W zbiorach Centrum Historii Zajezdnia znaleźć można wiele ciekawych zdjęć z ostatnich lat działalności lotniska na Gądowie Małym, w latach 80. zabudowanego blokowiskiem, nazwanym osiedlem Kosmonautów. Archiwalne zdjęcia przejrzał historyk dr Piotr Sroka.
Odkąd w 1958 r. regularny ruch pasażerski przeniesiony został na Strachowice, na Gądowie Małym pozostał Zespół Lotnictwa Sanitarnego, Zespół Usług Agrolotniczych oraz Aeroklub Wrocławski. Ten ostatni regularnie organizował liczne imprezy lotnicze, które gromadziły tysiące wrocławianmówi dr Piotr Sroka
Gądów pamięta o lotniczej historii
Historię przypominają nazwy ulic, takie jak Lotnicza, Balonowa czy Szybowcowa. Na Gądowie można odnaleźć ulice Jerzego Bajana – pilota myśliwskiego i sportowego, Eugeniusza Horbaczewskiego – był jednym z najlepszych polskich pilotów podczas II wojny światowej, Stefana Drzewieckiego – pioniera lotnictwa, Ludwika Idzikowskiego – który zginął podczas próby przelotu nad Atlantykiem, czy Franciszka Hynka, dwukrotnego zdobywcy balonowego pucharu Gordona Bennetta.
Lata 1934-1936, fragment Popowic oraz Gądowa Małego. Z lewej strony zabudowa dawnego osiedla Popowice – przy ulicy Legnickiej z kamienicami z początku XX wieku, a dalej, w tle – lotnisko. U dołu zajezdnia tramwajowa przy ul. Legnickiej. Źródło: Herder Institut – Marburg / fotopolska.eu. 10 maja 2006, ul. Legnicka i okolice z lotu ptaka / fotopolska.eu
Wystawy i pokazy na lotnisku
Jedna z większych imprez odbyła się 15 września 1974 r. Z okazji trzydziestolecia lotnictwa ludowego Wojska Polskiego Aeroklub Wrocławski zorganizował wtedy wystawę sprzętu lotniczego, na której można było zobaczyć różne modele samolotów i szybowców (te ostatnie powstawały także w hangarze na Gądowie Małym, gdzie działał wydział zamiejscowy Szybowcowego Zakładu Doświadczalnego w Bielsku-Białej).
Wielką atrakcję stanowił pokaz działania fotela katapultującego pilotów odrzutowców wojskowych. Oprócz prawdziwych samolotów, na imprezie można było podziwiać latające modele, a także pokazy skoków spadochronowych.
Galeria zdjęć
Lądowała „Kukułka”
Samolocik został zarejestrowany 10 sierpnia 1973 r. (pod numerem SP-PHN), a już dwa dni później jego konstruktor przyleciał nim do Wrocławia, co odnotowano na łamach „Wieczoru Wrocławia”. Ten sam tytuł 21 września 1973 r. donosił o trwających już tydzień bezskutecznych poszukiwaniach „Kukułki”, którą jej twórca 13 września wystartował z Krosna w lot do Bielska-Białej, gdzie jednak nie dotarł.
Spodziewano się najgorszego. Tymczasem pilot po stracie skierował się w stronę Jugosławii i po kilkugodzinnym locie bezpiecznie wylądował w miejscowości Subotica. Od jakiegoś czasu nękany przez Służbę Bezpieczeństwa, w związku z utrzymywaniem kontaktów ze szwedzkimi amatorami lotnictwa, Eugeniusz Pieniążek zdecydował się opuścić swoją „ludową” ojczyznę. Władze jugosłowiańskie nie wydały go Polakom, tylko pozwoliły mu wyjechać do Austrii. Ostatecznie zamieszkał w Szwecji, gdzie trafił także jego samolot, który w 2005 r. został przekazany przez konstruktora do Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowiedr Piotr Sroka
Samolot „Kukułka” na lotnisku na Gądowie Małym, 12.08.1971 r; za sterami konstruktor – Eugeniusz Pieniążek (fot. Stanisław Kokurewicz).
Piotr Sroka opowiada, że w 1971 r. dużą sensację wywołał przylot na wrocławskie lotnisko najmniejszego wówczas samolotu w Polsce – „Kukułki”. Ważący zaledwie 310 kg, pięciometrowej długości aeroplan o rozpiętości skrzydeł 8 m został zbudowany przez mieszkającego w Lesznie Eugeniusza Pieniążka.
Tak się zmienił Gądów
Lotnisko na Gądowie, dawnym placu ćwiczeń garnizonu Breslau, powstało w 1910 r. Początkowo dzielili je między siebie wojskowi i sportowcy. – Lotnisko powstało dzięki Fritzowi Heidenreichowi. To wrocławski pionier lotnictwa uznał, że tereny, które służyły wcześniej wojsku jako plac ćwiczeń, nadają się do lotów próbnych konstruowanego przez niego samolotu – mówi Edward Sobczak, kiedyś dyrektor Zakładu Szybowcowego na Gądowie, który od wielu lat zgłębia historię tego miejsca.
Gądów Mały: Lata 20. XX wieku / źródło: fotopolska.eu. 30 maja 2019, ul. Skrzydlata / źródło: Corvus monedula / fotopolska.eu
Flughafen Klein-Gandau – lotnisko Gądów Mały
Najważniejsze lotnisko na wschodzie Niemiec
Ruch pasażerski ruszył na lotnisku w 1921 r. Cztery lata później działały już codzienne rejsy. – W tamtych czasach to było duże lotnisko, najważniejsze na wschodzie Niemiec – wyjaśnia Edward Sobczak. – Stanowiło bazę dla wszystkich lotów na północ, wschód i południe, również międzynarodowych.
