80 lat Szkoły Podstawowej nr 1 we Wrocławiu (kliknij, aby przejść)
Wrocławska „Jedynka” - od szkoły ludowej do SP 1
Gmach szkoły zaprojektował Richard Plüddemann, znany architekt, twórca projektów wielu innych budowli znajdujących się na mapie Wrocławia, m.in. dawnej Biblioteki Uniwersyteckiej przy ul. Szajnochy, Instytutu Pedagogiki UWr przy ul. Dawida czy gmachu Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej przy ul. Prusa.
Budynek obecnej SP 1, utrzymany w stylu neogotyku niemieckiego z elementami secesji, oddano do użytku 18 kwietnia 1900 roku. Początkowo mieścił wzorcową szkołę ludową imienia szwajcarskiego pedagoga Johanna Heinricha Pestalozziego. W jej skład wchodziły cztery budynki:
- szkoła dla chłopców,
- szkoła dla dziewcząt,
- dom rektora
- oraz sala gimnastyczna.
Dziś SP 1 dysponuje wyłącznie budynkiem frontowym oraz salą gimnastyczną.
Charakterystycznym elementem tej szkoły jest wysoka wieża zwieńczona czterospadowym dachem. Elewację zdobi czerwona cegła rozjaśniona jasnymi wnękami, a nad wejściem od strony ul. Nowowiejskiej znajduje się popiersie dawnego patrona – Pestalozziego - które często bywa mylone z wizerunkiem obecnej patronki, Marii Dąbrowskiej.
Wojna i powojenne odrodzenie
Historia XX wieku odcisnęła na budynku swoje piętno. Podczas I wojny światowej szkoła pełniła funkcję koszar, a w czasie II wojny mieścił się tu sztab wojskowy.
Dopiero 4 września 1945 roku zabrzmiał w murach pierwszy powojenny dzwonek dla polskich dzieci. Wówczas placówka rozpoczęła działalność jako Szkoła Powszechna nr 1.
Jej odbudową zajmowali się m.in. pierwszy kierownik Zygmunt Smolarski oraz nauczyciele:
- Antoni Goncerzewicz (pierwszy nauczyciel szkoły, wychowawca pierwszej klasy siódmej, o którym więcej opowiemy w dalszej części artykułu),
- Wacław Flisiuk,
- Wincenty Kaczmarski,
- Ludwika Kruczałowa
- i Stanisława Włodarzowa.
Powojenne straty budynku szacowano na jedyne 30 proc., choć w oknach brakowało szyb, dach wymagał łatania, a w piwnicy zalegały gruzy. Prace naprawcze oraz odgruzowywanie szkoły, a także wyposażenie sal lekcyjnych i biblioteki, tworzenie pomocy dydaktycznych przez nauczycieli oraz starszych uczniów stały się początkiem powojennej edukacji we Wrocławiu.
Lata przemian
W kolejnych dekadach szkoła nieustannie się rozwijała. W roku szkolnym 1952/53 powstała pierwsza świetlica, a w 1965 roku nadano jej imię Marii Dąbrowskiej – wybitnej pisarki i publicystki.
W 1970 roku, w ramach obchodów 25-lecia, Jedynka otrzymała pierwszy sztandar i hymn autorstwa ówczesnej nauczycielki muzyki Danuty Dukszty-Kwiatkowskiej. Dzięki zaangażowaniu nauczyciela Jerzego Dyrkacza powstał także kompleks sportowy z boiskiem i bieżnią.
Kolejne lata przynosiły następne wydarzenia:
- w 1993 uchwalono Statut Szkoły,
- w 1996 zorganizowano pierwszy Kiermasz Bożonarodzeniowy (na stałe wpisał się w kalendarz imprez szkolnych i każdego roku organizowany jest w drugą sobotę grudnia),
- w roku 2008 szkoła otrzymała nowy sztandar,
- a w 2011 oddano do użytku nowoczesne wielofunkcyjne boisko.
Na stałe w szkolny kalendarz wpisały się także: Olimpiada lekkoatletyczna klas młodszych, Sportowy Dzień Dziecka, Piknik Rodzinny wraz z MiniMundialem, otrzęsiny klas czwartych czy pasowanie pierwszoklasistów, którzy niezmiennie od wielu lat pierwszego dnia szkoły przekraczają tradycyjne „Bramy Jedynki” (Królestwo Nauki, Królestwo Zabawy, Królestwo Grzeczności).
