nich to rzadkie okazy egzotyczne.
Pałacyk cystersów w Wierzbnej
Kroniki okolicy wymieniają nazwiska najznamienitszych śląskich rodów, które wokół Żarowa miały swoje posiadłości: von Kramst, Korn, von Spaetgen, von Matuschka. Nie rozczarują się ci, którzy zajadą obejrzeć pałace w Mrowinach, Pyszczynie, Marcinowiczkach, Łażanach i jeszcze kilku wioskach w pobliżu Żarowa.
Wyposażenie młynu w Siedlimowicach, fot. UM Żarów
Lecz już właścicielami Wierzbnej przez kilka wieków byli cystersi. W wiosce swoją letnią rezydencję miał opat klasztoru w Krzeszowie. W skład zespołu pocysterskiego w Wierzbnej wchodzi kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP oraz pałac opata. Wybudowany z granitu kościół pochodzi z początku XIII w., rezydencja jest znacznie młodsza. Stanęła w miejscu dawnej wieży mieszkalnej w drugiej połowie XV stulecia, a dwieście lat później rozbudowana o dwa skrzydła. Zrujnowany obiekt od prawie 20 lat remontuje Fundacja Chudów. W Wierzbnej obejrzeć można także pozostałości dawnego folwarku, kilka krzyży pokutnych oraz pozostałości wieży ciśnień z XVII w., która zapewniała bieżącą wodę w zabudowaniach cysterskich.
500-letni młyn i jeszcze starsza studnia
W okolicy jest sporo innych zabytkowych obiektów i miejsc. Nadzwyczajnej urody aleja dębowa prowadzi z Żarowa do Łażan. Nazwa miejscowo znajomo zabrzmi badaczom zabytków techniki. W 1796 r. powstał tam pierwszy w Europie most żelazny. Inicjatorem jego budowy był hrabia von Burghauss, a autorem projektu Anglik John Baildon. Przeprawa miała 12,5 metra długości i 5,7 metra szerokości oraz 6 ton nośności. Z okazji jego otwarcia wybito pamiątkowe medale. Konstrukcja nie zachowała się do naszych czasów – została zniszczona przez niemieckich żołnierzy w 1945 roku. Zobaczyć ją można tylko na ilustracjach z epoki, ale Łażany na dobre zaistniały w historii.
Propozycje tras między najciekawszymi miejscami okolic znajdują się na stronie internetowej Żarowskiej Izby Historycznej.
Więcej szczęścia do wyroków historii miał młyn w Siedlimowicach, które powstanie datuje się na lata 1486 – 1488. W XIX w tym samym miejscu stanął młyn parowo-wodny, a w drugiej połowie XX w. zrezygnowano z napędu wodnego na rzecz elektryczności. W budynku zachowało się wiele zabytkowych urządzeń, część z nich nadal jest wykorzystywana do produkcji mąki.
Na wyjątkowe obiekty trafimy we wsi Pożarzysko. Pierwszy to średniowieczny kościół z przełomu XII i XIII wieku, najprawdopodobniej najstarszy w okolicy. Do jego budowy wykorzystano granit łamany, a detale powstały z piaskowca.
Oryginalną konstrukcję ma zabytkowa studnia, której zabudowa przypomina kaplicę. Tak zwana „dworska studnia” miała pierwotnie aż 31 metrów głębokości.
Wokół Żarowa jest wiele dawnych wyrobisk po kopalniach granitu, żwiru, kaolinu. Część z nich ma dzisiaj nowe funkcje. Na przykład, w miejsce po kopalni „Andrzej” powstał niewielki zalew z plażą i pomostami. Nawet jeśli jesienne chłody nie pozwolą zażyć kąpieli, chwilą odpoczynku nad wodą, zawsze pozytywnie nastraja.
Fot. UM Żarów