Z roku na rok port się rozwijał. – Transport lotniczy był coraz bardziej popularny, a lotnisko musiało mieć bardzo duże znaczenie, bo w 1936 r. powstał nowy dworzec, bardzo nowoczesny jak na tamte czasy. Znalazła się w nim luksusowa sala przylotów, wieża dowódcy portu i hotel. Na dachu znalazł się taras widokowy, z którego można było żegnać odlatujących – opowiada miejski przewodnik Bronisław Zathey.
Flughafen w Festung Breslau
Wraz z wybuchem II wojny światowej kontrolę nad lotniskiem przejęło wojsko III Rzeszy. Na początku 1945 r. wojska sowieckie uderzyły na miasto i już w połowie lutego zdobyły lotnisko Strachowice. Od tego momentu transport rannych i zaopatrzenia odbywał się na Gądowie Małym. To było miejsce ciężkich walk pomiędzy niemieckim garnizonem Festung Breslau a radziecką 6. armią. Po stracie tego lotniska podjęto decyzję o budowie lądowiska na placu Grunwaldzkim.
– Śmiało można stwierdzić, że gdyby nie Gądów, Wrocław upadłby pod naporem znacznie szybciej – uważa Zathey.
Pierwszy drewniany dworzec przylotów i odlotów na lotnisku Wrocław Gądów Mały stał przy ulicy Frankfurckiej (obecnie Lotniczej w rejonie DH Astra II). Budynek mieścił biura Luft Hansy, punkt odpraw paszportowych i celnych, policję oraz restaurację Kasino.
Galeria zdjęć
Komisariat i przedszkole w terminalu lotniczym
Tu gdzie obecnie są: Rewir Dzielnicowych Komisariatu Policji Wrocław-Fabryczna i Przedszkole nr 113 przy ul. Lotniczej 22 był nowoczesny terminal lotniczy z hotelem. Jego budowę rozpoczęto w drugiej połowie 1935 r. w ramach modernizacji lotniska na Gądowie. Projektantem był Ernst Pietrusky.„Leksykon Architektury Wrocławia” Via Nowa 2011: – Bryła obiektu mocno wydłużona, z kolistym ryzalitem od wschodu i czteroboczną wieżą kontrolną od zachodu została zaprojektowana w duchu funkcjonalizmu. Korytarze do hali przylotów ozdabiały 2 kute kraty z herbem Wrocławia i symbolem Lufthansy (żurawiem).Reprezentacyjnym pomieszczeniem terminalu była znajdująca się we wschodnim skrzydle Sala Ikara. Na planie greckiego tolosu, wsparta na kolumnach, zwieńczona na suficie polichromią ilustrującą mit Ikara (Georg Paul Heyduck). Na jej dachu umieszczono ogród z kawiarnią i tarasem widokowym.
Astronauta, spadochroniarze i osiedla mieszkaniowe
Po II wojnie światowej na lotnisku stacjonowali Rosjanie, ale w czerwcu roku 1946 powołano już do życia wrocławski oddział Lotu. – Port odżył tak naprawdę dwa lata później. Wrocław organizował wtedy Wystawę Ziem Odzyskanych i Światowy Kongres Intelektualistów. Na Gądowie lądowało wielu artystów, naukowców i oficjeli, w tym m.in. Pablo Picasso czy Irena Joliot-Curie – wspomina Bronisław Zathey.
Na Gądowie Małym szkolili się m.in. spadochroniarze, wśród nich Mirosław Hermaszewski, jedyny polski astronauta.
Na lotnisku funkcjonowały organizacje oraz instytucje lotnicze m.in.: Aeroklub Wrocławski i Oddział PLL LOT. W działającym przy lotnisku Zakładzie Sprzętu Lotnictwa Sportowego wyprodukowano ponad 1000 szybowców – ostatni oblot produkcyjny przeprowadzono w 1979 r.
W 1975 r. zapadła decyzja o likwidacji lotniska, co też się stało w roku 1985 w związku z budową osiedla mieszkaniowego Kosmonautów.
Galeria zdjęć
Co zostało z dawnego lotniska?
Ze starej infrastruktury lotniczej do dziś istnieją (źródło: Wikipedia):
- Budynek portu z wieżą kontroli lotów przy ulicy Szybowcowej. Znajdują się w nim przedszkole, komisariat policji i mieszkania prywatne.
- Betonowa konstrukcja dawnego hangaru, dziś zajmowanego m.in. przez sklep Biedronka.
- Hangar przy ul. Bystrzyckiej. Odbudowany w latach 60. był użytkowany przez PZL Hydral i do dziś służy jako hala produkcyjna.
- Pozostałości bunkra przy ulicy Bystrzyckiej.
Kalendarium (źródło: Wikipedia):
- 1910 – powstaje lotnisko, pierwsze sterowce
- 1929 i 1930 – trasa wyścigów lotniczych I Challenge i II Challenge biegła przez Wrocław
- 1930 – przylot sterowca „Graf Zeppelin”
- 1931 – pierwsze loty szybowcowe i skoki spadochronowe
- 1937, 7 VI – oddanie do użytku budynku dworca lotniczego
- 1945 – od 15 II (zamknięcie oblężenia) do 1 IV (zajęcie przez Armię Czerwoną) lotnisko Klein Gandau jedyną drogą zaopatrzenia i ewakuacji Festung Breslau
- 1946-1958 – lotnisko używane wspólnie przez PLL Lot i Aeroklub Wrocławski
- 1959, 13 IX – inauguracja Salonu Lotniczego zgromadziła 200 tysięcy osób
- 1977 – plany budowy osiedla
- 1978 – ostatnie szkolenie szybowcowe i skoki spadochronowe
- 1985 – w miejscu lotniska powstaje osiedle Kosmonautów