Piękną tradycją szkoły jest także adopcja koni ze schroniska prowadzonego przez Fundację TARA. Przez 20 lat (2002 – 2022) społeczność SP 1 opiekowała się Posejdonem, a od 2022 roku wspiera Legolasa.
Ludzie i wartości
„Jedynka” to przede wszystkim ludzie. Szczególne miejsce zajmuje tu wspomniany już Jerzy Dyrkacz, nauczyciel wychowania fizycznego, który zaszczepił w uczniach pasję do piłki ręcznej. Wychował kilkanaście reprezentantek Polski i zawodniczek ligowej ekstraklasy.
W gronie „legend Jedynki” wymienia się również wielokrotnie wspominaną przez absolwentów Werę Mróz - nauczycielkę matematyki, która rozpoczęła pracę w szkole w 1963 roku, a zakończyła w 2000 roku.
Nieoceniony wkład w życie „Jedynki" miała także Renata Bohdanowicz - najdłużej urzędująca dyrektorka tej szkoły – pełniła swój urząd aż 20 lat! To jej SP zawdzięcza wielką środowiskową imprezę – Kiermasz Bożonarodzeniowy, a także adopcję konia Posejdona ze Schroniska TARA.
Wśród zasłużonych nauczycielek są także nauczycielki klas młodszych - Anna Szczepaniak i Anna Juryta. Pierwsza wprowadzała tę drugą w tajniki zawodu. Te niezwykle ciepłe kobiety, pojmujące pracę z dziećmi jako misję, potrafiły tak skonstruować sytuację edukacyjną, by dać dzieciom dużo swobody, mobilizując je jednocześnie do wysiłku. Nauka była zabawą, a zabawa – nauką.
Pasje i sukcesy
Szkoła szczyci się licznymi sukcesami. Uczniowie SP 1 osiągają wysokie wyniki naukowe i sportowe — m.in. w:
- wojewódzkim konkursie „zDolny Ślązak”,
- licznych konkursach matematycznych, językowych,
- czy słynącej w „Jedynce" piłce ręcznej.
Co roku uczniowie zyskują także wyróżnienia w programie stypendialnym „Promovere talenta” (Wrocławski Program Wspierania Uzdolnionych).
Szkoła przyznaje swoim uczniom kończącym ósmą klasę wyjątkowe odznaczenie – „Złotą Jedynkę” – dla tych, którzy osiągają średnią co najmniej 5,25 i wzorowe zachowanie.
Absolwenci z dorobkiem
Lista znanych absolwentów „Jedynki” jest długa i zróżnicowana. Wśród nich znajdują się m.in.
- Artur Majewski (trębacz, kompozytor),
- Andrzej Kopiczyński, Anna Ilczuk, Mateusz Zilbert (aktorzy),
- Violetta i Michalina Nowakowskie (pisarki, reportażystki, ilustratorki),
- Kamil Niewiński (malarz, grafik),
- Barbara Bednarska (fotografka),
- Paweł Hawryszkow (dr inż. PWr — kierował pracami przy instalacji największego systemu podwieszenia w Polsce, realizowanym na moście Rędzińskim we Wrocławiu),
- Aleksandra Brzozowska-Jawornicka (dr PWr — badaczka architektury starożytnej),
- Wacław Skarul (trener i działacz kolarski, prezes Polskiego Związku Kolarskiego w latach 2011–2016).
Dziś i jutro Jedynki
Placówka nieustannie modernizuje swoje zaplecze. Posiada sale lekcyjne wyposażone w sprzęt multimedialny, w tym trzy unowocześnione sale: przyrodniczą, komputerową (z drukarką 3D i sprzętem do wirtualnej nauki), a także chemiczną (wyposażoną m.in. w Empiriusza, czyli program do wirtualnych doświadczeń chemicznych).
Szkoła posiada również nowo utworzony pion żywieniowy, w skład którego wchodzą nowocześnie wyposażona kuchnia i nowa stołówka. W ostatnim czasie wyremontowano także szkolną aulę oraz parter budynku.
Szkołą Podstawową nr 1 od 1945 roku kierowało kilkunastu dyrektorów. Funkcję trzynastej dyrektorki pełni dziś Katarzyna Zwierzyńska-Paluszek, a wspierają ją wicedyrektorzy: Jacek Kulesza oraz Katarzyna Sarnatowicz-Stawicka.
Jedynka jest szkołą wyjątkową, z wyjątkowymi ludźmi. To właśnie dzięki nim rzeczywistość szkolna przybiera wiele kolorów. U nas nie ma nudy, można rozwijać swoje pasje, można na sobie polegać. Nauczyciele tworzą bardzo zgrany zespół, pomagają i wspierają się wzajemnie. Do uczniów podchodzimy z ciepłem, empatią i zrozumieniem. Pielęgnujemy wspólnie ważne dla nas wartości, jednocześnie przyglądając się i podążając za zmieniającą się rzeczywistością. W chwilach trudnych jesteśmy razem. Tacy jesteśmy, taka jest nasza Jedynka - wspaniała.Katarzyna Zwierzyńska-Paluszek, dyrektorka SP nr 1
Jubileusz 80-lecia
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marii Dąbrowskiej od lat kieruje się hasłem „Z tradycją w przyszłość”. Tradycja splatająca się z nowoczesnością jest tu widoczna na każdym kroku. Już 26 września 2025 roku będą mogli się o tym przekonać goście jubileuszu 80-lecia Jedynki.
Tego dnia szczególnym wydarzeniem będzie nadanie imienia sali chemicznej. Jej patronami zostaną Antoni Goncerzewicz oraz Barbara Platis – nauczyciele, którzy zapisali się złotymi zgłoskami w historii szkoły.
Pierwszy nauczyciel we Wrocławiu
Pan Antoni Goncerzewicz otrzymał legitymację nauczycielską nr 1, był rzeczywiście pierwszym nauczycielem we Wrocławiu. W lipcu i sierpniu 1945 r. tuż po przyjeździe z robót przymusowych, zajmował się zdobywaniem pomocy naukowych do przygotowywanej szkoły powszechnej przy ulicy Nowowiejskiej. W ruinach szkół wyszukiwał przyrządy, pomoce, mierniki, odczynniki, naczynia i instrumenty laboratoryjne do nauki chemii i fizyki.
Znalezione „skarby” zwoził, znosił do budynku szkoły. Utworzył tam pracownię fizyczną i chemiczną z prawdziwego zdarzenia. W niej w 1945 r. i 1946 r., gdy brakowało zeszytów i podręczników, a w szkole było przeraźliwie zimno, podczas lekcji na trzecim piętrze przeprowadzał eksperymenty fizyczne i doświadczenia chemiczne, co musiało być niezwykle ciekawe dla uczniów.
Mijały lata, w gabinecie uczyli kolejni nauczyciele fizyki i chemii, aż w końcu w 1999 r. pracownia została zlikwidowana, ponieważ nie była potrzebna w sześcioklasowej szkole podstawowej, nie było w niej tych przedmiotów. Sprzęty i instrumenty laboratoryjne zostały przekazane tworzącym się gimnazjom. A po niemal 20 latach, w 2017 r. pracownię znów trzeba było urządzić, gdyż z powodu kolejnej reformy oświaty gimnazja były likwidowane, a w podstawówkach w klasie 7 i 8 miały znowu być nauczane fizyka i chemia.
W Szkole Podstawowej nr 1 Pani Barbara Platis została przyjęta jak dar niebios – świetny nauczyciel dwóch przedmiotów, chemii i fizyki, to skarb.
„Jedynka, Jedynka, nasza szkoła, nasza duma”
Jubileuszowym uroczystościom towarzyszyć będą także: przedstawienie obrazujące ostatnie lata szkoły, film z udziałem absolwentów, wystawy i pokazy multimedialne oparte na dawnych fotografiach, prezentacja sukcesów uczniów i nauczycieli czy też wystawa przedstawiająca rodziny wielopokoleniowo związane z SP 1.
80 lat historii SP 1 to dowód, że jest to szkoła, której siłą są ludzie. Ich pasja, praca i wzajemna życzliwość sprawiają, że „Jedynka” pozostaje miejscem, do którego chce się wracać – niezależnie od tego, czy jako uczeń, absolwent, czy nauczyciel. Wielu z nich po latach pamięta słowa hymnu: „Ty nas szkoło uczysz życia, a to jest największą sztuką” i dodają: „Jedynka, Jedynka, nasza szkoła, nasza duma, nasza chwała...”
Autorka: Natalia Skrobek/Alina Świątkowska
